بخشی از مقاله
چکیده
محدوده مطالعاتی سرخون به فاصله تقریبی 25 کیلومتري از بندر عباس در دامنه شرقی – شمال شرقی کوه گنو واقع شده است. این حوضه با مساحتی حدود 1046 کیلومتر مربع و در حدود عرضهايشمالی َ،9 ْ27تا َ35، ْ27 و طولهاي شرقی َ،7ْ56تا َ33،ْ56 در حوضه آبریز سرخون واقع شده است. در این مطالعه به بررسی آسیب پذیري این دشت با روش DRASTIC پرداخته شده است .
در این روش براي ارزیابی پتانسیل آلودگی آب زیرزمینی به سه عامل وزن دهی ، درجه بندي و تعیین محدوده پارامترهاي هفت گانه نیاز است . با توجه به بررسی هاي بعمل آمده ، شاخص آسیب پذیري در دشت سرخون به روش DRASTIC و بر اساس پارامترهاي هفت گانه از 88 تا 146 تغییر می کند ، پس دشت سرخون بر اساس میزان شاخص آسیب پذیري به دو منطقه با حساسیت متوسط و کم تقسیم بندي می شود .
بر اساس نتایج حاصل در خصوص کاربري اراضی در وضع موجود و نیز در طرح هاي توسعه منطقه نتیجه گیري گردید در این راستا پیشنهاداتی ارائه شده که از ایجاد کاربري هاي صنعتی و یا محل هاي دفن زباله در بخش هاي با آسیب پذیري بیشتر جلوگیري شده و این کاربري ها به بخش هاي با آسیب پذیري کمتر انتقال یابند.
-1 مقدمه
یکی از موضوعاتی که امروزه توجه دنیاي صنعتی را بخود جلب نموده است موضوع آلودگی منابع آب و عوامل تاثیر گذار در آن و چگونگی انتشار و گسترش آلودگی است. این مسئله در کشورهاي توسعه یافته موجب نگرانی مقامات مسئول گردیده و سمینارهاي بین المللی در این زمینه توصیههاي قابل توجهی در مورد نحوة استفاده از آب ارائه نموده اند.
منظور از آلوده ساختن آب، آمیختن مواد خارجی به آب است به میزانی که کیفیت فیزیکی یا شیمیایی یا بیولوژیکی آن را به گونه اي تغییر دهد که مضر به حال انسان، حیوانات، آبزیان و یا گیاهان باشد.
رهیافتهاي کنترل آلودگی شامل سه مورد زیر می باشد: -1 برخورد با آلودگی که در گذشته ایجاد شده است -2 مواجهه با منابع آلاینده موجود -3 جلوگیري از آلودگی که در آینده ایجاد خواهد شد
در رهیافت سوم میزان آسیب پذیري منابع آب نسبت به آلودگی مشخص شده و نقشه آن ترسیم می شود. بر این اساس نواحی داراي آسیب پذیري مشخص شده و با توجه به این نقشه می توان فعالیتهاي آلاینده و مناطق دفن زباله ها را در نواحی با آسیب پذیري کم ایجاد نمود.
مفهوم آسیب پذیري براي اولین بار در اواخر سال 1960 میلادي در فرانسه براي آگاهی بخشی در مورد آلودگی آب زیرزمینی ارائه شده است. روشهاي مختلفی براي ارزیابی آسیب پذیري ارائه شده است که می توان در سه گروه روشهاي پردازشی، شاخص _ همپوشانی و آماري تقسیم بندي کرد. روشهاي پردازشی از مدلهاي شبیه سازي براي تخمین حرکت آلاینده ها استفاده می کنند.
روشهاي آماري از روابط همبستگی بین متغیرهاي مکانی و میزان آلاینده هاي موجود در آب زیرزمینی استفاده می کنند.
روشهاي شاخص _ همپوشانی پارامترهاي کنترل کننده حرکت آلاینده ها از سطح زمین به منطقه اشباع را تلفیق کرده و شاخصی به نام شاخص آسیب پذیري را در نقاط مختلف یک منطقه تعیین می کنند. روش DRASTIC از هفت پارامتر عمق آب زیرزمینی، تغذیه، محیط آبخوان، نوع خاك، توپوگرافی، اثر منطقه غیر اشباع و هدایت هیدرولیکی براي پهنه بندي آسیب پذیري آبخوان استفاده می کند
نمونه چنین بررسی هایی در نقاطی از ایران نیز انجام گرفته که پهنه بندي آسیب پذیري آبخوانهاي کشور در مقیاس 1/250000 از آن جمله است. در این تحقیق ضمن پهنه بندي آسیب پذیري آبخوان دشت سرخون، میزان تاثیر گذاري پارامترهاي DRASTIC با استفاده از روشهاي تحلیل حساسیت تک پارامتري1 و حذف پارامتر2 مورد ارزیابی قرار گرفته است و در نهایت نتایج حاصلبه صورت کاربردي براي مدیریت کیفی منابع آب زیرزمینی و مکانیابی طرح هاي مختلف صنعتی و کشاورزي و تعیین نواحی دفن زباله و جلوگیري از ورود آلاینده ها به منابع آب مورد استفاده قرار گرفته است.
-2 مواد و روش ها
-1-2 موقعیت منطقه مورد مطالعه
محدوده مطالعاتی سرخون به فاصله تقریبی 25 کیلومتري از بندر عباس در دامنه شرقی- شمال شرقی کوه گنو واقع شده است. این حوضه با مساحتی حدود 1046 کیلومترمربع و در حدود عرضهاي شمالی َ،9ْ27تا َ35،ْ27 و طولهاي شرقی َ،7ْ56 تا 33،ْ56، در حوضه آبریز سرخون واقع شده و از قطبهاي مهم کشاورزي منطقه به حساب می آید است.
شکل – 1 موقعیت محدوده مطالعاتی سرخون
-2-2 شاخص آسیب پذیري DRASTIC
عبارت DRASTIC مخفف پارامترهایی است که در سیستم هیدروژئولوژیکی کنترل کننده آلودگی آب زیرزمینی میباشند و عبارتند از :
Depth to water -D یا عمق آب زیرزمینی
Recharge -R یا تغذیه
Aquifer media -A یا مواد تشکیل دهنده آبخوان
Soil media -S یا نوع خاك
Topography -T یا توپوگرافی
Impact of the vadose Zone media -I یا اثر منطقه غیر اشباع
Conductivity - Hydraulic - of aquifer -C یا هدایت هیدرولیکی آبخوان
روش DRASTIC توسط آژانس حفاظت محیطزیست آمریکا - Aller و همکاران - به عنوان سیستمی استاندارد براي ارزیابی آسیبپذیري منابع آب زیرزمینی نسبت به آلودگی ارائه شده است. اولین هدف روش DRASTIC اعمال فوریتهاي اجرایی فعالیتهایی است که در رابطه با آب زیرزمینی صورت میگیرند.
همچنین تهیه ابزاري کاربردي براي ارزیابی آسیبپذیري منابع آب زیرزمینی به آلودگی از اهداف دیگر این روش میباشد. از روش DRASTIC میتوان براي تنظیم چگونگی انجام فعالیتها در پایش آب زیرزمینی در یک منطقه استفاده کرد. براي مثال در مناطقی که آسیبپذیري آبخوان بالاتر است و کاربري اراضی به گونهاي است که پتانسیل بالایی در آلودگی منابع آبی دارند بایستی سیستم پایشی متراکمتر و دقیقتري ایجاد شود.
-3-2 وزن دهیها
به هر پارامتر هفتگانه DRASTIC و نسبت به اهمیت هر یک از آنها در آسیب پذیري، وزنی برابر با 1 تا 5 داده میشود. به مهمترین آنها وزن پنج و به کم اهمیتترین آنها وزن 1 داده شده است. وزن دهیها در هر منطقه یکسان نیست و با توجه به شرایط حاکم در آن منطقه و خصوصیات هیدروژئولوژیکی آبخوان تغییر مییابد. جدول 1 وزنهاي اختصاص داده شده به پارامترهاي هفتگانه DRASTIC که توسط Aller و همکاران پیشنهاد شده است،نشان میدهد.
جدول -1 وزنهاي نسبت داده شده به پارامترهاي هفتگانه DRASTIC
