بخشی از مقاله
چکیده
با پیشرفت معماری مدرنیسم و ساخت مجتمع های مسکونی بلند مرتبه و توجه روزافزون به نیازهای فزاینده اقتصادی، معماران و مردم را هرچه بیشتر از پاسخ به نیازهای اصیلشان نظیر آرامش دور کرده است. یکی از مواردی که در بناهای مسکونی سبب آرامش انسان می شود، تاثیر نورطبیعی است. در این پژوهش با هدف بررسی تاثیر نور طبیعی در آرامش انسان ها در مجتمع های مسکونی، مجتمع مسکونی کوثر واقع در محله سوهانک، به عنوان نمونه موردی انتخاب شده است. روش تحقیق، توصیفی - تحلیلی بر روی نوع موردی بوده و جمع آوری داده ها، به روش کتابخانه ای و میدانی با استفاده از پرسش نامه و نظرسنجی از ساکنین مجتمع انجام شده است. در این پژوهش، برای تحلیل پرسشنامهها از نرم افزار SPSS استفاده شده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که میانگین رتبه محاسبه شده برای جذابیت بصری ناشی از نور طبیعی، تاثیرات روانشناسی بر افراد " قرار گرفته است یعنی از لحاظ روانشناسی، بعد نفسانی انسان: نیاز به تعلق داشتنن، عزت نفس و خودشکوفایی، بیشترین تاثیر را بر افراد داشته است.
کلید واژه ها: نورطبیعی، روانشناسی محیطی، آرامش انسان، مجتمعهای مسکونی، سوهانک
– 1 مقدمه
در دنیای کنونی افزایش بی رویه جمعیت شهرها از یک سو و توسعه بی ضابطه شهرها از سوی دیگر و همچنین صنعتی شدن بدون توجه به آسایش و سلامت افراد در فضاهای مسکونی، جوامع بشری را در معرض بحران قرار داده است. [1] یکی از عواملی که می تواند سبب تشدید این بحران شود، عدم توجه به نیاز انسان به نور طبیعی است. نور صورتی از انرژی است که غالبا موجودات زنده در برابر آن آگاهانه یا ناآگاهانه واکنش نشان می دهند. در انسان این واکنش ها ترکیب پیچیده ای از تظاهرات جسمی و روحی را منعکس می کند [2]. یکی از جنبه های روحی و روانی نور بر انسان، تاثیر آن بر آرامش او است. در این پژوهش سعی بر آن بوده است تا با شناخت مفاهیم مسکن، خانه، تفاوت این دو مفهوم، نور و روانشناسی محیطی، تاثیر نور را روان انسان بررسی کنیم. بدین منظور مجتمع مسکونی کوثر واقع در محله سوهانک، برای این مهم درنظر گرفته شده است. برای تحلیل تاثیر عنصر نور بر روان و آرامش ساکنین از پرسشنامه و برای تحلیل آن ها از نرم افزار SPSS استفاده شده است.
-2 پیشینه تحقیق
یکی از گام های اساسی در انجام هر پژوهشی مطالعه مبانی نظری پژوهش و مهمتر از آن بررسی و مطالعه پیشینه پژوهش یا مطالعاتی است که تا قبل از این انجام گردیده اند. در این راستا مقالات و منابع متعددی مطالعه شده است. باید دانست که نور در تجربه خانه های ایرانی، آوای تشکیل دهنده متن معمارانه بوده است. در تجربه ایجاد فضای ساخته شده در ایران امروز ، اما ، ایجاد امکان زیست هدف است ؛ سرعت تولید اصل است ؛ فضا ، برای گروه های انسانی ساخته می شود. کارکرد فضا ، موضوعی ثانویه است ، که اغلب با تغییر دکوراسیون داخلی قابل دستیابی است. در تجربه ایجاد فضای ساخته شده در ایران امروز ، بیان احساس در فضای ساخته شده برای گفتگو با انسان ها و خلق موقعیت - فرانمود - برای تخیل کردن و یا ایجاد وضعیت مناسب زندگی توسط انسان ها اصل نیست. در حالی که ، معمار هنرمندی است که دستمایه های طبیعی و مصنوعی را برای بیان حالت به کار می گیرد ؛
و هنرمندی که دستمایه های طبیعی را به شکل آواهای گوناگون برای ساختن متن به کار می برد ، ممکن است که به کهن الگوهای سرزمینی اش نزدیک شود >3]. در هند خدای خورشید بانام سوریا شناخته میشود و یکی از مهمترین خدایان و دایی محسوب میشود. این خدا از یکسو تجلی عظمت آتش الهی است و از دیگر سوی منبع و منشاء نور، گرما. حیات و معرفت است. حیات و بقای انسان بدوی به حضور خورشید متکی بوده و لذا خورشید که منشاء نور، قدرت روحانی و قوای فکری و نیروهای طبیعی بوده نزدیکترین پدیده به ذات جاودانی الهی شمرده میشد.
آمیتابه که نامش از واژهای سانسکریت گرفته شده است، در چین با عنوان »اومیتوفو« و در ژاپن با نام »آمیدا« و در کره »آمیتا « خوانده میشود. ایین بودای تفکر و مراقبه، که حیات نامحدود هم خوانده میشود بودای روشنایی نورِ نامحدود است. او سوگند خورده است هر کسی را که از روی عقیده و ایمان او را بخواند، نجات داده و در تولد بعدی وی را در سرزمین پاک به دنیا خواهد آورد . >4]امروزه بشریت با کارگیری انواع انرژیهای مختلف فسیلی و غیرفسیلی در آستانه هزاره سوم قرار گرفته است وسعی بر محدود کردن انرژیهای به دست آمده از سوختهای فسیلی داشته و درصدد به کارگیری نوعی از انرژی به منظور صرفهجویی در انرژی های دیگر است .فعالیتهای مختلف اقتصادی و تولیدی در کشور ما یکی از مصادیق اسراف در مصرف انرژی در جهان به شمار میرود. ابتداییترین تمهیدات در جهت صرفهجویی در این زمینه جهشی عظیم در اقتصاد کشور را میتواند موجب گردد. یکی از بخشهای مهم در این زمینه طراحی و ساختمانسازی است که با بکارگیری فنون طراحی و ساخت میتوان صرفهجویی قابل توجهی در مصرف انرژی داشته و در نتیجه آلودگی ناشی از آن را نیز به میزان زیادی کاهش داد. [5]
-3 روش تحقیق
استفاده از نور طبیعی در بناهای مسکونی همیشه مهم ترین مبحث معماری بوده است. چرا که پیوند انسان با محیط طبیعی نه تنها آرامش جسمانی او را به همراه داشته است، بلکه از دیدگاه روانشناسی محیطی، آرامش و آسایش روحی و روانی را برای او به ارمغان میآورد. در این پژوهش ابتدا به مفهوم خانه، مسکن، نور طبیعی پرداخته و ارتباط آن با روانشناسی محیطی شرح داده می شود. روش تحقیق توصیفی - تحلیلی می باشد که داده های مورد استفاده در بخش پژوهش این پروژه از روش کتابخانه ای به دست آمده است. اطلاعات کتابخانه ای مورد استفاده در این پروژه از روش های مختلف از جمله مراجعه به کتب، مجلات، پروژه های تحقیقی و جستجوی اینترنتی حاصل شده است.
در این قسمت هدف این بوده که از آخرین اطلاعات موجود در رابطه با موضوع مورد مطالعه استفاده شود. مطالعات میدانی شامل مصاحبه با 96 نفر از ساکنین مجتمع مسکونی کوثر در محله سوهانک صورت گرفته است. پرسشنامه حاوی سوالات در زمینه های نور طبیعی خورشید برای روشنایی، تعادل دمایی و حرارتی، نور طبیعی کنترل شده و مطلوب، اثر نور بر جذابیت بصری - سایه و روشن، تابش آفتاب بر روی عناصر طبیعی - ، اثر نور بر آسایش روحی و روانی و نشاط و شادی و سرزندگی بوده است. برای تهیه سوالات با استفاده از ادبیات پژوهش و همچنین ابعاد وجودی انسان و نیازهای او براساس روانشناسی محیطی، اصولی استخراج شد. سپس سوالات پرسشنامه براساس این اصول و معیارها برای ساکنین طراحی می شود. سوالات به گونه ای مورد پرسش قرار گرفته بودند که امکان کمی کردن آنها با استفاده از نرم افزار spss و نتیجه گیری از این داده ها وجود داشته باشد.
-4 چارچوب نظری
تا بدین جا، پیشینه پژوهش و روش تحقیق مورد مطالعه قرار گرفت. در ادامه به بررسی مفاهیم مرتبط با پژوهش پرداخته میشود. بررسی مفهومی خانه و مسکن، نور طبیعی، و روانشناسی محیط و ادراک محیطی از مفاهیمی ست که در ادامه بدان پرداخته می شود.
4-1 مقایسه مفهومی تعریف خانه و مسکن
واژه مرکب گلشن به معنی جای گل یا گلخانه را نیز در دیگر ترکیب های باقیمانده از واژه شینگه یا شن به معنی خانه دانسته اند [6]. مرحوم احمد حامی درباره ریشه واژه خانه بیان کرده است که چون آریایی ها برای ساخت خانه، زمین را می کندند و به آن کند می گفتند، به تدریج واژه کند به شکلهای کَد، کده، کنه و کند و سپس کنه و خنه که شکل دیگر آن خانه بود، به کار رفت.[7] در واژه نامه معین، خانه بدین صورت تعریف شده است: .1 اتاق، .2 بیت، سرای، دار، .3 جایی که در آن زیست کنند، منزل، ماوی. در واژه نامه دهخدا نیز خانه بدین صورت معنا شده است: آنجایی که در آن آدمی سکنی می کند. سرا، منزل، مستقر.[8] خانه در زبان لاتین از واژه Home گرفته شده و به معنای خانه، محل سکونت، خلوت، پناهندگی و استراحت است. در نوشته های گاستون بشلارد که یکی از نظریه پردازان علم جدید اروپاست - روح
