بخشی از مقاله
چکیده
محدودیت منابع آب کشور و لزوم تامین نیازهاي آبی، افزایش دقت در حفاظت و بهرهبرداري بهینه از آن را طلب میکند؛ دستیابی به این مهم نیز جز با تهیه بیلان دقیق منابع آب و ارزیابی پتانسیل آن امکانپذیر نمیباشد. در این مطالعه بیلان آبی آبخوان دشت دهلران با استفاده از نرمافزار GIS تهیه شده است. بر اساس اطلاعات مربوط به سطح آب چاههاي پیزومتري، هیدروگراف واحد دشت رسم شد، مطالعه هیدروگراف رسم شده نشان میدهد که تراز سطح آب زیرزمینی در سال آبی 90 89، 0/47 متر افت داشته است بنابراین میزان تغییرات حجم مخزن در سال آبی مذکور، -12/89 میلیون مترمکعب برآورد شده است. این میزان افت آب نشان دهنده وضعیت نامناسب آبخوان میباشد و بایستی اقدامات لازم جهت جلوگیري از افت سطح آب زیرزمینی در منطقه مورد مطالعه انجام شود تا اثرات منفی ناشی از افت سطح آب زیرزمینی در این منطقه رخ ندهد.
-1 مقدمه
محدودیت منابع آب کشور و لزوم تامین نیازهاي آبی، افزایش دقت در حفاظت و بهرهبرداري بهینه از آن را طلب میکند؛ دستیابی به این مهم نیز جز با تهیه بیلان دقیق منابع آب و ارزیابی پتانسیل آن امکانپذیر نمیباشد. مشخص کردن اجزاء بیلان آب در بررسی فرآیندهاي غالب هیدرولوژیکی که در یک حوضه اتفاق میافتد، اهمیت فراوانی دارد. همچنین تصمیمگیريهاي مدیران محلی آب در مدیریت منابع محدود آب براساس نتایج این مطالعات پایه و کاربردي انجام میپذیرد. از این رو لازم است که کلیه اجزاي بیلان با دقت بالایی محاسبه گردد.
در حال حاضر تعداد زیادي از دشتهاي کشورمان، دشت ممنوعه اعلام شده و برداشت بیشتر از سفرههاي آب زیرزمینی امکانپذیر نمیباشد و بعضی سفرهها نیز در حال تخریب و نابودي است. رفع این معضلات، مستلزم تهیه بیلان منابع آب است تا با شناخت کمی آب بتوان در جهت توسعه پایدار، برنامهریزي نمود .[ 1] بررسی تبادلات آب در یک محدوده معین و طی مدت زمان مشخص که بر اساس اصل بقا ماده استوار است، بیلان یا ترازنامه آب نامیده میشود. هدف از برقراري بیلان آب محاسبه وروديها و خروجیهاي آب و موازنه آنها با یکدیگر در محدودهاي معین و براي یک مقطع زمانی مشخص است.
نتیجه برقراري بیلان آب، مشخص شدن پتانسیل منابع آب، مقادیر و مکانهاي مناسب برداشت، پیشگیري زیانهاي حاصل از تغییرات سطح آب و تهیه مناسبترین برنامه بهرهبرداري به منظور اعمال مدیریت بهینه و اقتصادي بر منابع آب موجود در محدوده بیلان میباشد.[ 2] محققان دیگري نیز در راستاي اهداف مدیریتی اقدام به تهیه بیلان آب دشتهاي مختلف نمودهاند، ارست و شجاعی - 1392 - ، به منظور ارائه راهکارهایی براي جلوگیري از افت سطح آب زیرزمینی و کاهش کیفیت آب آبخوان آزاد دشت قم اقدام به تهیه بیلان این دشت نمودند .
[3] جباري و همکاران - 1388 - ، جهت ارائه پیشنهاداتی براي استفاده بهینه از منابع آبی و حفاظت ذخایر آب زیرزمینی، بیلان آب زیرزمینی آبخوان آزاد دشت ساري نکا را تهیه کردند .[4] فاریابی و همکاران - 1387 - ، بیلان آب زیرزمینی دشت باغملک استان خوزستان را تهیه کردند و با توجه به نتایج حاصل از بیلان و مطالعه روند پیزومترهاي موجود در دشت، پیشنهادات مدیریتی جهت نحوه برداشت از آب زیرزمینی ارائه دادند .[5]
-2 مواد و روشها
موقعیت جغرافیایی منطقه
دشت دهلران در استان ایلام و در حدود تقریبی عرض جغرافیایی 31˚ 45′ تا 32˚ 40′ شمالی و طول جغرافیایی 46˚ 45′ تا 48˚ 00′ شرقی واقع شده است - شکل. - 1 مساحت کل محدوده مطالعاتی در حدود 2729km2 میباشد که از این مقدار 2180 km2 مربوط به ارتفاعات و 549km2 مربوط به دشت میباشد. یک رودخانه اصلی به نام رودخانه میمه در این دشت جریان دارد. این رودخانه از ارتفاعات کلاوندي، تخت پیران و کبیرکوه در قسمت شمال و شمال غربی محدوده شروع شده و از قسمت جنوبی محدوده به سمت کشور عراق جریان مییابد.رودخانه فصلی شکراب از شاخههاي فرعی این رودخانه بوده که به آن میپیوندد.
مشخصات عمومی آبخوان
از لحاظ زمین شناسی منطقه مورد مطالعه جزء واحد ساختاري زاگرس چین خورده محسوب میشود. مشخصات آبخوان در تمام دشت از نظر ارزشهاي کمی - دانه بندي، آبدهی و ضرایب هیدرودینامیکی - و کیفی - ویژگیهاي هیدروشیمیایی - یکسان نیست، به همین دلیل چاههاي بهرهبرداري در نواحی مختلف دشت از لحاظ آبدهی و کیفیت متفاوت میباشند. با توجه به اطلاعات به دست آمده از لوگ چاههاي اکتشافی، چاههاي بهرهبرداري و پیزومترها میتوان نتیجه گرفت که این آبخوان از نوع آزاد میباشد.
آبخوان دشت عمدتا در نواحی شمال شرقی، غربی و ناحیه جنوبی به دلیل تغذیه مناسب از جریانهاي وارده از زیرحوضهها و سازند بختیاري و دانهبندي درشت تا متوسط رسوبات از نظر ارزش هیدرودینامیکی و هیدروژئولوژیکی داراي شرایط خوبی میباشند. لیکن از نظر ضخامت این نواحی نسبت به ناحیه میانی و جنوب شرقی دشت ضخامت کمتري دارند. ضخامت آبرفت در ناحیه میانی دشت حدود 140 متر برآورد گردیده است. متوسط ضریب ذخیره دشت دهلران 5 درصد میباشد . [6]
نوسانات سطح آب زیرزمینی
به منظور بررسی نوسانات سطح آب زیرزمینی از آمار سطح آب زیرزمینی سال آبی 90 1389 مربوط به 18 حلقه چاه مشاهدهاي واقع در محدوده بیلان استفاده شده است. در شکل 2 موقعیت این چاههاي مشاهدهاي در محدوده دشت دهلران آمده است. با توجه به موقعیت چاههاي مشاهدهاي نقشه تیسن دشت تهیه شد و بر اساس مساحت هر کدام از پلیگونها ضریبی به چاه مربوط به آن پلیگون اختصاص داده شد و با اعمال این ضریب سطح متوسط آب موجود در آن پلیگون تعیین و هیدروگراف واحد 5 ساله - از سال آبی 86 85 تا 90 - 89 رسم شد - شکل. - 3 با توجه به هیدروگراف رسم شده، تراز سطح آب زیرزمینی در سال آبی 90 89، 0/47 متر افت داشته است که نشان دهنده برداشت زیاد از آب زیرزمینی و تغذیه نامناسب آبخوان است.
