بخشی از مقاله
چکیده:
شهر تهران بر روی قسمتی از کوهپایه های جنوبی رشته کوههای البرز بنا شده است. این شهر از جنوب به دشت تهران که سرآغاز فلات مرکزی ایران است، از غرب به دشت کرج ، از شرق به رشته کوههای آنتی البرز - Anti-Alborz - و از شمال به رشته کوههای البرز محدود می گردد. حوضه رسوبی تهران به دو ساختار اصلی که عبارتند از رشته کوههای البرز در شمال و فلات مرکزی ایران در جنوب متصل می باشد. توپوگرافی تهران به صورت چین پله ای - Enchelon Folds - بوده که در شمال از ارتفاعات 1700 متر شروع شده و در جنوب به 1000 متر ختم می گردد.
نوع توپوگرافی پلکانی نشانه وجود رسوباتی است که زیر بنای زمین شناسی تهران را تشکیل می دهند. این رسوبات در شمال درشت دانه بوده و به طرف جنوب ریزدانه تر می گردد. نهشته های آبرفتی دامنه های جنوبی البرز بخصوص در اطراف تهران برای نخستین بار توسط ربین - Rieben - در سالهای 1952 ، 1956، 1966 مطالعه گردید. وی رسوبات آبرفتی در حوضه تهران را به چهار گروه عمده A، B، C و D تقسیم می کند که گروه D قدیمی ترین و گروه A جدیدترین آنها می باشد. جدول زیر طبقه بندی فوق را نشان می دهد.
جدول شماره یک : تقسیم بندی رسوبات آبرفتی حوضه تهران
طبقه بندی ارائه شده در جدول شماره یک به دلیل عدم وجود شواهد دیرین شناسی بر مبنای چینه شناسی و ریخت شناسی - Geomorphology - صورت پذیرفته است. مهمترین خصوصیات هر یک از این رسوبات به شرح زیر می باشند:
رسوبات گروه : D این رسوبات که از آبرفتهای حاصل از تخریب ارتفاعات اطراف تهران تشکیل گردیده و توسط رودخانه به این حوضه رسوبی حمل شده است، جوانترین رسوبات ناحیه بوده و شامل شن و ماسه همراه با لای و رس می باشد که بر میزان اجزاء ریزدانه آن از شمال به جنوب افزوده می شود.
رسوبات گروه : C شامل شن و ماسه و تخته سنگهایی می باشد که در ماتریسی از لای و رس لای دار به رنگ قرمز مایل به قهوه ای قرار گرفته است. تراکم این رسوبات در حد متوسط بوده و در بعضی مناطق مقداری سیمانته هم شده اند.
رسوبات گروه : B مقطع نمونه رسوبات سری B در افتگاه - Scarp - کهریزک قرار دارد و در اکثر نقاط تهران دیده می شود. این رسوبات شامل شن ماسه دار همراه با پاره سنگ، قلوه سنگ و تخته سنگ می باشد که در ماتریسی از ماسه لای دار به رنگ خاکستری مایل به سبز قرار گرفته است.
رسوبات گروه : A شامل لایه های شن می باشد که به صورت میان طبقه ای با لایه های سیلتستون - Siltstone - و ماسه سنگ - Sandstone - و نیز در موارد نادری یک تا یک و نیم متر گچ لای دار - Silty Gypsum - قرار گرفته است.
زمین ساخت تهران با کوهزایی آلپ شروع شده و در اواخر کرتاسه یک فرورفتگی - Depression - شرقی- غربی بین کوههای البرز در شمال و آنتی البرز در جنوب به وجود آمده است. این فرورفتگی ضمن بالاآمدن و مرتفع شدن البرز دچار چین خوردگی و گسل خوردگی شده که تا اوایل دوران ائوسن ادامه داشته است. بوجود آمدن رشته کوههای البرز فعلی از اوایل میوسن آغاز گردیده و در اواخر میوسن فعالیت کوهزایی دیگری بوقوع پیوسته و پس از آن عمل رسوبگذاری آبرفتهای تهران شروع شده است.
همزمان با رسوبگذاری و پس از آن فعالیتهای تکتونیکی باعث بوجود آمدن گسلهای متعددی گردیده که نتیجه تجمع رسوبات در حوضه تهران و بهم خوردن تعادل ایزواستاتیکی ایجاد شده اند. با توجه به وجود صفحات در واحدهای سنگی زیرین، فرونشستن حوضه تهران صورت پذیرفته و این فرونشستن همزمان و مقارن با بالاآمدن - Uplifting - کوههای اطراف بصورتی آهسته و مداوم انجام گرفته است.
الف - تشکیلات سنگی
اینگونه مواد از نوع گدازه ای و خاکسترهای آتشفشانی بوده و جزء سازند کرج می باشند. رویه بیرونی این سازند پس از موجودیت بر اساس چین خوردگی، درصد سختی، موقعیت محلی و توپوگرافی تحت تاثیر هوازدگی و شستشو قرار گرفته و از زمینه نسبتا صاف و به صورت تپه ماهوری برخوردار گشته است. تپه ماهورها و مسیل های اصلی و فرعی در میان یکدیگر قرار گرفته و الگوی زهکشی منطقه را به صورت درختی در آورده اند. حمل موضعی مواد و کم شدن شیب در پایین دست هر بلندی سبب گشته است که سنگهای با سختی نسبتا زیاد در هاله بلندیها و مواد کاملا هوازده در پایین دست آنها مشاهده گردند. نظر به نوع سنگ و نحوه هوازدگی، سه قشر نسبتا مشخص را می توان در این واحدهای سنگی طبقه بندی نمود:
الف- -1 سنگهای کاملا هوازده - : - Highly Weathered Rock علیرغم شستشوی موضعی و حمل مواد به پایین دست بلندیها، به طور کلی می توان این واحد سنگی در منطقه را از نوع تشکیلات درجا - Residual - دانست. در دو طرف هاله بلندیهای توفی و آندزیتی مواد خاکدانه ای قهوه ای متمایل به قرمز رنگی دیده می شود که حاصل هوازدگی شدید توفها، شیل های سیلیسی و مواد گدازه ای آندزیتی می باشد.
شدت هوازدگی به حدی است که واحدهای سنگی در قسمتهایی به صورت خاکهای ریزدانه دارای چسبندگی دیده می شود. از نقطه نظر مکانیک خاک این واحد سنگی- خاکی علیرغم ریزدانه بودن از نفوذپذیری نسبتا بالا برخوردار می باشد. بالا بودن نفوذپذیری این خاک به دلیل بوجودآمدن درجا و عدم انتقال آن از نقطه تشکیل و رسوب گذاری به جای دیگر ناشی می گردد. عدم قرارگیری در زیر نهشت های دیگر از جمله آبرفتهای کواترنر ناحیه تهران سبب هوازدگی شدید و پوک شدن آن گردیده است و از نظر قابلیت باربری بسیار ضعیف می باشد. برداشت این لایه سنگی - خاکی و جابجایی آن با دستگاههای هیدرولیکی و مکانیکی معمولی به سادگی امکان پذیر است.
الف- -2 سنگهای با هوازدگی متوسط : - Moderately weathered Rock - این واحد سنگی از توفهای سبز رنگ و آندزیت های قهوه ای، سیاه و زرد رنگ که به صورت روی هم و یا متناوب با هوازدگی زیاد و اغلب دارای درز و ترک و شکستگی های کم و متوسط می باشند تشکیل شده است.
