بخشی از مقاله
چکیده:
دشت کهورستان یکی از مناطق مهم و کم آب استان هرمزگان می باشد که در 100 کیلومتری شهر بندر عباس واقع شده است. این دشت که دارای محدودیت منابع آب کشاورزی و شرب است مورد تهاجم آبهای لب شور نیز قرار گرفته است . در سه دهه اخیر با توجه به افزایش جمعیت منطقه، گسترش اراضی زیر کشت و بکارگیری سامانه های پمپاژ ، برداشت آب از منابع محدود آب شیرین به گونهای است که حلقه محاصره آب شیرین در آبخوان دشت را تنگ تر نموده است بدیهی است که تداوم چنین روندی منجر به شور شدن کامل آبخوان دشت و بروز مشکلات جدی اقتصادی - اجتماعی در منطقه خواهد گردید. از این رو مدیریت استراتژیک روند تغییرات کیفی آب در دشت کهورستان بر مبنای نتایج مطالعات مربوطه از اهمیت بسزایی برخوردار است.
در این مقاله ضمن بررسی پیشرفت شوری آب در آبخوان دشت کهورستان، راهکارهای بهینه مقابله با آن ارائه می گردد. نتایج مطالعات هیدروژئوشیمیایی نشان می دهند که سفره آب زیر زیرزمینی است مذکور از سه جهت شمال، شرق و جنوب مورد هجوم جریانهای شور بوده و تنها ازسمت غرب به میزان محدودی با آب شیرین تغذیه می شود.
بررسی آماری و اطلاعات مربوط به وضعیت کیفی آب و ترسیم نقشه های منحنی های هم EC و Cl نشان می دهد که مقدار EC بخش شرقی آن از مرز 10000 میکرومهوس بر سانتی متر گذشته و همچنین غلظت Cl در این بخش از دشت کهورستان بیش از 3000 میلیگرم در لیتر می باشد، نقشه های مذکور بیانگر پیشروی آب شور از بخش شرقی به سمت غرب می باشد. همچنین تجزیه تحلیل نتایج آزمایشات مربوط به و پارامترهای شیمیایی نظیر TDS ،سختی، pH و غلظت عناصری همچون کلسیم ، منیزیم و سدیم و رسم نمودارهای ویلوکس و شولر جهت طبقه بندی آب از نظر کشاورزی و شرب نیز انجام پذیرفت.
در نهایت راهکارهای ممکن حفاظت از آب شیرین موجود و جلوگیری از هجوم آب شور به آبخوان پیشنهاد می گردد.
کلمات کلیدی: آب زیرزمینی،مطالعات کیفی،شوری، دشت کهورستان
Archvie of SID
-1 مقدمه:
-1 -1 اوضاع کلی جغرافیایی:
دشت کهورستان یکی از دشتهای مهم استان هرمزگان است که در فاصله حدود 110 کیلومتری غرب بندرعباس و در مختصات خغرافیایی 27o ,07 تا 27o ,16 عرض شمالی و 55o ,25 تا 55o ,45 طول شرقی قرار گرفته است. هوای گرم، بالا بودن رطوبت نسبی هوا، کم بودن میزان بارندگی سالانه و پایین پتانسیل تبخیر زیاد، از ویژیگیهای کلی اقلیمی منطقه کهورستان می باشد.
اقلیم منطقه کهورستان از نظر جغرافیایی از نوع خشک می باشد که متوسط بارندگی سالانه آن بر اساس امار ایستگاههای دژگان و رویدر در مناطق مرتفع و دشت منطقه به ترتیب 250/4 و 199/5 میلیمتر است.
متوسط دمای سالانه منطقه بر اساس ایستگاه های دژگان و رویدر در مناطق مرتفع 26/2 و در مناطق دشتی کهورستان 27/4 درجه سانتیگراد می باشد. تبخیر متوسط سالانه منطقه کهورستان به کمک آمار و اطلاعات تبخیر تشتک کلاس A به میزان 2811/5 میلیمتر در مناطق مرتفع و 3697/7 میلیمتر در مناطق دشت می باشد.
متوسط رطوبت نسبی منطقه با استفاده از امار ایستگاههای دژگان و رویدر در مناطق مرتفع 56/2 درصد و در مناطق دشت 79/2 درصد می باشد که نشاندهنده بالا بودن میزان رطوبت نسبی هوا در تمامی طول سال در منطقه کهورستان است که این مشخصه به علت نزدیکی این منطقه به دریا است.
با بررسی آمار و اطلاعات باد سنجی روزانه ایستگاه سینوپتیک بندرعباس، شدیدترین سرعت وزش باد در مقیاس سالانه 108 کیلومتر بر ساعت در 10 متری سطح زمین و متوسط سرعت سرعت باد 11 کیلومتر بر ساعت گزارش شده است و جهت جریان باد غالب در منطقه جنوبی می باشد.
-2-1 منابع آب دشت کهورستان:
وسعت حوضه آبریز مستقل دشت نزدیک به 753 کیلومتر مربع است، اما در واقع دو رودخانه بزرگ رسول و حرا با حوزه های آبریزی به وسعت 4950 و 1016 کیلومتر مربع نیز منابع آب سطحی خود را به دشت کهورستان وارد و حوزه آبریز دشت کهورستان را به حدود 6720 کیلومتر مربع ارتقاء می دهد.
الف) منابع ابهای سطحی -1 رودخانه کل
این رودخانه از ارتفاعات شمال شهر ستان داراب منشا می گیرد،از منتهی الیه بخش شمالی شرقی دشت کهورستان در راستائی شمال به جنوب جریان داشته و از جنوب شرقی دشت از منطقه خارج و به خلیج فارس می ریزد. این رودخانه از لحاظ کمیت منابع آب، پر اب ترین رودخانه هرمزگان محسوب می شود، لیکن به دلیل وجود گنبدهای نمکی متعدد در حوزه آبریز خود از کیفیت شیمیایی بسار شوری برخوردار است. بطوریکه هدایت اکتریکی آب جریان این رودخانه در نمونه های آزمایش شده نزذیک به 51000 میکرومهوس بر سانتیمتر و کلر موجود در ان نزدیک به 500 میلی اکیوالانت در لیتر است . این رودخانه یکی ازمنابع تغذیه کننده ابخوان دشت کهورستان در بخش شرقی می باشد. تاثیر مخربی بر منابع آب زیرزمینی دارد.
-2 رودخانه رسول از ارتفاعات شمال غرب بستک منشا می گیرد، و از جنوب غرب به دشت کهورستان وارد و از منتهی الیه جنوب شرقی دشت
کهورستان به رودخانه کل متصل می شود. این رودخانه در بدو تشکیل به رودخانه گوده، و در بخشهای میانی به رودخانه شور مشهور است و از جریان دائمی و پایه برخوردار است. هدایت الکتریکی آب این رودخانه تا حدود 15000 میکرومهوس بر ساتیمتر متغیر بوده و کلر موجود در ان نزدیک 500 میلی اکیوالانت در لیتراست . این رودخانه حجم قابل ملاحظه ای از آب شور را بخصوص در بخشهای جنوبی و مرکزی دشت به کهورستان تزریق می نماید.
-3 رودخانه حرا Archvie of SID
این رودخانه از بخش شمالی به دشت کهورستان وارد شده و و در حوالی مرکز دشت به رودخانه رسول می پیوندد. توپوگرافی مسیر بستر رودخانه حرا در دشت کهورستان به صورتی است که این رودخانه به آبراههای متعددی تقسیم می گردد و این امر سبب می شود که در تغذیه بخش شمالی دشت کهورستان نقس قابل ملاحظه ای داشته باشد. بر اساس نتایج آزمایشگاهی، هدایت الکتریکی جریان پایه 28200 میکرومهوس بر سانتیمتر است ارقام هدایت الکتریکی آب با افزایش دبی عوری به تدریج کاهش یافته بطوریکه با جریان حدود 0/5 مترمکعب در ثانیه، هدایت الکتریکی به 14650 و با جریان حدود 1 مترمکعب ثانیه به 9052 میکرومهوس بر سانتیمتر کاهش می یابد.
در دشت کهورستان آبراهه ها، مسیلها و رودخانه های فصلی متعددی وجود دارد که مهترین انها رودخانه شیب روان می باشد . این رودخانه از غرب وارد دشت کهورستان می شود و از انجا که جریانهای سطحی ناشی از بارندگی در حوزه آبریز این رودخانه در تماس با تشکیلات زمین شناسی شور قرار نمی گیرد، کیفیت شیمیایی آب آن برای مصارف شرب و کشاورزی فاقد هر گونه محدودیت می باشد. هدایت اکتریکی آن از 450 تا 600 میکرومهوس بر سانتیمتر و میزان کلر را بین 1 تا 2 میلی اکی والانت در لیتر می باشد لذا این رودخانه یکی ار مهمترین عوامل تغذیه کننده آبخوان آب شیرین دشت کهورستان است.
-3-1 زمین شناسی:
تشکیلات هرمز که از قدیمیترین رسوبات رخنمون یافته در منطقه هستند، در بخش جنوب شرقی دشت کهورستان بیرون زدگی داشته و مهمترین عامل افزایش املاح به منایع آب و خاک این بخش از دشت می باشد. سازندهای آهکی آسماری که در قسمت زیرین تشکیلات منطقه را تشکیل می دهند در منتهی الیه شمال شرقی و همچنین قلل ارتفاعات شمالی دشت کهورستان رخنمون داشته و در تغییرکیفیت شیمیایی منابع آب درتماس با خود، تاثیر قابل ملاحظه ای ندارند همچنین سازندهای گروه فارس که بیشترین گسترش و رخنمون را در سرتاسر ارتفاعات شمالی و جنوبی دارا می باشد و تشکیلاتی تبخیری بشمار می آیند ،حاوی مقداری زیادی املاح قابل حل در آب می باشد بنابراین تاثیر قابل ملاحظه ای در تخریب کیفیت شیمیایی منابع آب در تماس با خود دارند.
