دانلود مقاله تاریخچه نساجی

بخشی از مقاله

تاریخچه نساجی

تاریخچه
از آغاز پیدایش انسان ، همواره چگونگی پوشش و نجات او از سرما مطرح بوده است. مصریها نزدیک به 5500 سال پیش هنر ریسندگی و بافندگی پنبه را آموختند و چینیها با پرورش کرم ابریشم در حدود 3600 سال پیش مشکلات پوشش خود را حل کردند. در سده هفدهم دانشمند انگلیسی به نام رابرت هوک "Robert- Hooke" پیشنهاد کرد که می‌توان الیاف را با توجه به شیوه‌ای که کرم ابریشم عمل می‌کند تولید نمود.

پس از آن ، یک بافنده انگلیسی به نام لویزشواب Lois- Schwabe توانست الیاف بسیار ظریف شیشه را با عبور شیشه مذاب از منافذ بسیار ریز تهیه نماید. پس از چندی ، سایر دانشمندان موفق به استخراج سلولز چوب و در نتیجه تولید الیاف شدند در سده‌های هجده و نوزدهم، همراه با انقلاب صنعتی ، رسیدگی و بافندگی مبدل به تکنولوژِی تهیه پارچه از الیاف گوناگون طبیعی و مصنوعی شد.

رده بندی الیاف در صنعت نساجی
در صنعت نساجی الیاف به سه دسته تقسیم می‌شوند که عبارتند از:
الیاف طبیعی "Natural fibers" الیاف طبیعی شامل دو بخش الیاف نباتی و الیاف حیوانی می‌باشند.
الیاف نباتی مانند: پنبه، کتان، کنف، رامی و الیاف حیوانی مانند: پشم و ابریشم

الیاف کانی "Mineral fibres": الیاف کانی الیافی هستند که مواد اولیه آنها از کانیها بدست می‌آیند مانند الیاف شیشه‌ای و الیاف فلزی.
الیاف مصنوعی که شامل دو دسته می‌باشند: یکی الیافی که منشا طبیعی دارند ولی توسط انسان دوباره تهیه می شوند مانند ویسکوز ، استات و تری استات که هر یک ریشه سلولزی دارند. و دیگری الیاف سینتتیک یا مصنوعی که از مشتقات نفتی تولید می‌شوند مانند: نایلون ، داکرون ، ارلون یا بطور کلی پلی آمیدها ، پلی استرها ، پلی اورتانها ، پلی اکریلونیتریل ، پلی وینیل کلراید و ... .

مقدمات تکمیل کالای نساجی
تمام پارچه‌های نساجی پس از خروج از سالن بافندگی کم و بیش دارای مقادیری ناخالصی و عیوب می‌باشند. لذا لازم است به منظور آماده کردن پارچه برای عملیات تکمیل اصلی آنرا تحت عملیات مقدمات تکمیل قرار داد. مانند توزین و متراژ پارچه ، کنترل عیوب پارچه ، گره گیری ، رفوگری و گرفتن ناخالصیها بخصوص در مورد پارچه‌های پشمی که دارای ناخالصیهای سلولزی و خرده چوب و ... می‌باشد.

روشهای تکمیل کالای نساجی
عملیات و کارهای تکمیل در نساجی برای افزایش نرمی زیر دست ، درخشندگی و بطور کلی افزایش مرغوبیت پارچه می‌باشد. عملیات تکمیل بستگی به چند عامل مهم دارد که عبارتند از: نوع الیاف ، ویژگی فیزیکی الیاف ، ابلیت جذب مواد گوناگون شیمیایی ، حساسیت الیاف نسبت به مواد تکمیل. عملیات تکمیل در مجاورت رطوبت ، دما و فشار معمولا به سه روش انجام می‌گیرد:

روشهای مکانیکی: مانند تراش پارچه ، خار زدن ، اطو کردن ، پرس کردن و ... .
روشهای شیمیایی: مانند تکمیل رزین ، سفید کردن و مقاوم کردن پارچه در برابر آتش و غیره. در این روش معمولا در اثر فعل و انفعالات شیمیایی حاصل بین لیف و ماده شیمیایی مصرف شده عمل تکمیل بدست می‌آید و یا اینکه ماده شیمیایی مصرف شده در اثر رسوب کردن و یا اضافه شدن در روی پارچه ، باعث تغییر در خواص پارچه می‌شود، مانند آهار دادن پارچه پنبه‌ای با محلول مواد پلیمری.

روشهای مکانیکی- شیمیایی: در این حالت از روشهای مکانیکی و شیمیایی بطور توام بهره گرفته می شود، مانند بشور و بپوش کردن پارچه و یا تثبیت حرارتی پارچه.
انواع تکمیل

تکمیل موقت
در این نوع تکمیل ، کالا را به منظور خاصی تحت عملیات تکمیلی قرار می‌دهند بطوری که اثر تکمیلی آن در عملیات بعدی مثل شستشو و غیره از بین می رود، مانند آهار دادن پارچه‌های پنبه‌ای برای عملیات بافندگی و شستشوی آهار پس از خاتمه عملیات بافندگی.

تکمیل دائم
در این نوع ، اثر تکمیلی تا زمانی که پارچه حالت خود را از دست ندهد (مخصوصا در مقابل شستشو و پوشش) باقی خواهد ماند، مانند رسوب دادن رزینهای مصنوعی مثل استرها و اترهای سلولز در روی پارچه و یا کلرینه کردن کالای پشمی یا تکمیل با فرمالدئیدها.

تکمیل ثابت
در این نوع ، اثر تکمیل مادام العمر در روی کالا باقی می‌ماند و حتی بعد از اینکه پارچه حالت و ماهیت خود را به عنوان پارچه خارجی از دست بدهد، آثار تکمیل در آن باقی خواهد ماند. مانند پلیمریزه کردن بعضی از منومرهای اکریلیکی در روی زنجیرهای اصلی مولکولهای پارچه‌های سلولزی و یا پروتئینی
شستشوی کالای نساجی
عمل شستشو ، اولین عمل تکمیل مرطوب می‌باشد و به منظور بر طرف کردن مواد خارجی مانند روغنهای ریسندگی ، واکسها و ناخالصیهای قابل حل در محلولهای شستشو انجام می‌گیرد. عملیات شستشو عبارتست از عمل کالا با پاک کننده‌های مناسب همراه با مواد قلیایی و یا در غیاب مواد قلیایی. در صورت استفاده از صابون برای عملیات شستشو ، احتیاج به آب نرم می‌باشد. ولی برای پاک کننده‌های مصنوعی چگونگی سختی آب اهمیت ندارد. همچنین برای اصلاح سفیدی پارچه و شفافیت رنگ الیاف آن عمل شستشو انجام می‌گیرد.
آهار زنی و آهار گیری
به منظور افزایش استحکام در برابر پارگی ، کاهش نیروی سایشی و خواباندن پرزهای سطحی الیاف نخهای تار را آهار می دهند. مواد آهاری ، ماکرومولکولهایی هستند که ممکن است بر اثر پیوند بین خود و یا با الیاف تشکیل پوششی به دو نخ دهند. آهار طبیعی عبارتند از: نشاسته‌ها و مشتقات آنها ، مشتقات سلولزی و (پروتئینها)). آهارهای مصنوعی عبارتند از: انواع پلی وینیل الکلها ، انواع پلی اکریلات و انواع کوپلیمراستایرین و مائیک اسید.
قبل از انجام عملیات تکمیل مرطوب لازم است آهار نخ تار پارچه با اندازه کافی بر طرف شود تا در مراحل شستشو ، سفیدگری و رنگرزی یا چاپ ، مزاحمت و نایکنواختی ایجاد نکند و در ضمن مقداری از مواد در تکمیل رنگ را به خود جذب نکند. روشهای آهارگیری عبارتند از: آهار گیری با اسید ، آهار گیری با روش تخمیر ، آهار گیری با اکسید کننده‌ها ، آهار گیری با آنزیمها.
مرسریزاسیون
یکی از عملیاتی که روی پنبه انجام می شود، عمل مرسریزه می‌باشد که شامل تماس پنبه (اعم از الیاف نخ یا پارچه) با محلول سود سوزآور و سپس شستشوی محصول در محلول رقیق اسید و سپس آب سرد به منظور خنثی کردن قلیایی و سرانجام خشک کردن محصول است. بر اثر مرسریزاسیون درخشندگی و جلای پنبه افزایش می‌یابد و ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی آن تغییرات زیادی پیدا می‌کند. معمولا پارچه‌های مرغوب پنبه‌ای پیراهنی ، رومیزی ، ملحفه‌ای و همچنین نخهای قرقره مرسریزه می‌شوند.
سفیدگری

هدف از سفیدگری ، از بین بردن رنگدانه‌ها و ناخالصیهای دیگر و در نتیجه سفید جلوه دادن الیاف می‌باشد. البته سفیدگری پنبه بسیار مهم تراز سفیدگری پشم می‌باشد، چون درصد بالایی از پشم بصورت کالای رنگی به بازار عرضه می‌شود. ولی در مقابل ، مقدار زیادی از پارچه‌های پنبه‌ای بصورت سفید و یا پارچه‌های چاپ شده با زمینه سفید مورد استفاده قرار می‌گیرد. پارچه‌های ملحفه‌ای ، رومیزی و پیراهنی نمونه‌هایی از پارچه‌های پنبه‌ای هستند که احتیاج به سفیدگری دارد.

سفیدگری پنبه بیشتر با مواد اکسید کننده مثل کلریت سدیم و هیپوکلریت سدیم و آب اکسیژنه و مواد احیا کننده مانند هیدروسولفیت و سفیدگری پشم با اکسید کننده آب اکسیژنه همراه با آمونیاک یا سیلیکات قلیایی و مواد احیا کننده ، اکسید گوگرد و یا بی سولفیت سدیم و اسید سولفوریک و سفیدگری الیاف مصنوعی با اکسید کننده آب اکسیژنه ، کلریت سدیم و هیپوکلریت سدیم و احیا کننده ، هیدروسولفیت و در صورت لازم مواد سفید نوری به همراه سفید کننده قبلی انجام می‌گیرد.

تکمیل ضد آب و دور کننده آب
تکمیل ضد آب پارچه به دو صورت امکان پذیر می‌باشد.

پوشش کل سطح پارچه توسط مواد هیدروفوب (موادی که آب را به خود جذب نمی‌کنند) است، به نحوی که تمام منافذ پارچه مسدود گردد. این روش تکمیل ضد آب نام دارد. پارچه با کاربردهای خیمه و چادر ماشین با این روش تکمیل می‌گردد.

الیاف و یا نخ از مواد ضد آب پوشیده می‌شوند، به این ترتیب فضای بین نخها در پارچه کاملا باز می‌ماند و امکان انتقال هوا وجود دارد. این روش تکمیل دور کننده آب نام دارد و بیشتر پارچه‌های لباس مثل بارانی ، لباس ورزشی و کاربردهای مشابه با این روش تکمیل ضد آب می‌گردند. بعضی از مواد ضد آب و دور کننده آب عبارتند از: مواد هیدرولیز کننده نمکهای زیرکونیوم ، استره کردن سطح الیاف با اسیدهای چرب ، استفاده از رزینهای هیدروفوب مثل رزین کاربومید ، Permel ، Paraf fion و غیره ، ترکیبات آلی سیلیکونی و اسیدهای چرب کمپلکس گرم.

تکمیل ضد آتش
یکی از روش های تکمیل ضد آتش کالای نساجی ، پوشش آن بوسیله نمکهای آمونیوم می‌باشد که در گرما تولید آمونیاک نموده و بدین ترتیب با محبوس کردن آتش در خود باعث خاموش شدن و عدم پیشرفت آن می‌گردد. مناسبترین نمکهای آمونیوم ، دی آمونیوم فسفات و کربنات آمونیوم می‌باشد. سایر تکمیل کننده‌های ضد آتش عبارتند از: اکسیدهای نامحلول قلع ، آنتیموان و تیتان ، استره کردن سطحی سلولز با اسید فسفریک و یا دی آمونیوم در حضور اوره هیدروکسی متیل فسفونیوم کلراید (THPC) و غیره.

تکمیل ضد باکتری و ضد قارچ
مواد تکمیل کننده ضد باکتری بعنوان محافظت کننده از عرق عمل کرده و از تاثیر باکتریها و یا قارچها بر آن جلوگیری می‌کنند لذا چنانچه لباسهای ورزشی و یا لباس زیر با این مواد تکمیل گردند، از تخمیر عرق بدن توسط باکتریهای موجود در هوا و در نتیجه تجزیه و بوی بد آن جلوگیری می‌کنند. برخی از این تکمیل کننده‌ها عبارتند از: ترکیبات آمونیوم چهارتایی ، Irgasan DP300 ، Dodigen 226 ، پیوند زدن سلولز با نمکهای مس و نقره توسط گروههای کربوکسیل اسید آکریلیک و یا اسید متاکلریلیک و غیره.
نرم کننده‌ها

نرم کننده‌ها مایه لطافت و نرمی زیر دست پارچه می‌شوند و در اثر بیشتر کارهای چاپ و رنگرزی و عملیات تکمیل مانند ضد آتش کردن و ضد چروک کردن پارچه زیردست، حالت خشک و شکننده‌ای پیدا می‌کند که آنها را بوسیله نرم کننده‌ها ، نرم و لطیف می‌نمایند.

متداولترین نرم کننده‌ها عبارتند از: استرهای اسیدفتالیک و بنزیل فتالاتها برای نرم کردن اغلب رزینها بویژه PVC ، تری ملیتانها برای نرم کردن رزینهای مصرفی در ساخت کابلهای سیم و برق و ساخت سایر عایقها ، هیدروکربنهای نفتی با وزن زیاد که دارای اتم N , S , O می‌باشند در ساخت لاستیکها بکار می‌روند، نرم کننده‌های مقاوم در برابر آتش سوزی مانند فسفاتهای آلی و پارفینهای کلردار ، نرم کننده‌های اپوکسی و پلی اورتان و غیره.

گروه اقتصادی:اینجا بایگ تربت حیدریه قطب تولید ابریشم در كشور است. منطقه ای خوش آب و هوا در دل طبیعت و در میان كوههایی كه مردمانی پر تلاش را در خود جای داده است. در تمام كوچه پس كوچه های بایگ بوی پیله هایی كه برای استحصال ابریشم در آب جوش انداخته شده به مشام می رسد. اكثر خانه ها در این بخش به كارگاههای پرورش كرم و تولید نخ ابریشم تبدیل شده است. به گفته دست اندركاران حدود 80 درصد اشتغال در بایگ را صنعت ابریشم به خود اختصاص داده به طوری كه زندگی كودكان، افراد جوان، میانسال و حتی مسن نیز با ابریشم عجین شده و كارگاههای كوچك ابریشم كشی به جزء لاینفك زندگی آنان مبدل گشته است.

در بسیاری از خانه های بایگ اتاقهایی تو در تو برای پرورش كرم ابریشم تعبیه شده و هزاران كرم در لابه لای شاخ و برگ درختان توت قرار داده شده اند.
در برخی اتاقها كرمهایی كه وارد سومین مرحله زندگی و دوره تنیدن شده اند، بر روی شاخه ها ی خشك مخصوصی قرار گرفته تا پس از پایان این دوره وارد مرحله ابریشم كشی شوند. در گوشه دیگری از این منازل اتاقكهایی قرار دارد كه درون آن دیگی برای جوشاندن پیله قرار گرفته و در آنجا كار استعصال ابریشم از پیله صورت می گیرد. تمام مراحل یاد شده

طی یك دوره زمانی 40 روزه انجام می گیرد كه در نوبه خود كار بسیار سخت و طاقت فرسایی است. این در حالی است كه در اغلب خانه ها اعضا بار هر كدام از مراحل تولید ابریشم را با درآمد بسیار اندك به دوش می كشند. چرا كه اغلب كارگران به دلیل كسادی بازار ابریشم در سالجاری از بایگ مهاجرت كرده و به شهرهای بزرگ رفته اند. برخی از سرپرستان خانوار كه به كار نوغانداری و ابریشم كشی در بایگ اشتغال دارند، معتقدند:اگر از صنعت ابریشم در بایگ كه قدمتی دیرینه دارد حمایتهای لازم صورت نگیرد، اشتغال در این صنعت با خطر جدی مواجه شده و تولید ابریشم كشور به نابودی كشیده خواهد شد. برخی از اهالی بایگ كه از راه ابریشم كشی امرار معاش می كنند نیز وضعیت تولید ابریشم را با توجه به عدم

حمایتهای دولت بسیار وخیم تر از سال گذشته می دانند و بر این عقیده اند كه درحال حاضر این كار صرفه اقتصادی برای تولید كنندگان ابریشم در برندارد و با واردات و قاچاق ابریشم خارجی تمام مجموعه های دخیل در تولید ابریشم و كارگاههای ابریشم كشی بایگ در آستانه تعطیلی قرار گرفته اند. قیمت بالا و غیر واقعی پیله حداد یكی از دست اندركاران تولید ابریشم در مورد مشكلات این صنعت به خبرنگار اعزامی ما می گوید:طی سال جاری بیش از 60 درصد بازار نخ ابریشم ایرانی به تسخیر نخهای ابریشم وارداتی و قاچاق در آمده است كه این امر به دلیل ضعف مدیریت در برخی سازمانهای ذیربط و دستگاههای نظارتی است.

وی می افزاید:در حال حاضر گفته می شود اغلب نخهای خارجی موجود در بازار به طریق رسمی و قانونی وارد كشور می شود كه واردكنندگان تعرفه كمی بابت آن پرداخت می كنند و نخهای وارداتی برای آنان بسیار ارزانتر از نخهای ابریشم تولید داخل تمام می شود. وی با اشاره به این كه نخ های خارجی كیفیتی در حد نخهای ابریشم ایرانی دارد، تصریح می كند:یكی از وظایف دولت و سازمانهای مرتبط با بخش كشاورزی حمایت از كشاورزان و تولید كنندگان ابریشم است واین در حالی است كه نیمی از پیله های خریداری شده از سال قبل

در انبارها مانده و دولت برای خرید هر كیلو پیله قیمتی در حدود 7 هزار و 120 تومان تعیین كرده است. وی با بیان این كه دولت نرخ پیله را به صورت تصنعی، دستوری و بخشنامه ای بالا نگه داشته كه این مسأله برای ابریشم كشان صرفه اقتصادی ندارد، خاطر نشان می سازد:اغلب تولیدكنندگان ابریشم با این نرخ و همچنین سایر هزینه ها قادر به تولید ابریشم نیستند و به همین دلیل اغلب كارگاههای ابریشم كشی به دلیل عدم تأمین پیله مورد نیاز در آستانه تعطیلی قرار گرفته اند. وی با بیان این كه در اثر پافشاری و اصرار دولت و شورای اقتصاد

برای بالا نگه داشتن قیمت پیله، بازار ابریشم دچار ركود بی سابقه ای شده است، تصریح می كند:دولت پیله تر را از كشاورزان به نرخ تضمینی 3 هزار تومان خریداری می كند و قیمت فروش پیله خشك را 7 هزار و 120 تومان تعیین كرده است. از سویی دیگر نیاز بازار نیز اكنون به وسیله واردات و قاچاق نخ ابریشم ارزان قیمت برطرف می شود كه این موارد تولیدكنندگان داخلی را دچار سردرگمی كرده و به آنان ضرر زده است. وی با بیان این كه در مرحله تبدیل پیله به ابریشم هیچ سازمان و دستگاهی از ما حمایت نمی كند و در این بخش به حال خود رها شده ایم، تصریح می كند:دولت حاضر نیست قیمت پیله را كاهش دهد و به عبارتی مواد اولیه ما كه پیله می باشد را احتكار كرده است و از این رو اغلب ابریشم كشان بیكار شده اند. وی می افزاید:در حالی كه نیمی از پیله خریداری شده سال گذشته در انبارهاست، فضا برای واردات و قاچاق نخ ابریشم خارجی فراهم شده است.

یكی از كارگران ابریشم كشی نیز در مورد وضعیت این كارگاهها به خبرنگار ما می گوید:اغلب كارگاههای تولید ابریشم در بایگ ضعیف هستند و به دلایل و مشكلات متعدد هیچ سرمایه گذاری تمایل به سرمایه گذاری در این بخش ندارد و از سال قبل تاكنون میزان سرمایه گذاری و اشتغال در تولید ابریشم كاهش قابل توجهی یافته است. وی با اشاره به این كه از سال قبل تا خرداد ماه سال جاری به دلیل تناقض در سیاستهای دستگاههای دولتی و عدم حمایت از صنعت ابریشم و تعدد و كارگاههای ابریشم كشی و تولید ابریشم به نحو چشمگیری كاهش یافته است، می گوید:نتیجه چنین مشكلاتی این است كه اكنون حدود 60 تا 70 درصد نخهای استفاده شده در قالیها و فرشهای ابریشم ایرانی را نخ ابریشم خارجی تشكیل می دهد

وی معتقد است:دولت از صنعت ابریشم حمایت نمی كند و به همین علت تولید ابریشم روز به روز ضعیفت تر شده و به مرحله نابودی نزدیك تر می شود. وی بر این عقیده است كه به دلیل كسادی بازار ابریشم در سال جاری و عدم حمایتهای لازم از این بخش، تاجران و بازاریان در حال خارج كردن سرمایه های خود از صنعت ابریشم هستند كه این امر نوغانداری و ابریشم كشی را با بحران روبرو كرده است.

بیكاری معضل ابریشم كشان بایگ حسینی شاد یكی از دست اندركاران بازار ابریشم در خصوص مشكلات ابریشم كشان بایگ به خبرنگار ما می گوید:هم اكنون مشكل اغلب ابریشم كشان بیكاری است، چرا كه دولت از سال قبل اقدام به خرید پیله از كشاورزان كرد و اكنون قیمت پیله خشك را بیش از 7 هزار تومان تعیین كرده است كه این قیمت برای تولیدكنندگان ابریشم به صرفه نیست. وی تصریح می كند:در صورتی كه پیله خشك با همان قیمت مصوب شورای اقتصاد به تولیدكننده داده شود با احتساب قیمت هر كیلو ابریشم تولید شده در داخل و نخ ابریشم خارجی، رقم ابریشم ایرانی 500 تا 1000 تومان گرانتر تمام می شود و این امر قدرت رقابت را از تولیدكننده می گیرد.

وی با اشاره به این كه اكثر تولیدكنندگان ابریشم به دلیل عشق و علاقه و حرفه سنتی خود در این كار مانده اند، خاطر نشان می سازد:از 5 كیلو پیله خشك در مجموع 2 كیلو نخ ابریشم به دست می آید، در حالی كه با نرخ مصوب شورای اقتصاد (7120 تومان) و با احتساب هزینه ها نیز قیمت تمام شده هر كیلو نخ ابریشم استحصال شده 19 هزار تومان تمام می شود در حالی كه هر كیلو نخ ابریشم خارجی در بازار در حدود 18 هزار تومان قیمت دارد

وی می گوید:چندی قبل دولت 400 تن پیله خشك را به مزایده گذاشت، اما به دلیل قیمت بالا هیچ فردی تمایل به خرید آن نداشت و با این وجود نیز خریداران پا پیش نمی گذارند. وی با بیان این كه برای برخی دستگاههای دولتی حتی تعیین نرخ پیله با توجه به نرخ بازار ملاك عمل قرار نمی گیرد، می گوید:دولت پیله را به هر قیمتی كه خودش بخواهد می فروشد و اصولاً كسانی كه حتی سررشته ای از تولید پیله و مشكلات آن ندارند برای آن تعیین تكلیف كرده و قیمت آن را مشخص می كنند