بخشی از مقاله
چکیده:
صنعت توزیع و پخش به عنوان یک صنعت خدماتی و واسطه اي، همواره در جستجوي راهی براي کاهش هزینه ها و افزایش کارآیی بوده است. ثابت بودن حاشیه سود شرکت هاي توزیع دارو و تعیین آن توسط سازمان غذا و دارو، باعث می شود که شرکت ها براي افزایش سود خود، به روش هاي کاهش هزینه بیشتر توجه کنند. بهینه سازي زنجیره تامین ومدیریت فرآیندهاي توزیع یکی از روشهاي موثر مدیریت هزینه براي توزیع کنندگان می باشد.
هدف از انجام این تحقیق شناسایی جریان ارزش در سیستم توزیع دارو و همچنین شناخت اتلاف ها و منابع آن در شرکت توزیع کننده دارو میباشد. نقشهي جریان ارزش بعنوان یکی از کارآمدترین ابزارهاي تولید ناب، در صنایع مختلف تولیدي وخدماتی می باشد.
براي شروع کار، ابتدا داده هاي موردنظر از طریق زمان سنجی جمع آوري شد، سپس نقشه ي جریان ارزش فعلی با توجه به شرایط حاکم بر شرکت پخش دارو توسط نرم افزارEdraw Max رسم گردید. پس از رسم نقشهي فعلی، مشکلات و اتلافهاي موجود شناسایی گردید و از بین تمامی آنها سه نوع اتلاف موجودي غیر ضروي، حمل ونقل اضافی و پردازش نامناسب به عنوان اتلاف هاي محتمل و اصلی شناخته شد. در تحقیقات آتی جهت بهبود فرآیند توزیع پیشنهاد می گردد که هزینه هاي این اتلاف ها محاسبه و سپس راهکارهایی جهت کاهش یا به حداقل رساندن این مشکلات در سطح شرکت پخش ارائه گردد.
.1 مقدمه و اهمیت موضوع
دسترسی به دارو یکی از اهداف سیستم بهداشت و درمان است و حوزه بهداشت و درمان در هر کشوري از با اهمیت ترین حوزه هاست و زنجیره تامین این حوزه داراي اهمیتی استراتژیک است. زنجیره تامین دارو می بایست دارو را با کیفیتی قابل قبول، تعداد درست، در مکان مناسب و به موقع به مشتریان تحویل دهد، به نحوي که با اهداف سیستم سلامت سازگار بوده و براي ذینفعان نیز سودمندي داشته باشد. این حوزه باید قادر باشد تا با بیشترین سرعت و دقت نیازهاي دارویی جامعه را پوشش دهد و بدین منظور ردیابی زنجیره تامین دارو، امري ضروري به نظر می رسد. از این رو معیارهاي مدیریت تولید و لجستیک، توانایی مالی، مدیریت فرآیند، دانش و تکنولوژي، توانایی بازاریابی و رقابت بین سازمانی و صنعتی در این حوزه مورد توجه قرار گرفته است
رشد بازار مصرف دارو درجهان درچند سال اخیر و گسترش دامنه و تنوع این محصولات در بازارمصرف جهانی و اهمیت ارتباط تنگاتنگ آن با مقوله سلامت انسان، منجر به افزایش نیاز به بهینه سازي روش هاي توزیع این محصولات جهت دستیابی هرچه آسانتر مصرف کنندگان شده است.
مدیریت زنجیره تامین یکی از زمینه هایی است که درسالهاي اخیر با رشد بازار محصولات دارویی قدم در عرصه این مهم نهاده است که یکی از اهداف مهم آن، حرکت به سمت تصمیمگیريها و ارزیابیهاي عینیتر درکنار شناسایی و ارزیابی تغییرات داخلی و محیطی است که استفاده از منابع اندك به کاراترین شکل ممکن را براي سازمانها به امري ضروري بدل کرده است
یکپارچگی زنجیره تامین به دو طریق مستقیم و غیر مستقیم می تواند بر عملکرد شرکت اثرگذار باشد. با ایجاد سطح بالایی از یکپارچگی زنجیره تامین، توزیع کنندگان قادر هستند تا فعالیت هاي غیر ارزش آفرین را شناسایی و حذف نمایند و متعاقبا کیفیت محصول و قابلیت هاي تحویل محصول را تقویت نموده و بدین وسیله مبنایی براي رشد فروش ایجاد کنند
طی دهه هاي اخیر، به دنبال افزایش و تنوع خواسته ها و انتظارات مشتریان و به تبع آن گسترش روز افزون فضاي رقابتی، لزوم تغییر فرآیندهاي سازمان در جهت تحقق یکپارچگی و افزایش کارایی، به وضوح به چشم میخورد و به همین دلیل این رقابت از سطح شرکت ها به سطح زنجیره هاي تأمین انتقال یافته است. در یک تعریف ساده زنجیره تأمین شبکه اي از سازمان هاست که به کمک جریان هاي مواد، اطلاعات، مالی و خدمات، ارتباط سطوح بالادستی زنجیره - تأمین کنندگان - را باسطوح پایین دستی زنجیره - مشتریان - برقرار میسازد.
حصول اطمینان از کیفیت محصولات و خدمات ارائه شده به مشتریان، نیازمند یکپارچه سازي فرایندهاي زنجیره تامین میباشد که از آن به عنوان مدیریت زنجیره تأمین یاد میشود بنابراین مدیریت زنجیره تأمین از طریق بهبود روابط حلقه هاي زنجیره براي دستیابی به مزیت رقابتی قابل اتکاء و پایدار، با هدف کاهش هزینه ها و کاهش زمان تحویل امکانپذیر خواهد بود. به طورکلی زنجیره تأمین بین % 60 تا %90 از کل هزینه هاي سازمان ها را تشکیل می دهد و حدود %2 بهبود در فرآیندهاي زنجیره تأمین، بین 30 تا 50 برابر بیش از %2 بهبود در حوزه هایی همچون فناوري اطلاعات، منابع انسانی، امور مالی، فروش و ... ارزش ایجاد میکند.
اصولا یکی از مهمترین بخش هاي هر زنجیره تأمین که وظیفه ارسال مواد به تولید کننده و کالا از تولید کننده به توزیع کننده و در نهایت به مشتري را برعهده دارد، لجستیک است. لجستیک که در زبان فارسی آماد و پشتیبانی نیز گفته می شود عبارتست از فرآیند برنامه ریزي، به کارگیري و کنترل اثر بخش و کارآمد جریان مستقیم و معکوس مواد و ذخیره کالاها، خدمات و اطلاعات مربوطه، از نقطه شروع تا نقطه مصرف، به منظور تطابق با نیازهاي مشتري. البته باید به این نکته نیز توجه نمود که لجستیکصرفاً عملیات فیزیکی کار نبوده و اقدامات حوزه برنامه ریزي را نیز در برمی گیرد. بدیهیست لجستیک به عنوان پشتیبان فعالیت هاي تجاري تولیدي، نقش حیاتی را در تحقق رشد اقتصادي هر کشور ایفاء میکند و اهمیت لجستیک کارا براي تحقق تجارت و رشد اقتصادي به خوبی مشخص شده است.
در یک تقسیم بندي کلی, لجستیک را میتوان به دو بخش لجستیک کلان و لجستیک خرد تقسیم نمود که به ترتیب در حوزههاي اقتصاد کلان و اقتصاد خرد مورد توجه قرار می گیرند. لجستیک کلان به مقولاتی همچون لجستیک بین الملل، لجستیک ملی، لجستیک تجاري و مانند آن می پردازد درصورتیکه لجستیک خرد بیشتر به مباحث لجستیک کارخانه یا شرکت ها اختصاص دارد که خود به چهار دسته ذیل قابل تفکیک است:
-1لجستیک مقدم: به آن لجستیک تدارکات نیز میگویند و بر تأمین و تدارك مواد اولیه و قطعات از تأمین کنندگان تا کارخانه تولیدي تمرکز دارد.
-2 لجستیک داخلی: به فعالیت هاي لجستیکی مربوط به فرآیند تولید یا عملیات درون انبار میپردازد.
-3 لجستیک بیرونی: به آن لجستیک توزیع نیز اتلاق میگردد، بر ارسال و توزیع محصول نهایی از کارخانه یا مرکز توزیع به دست مشتریان تمرکز دارد. -4 لجستیک معکوس: فعالیت هاي لجستیکی چرخه معکوس جریان محصول - شامل محصولات از کارافتاده، معیوب و خراب - را شامل میشود.
دراین تحقیق لجستیک مدنظر ما لجستیک داخلی در شرکت پخش دارو می باشد. اهمیت لجستیک در کشورها به حدياست که معمولاً هزینه هاي لجستیکی را به صورت درصدي از تولید ناخالص داخلی بیان میکنند. به عنوان مثال هزینههاي لجستیک در کشور آمریکا در سال 2015 برابر %7/85 تولید ناخالص داخلی بوده است همچنین در کشورهاي توسعه یافته سهم هزینههاي لجستیک % 20 تا % 30 از کل هزینههاي یک سازمان را تشکیل میدهد.
بطور معمول مهمترین هزینه هاي لجستیک شامل هزینه هاي حمل و نقل، نگهداري، انبارش و مدیریت لجستیک است. بنابراین میتوان نتیجه گرفت، ارتقاء و بهینه سازي فرآیندهاي لجستیکیقطعاً منجر به کاهش هزینه عملیات و بهبود گردش کار در مراکز پخش و توزیع خواهد شد. اگرچه ایجاد هزینه، بخش اجتناب ناپذیر هر عملیات لجستیکی است اما باید به این نکته توجه نمود که فعالیتهاي لجستیکی از طریق تحویل در مکان و زمان مناسب، منجر به تولید ارزش افزوده نیز میگردند لذا حذف لجستیک از فرآیند تولید و توزیع غیرممکن بوده و بایستی از طریق بهینه نمودن این فرآیند، نسبت به ارزش آفرینی سیستماتیک مبادرت ورزید.
بطورکلی عملیات شرکت هاي پخش از دیدگاه لجستیکی شامل حوزه لجستیک داخلی - درون بنگاهی - از قبیل عملیات دریافت، خردهبرداري و جورچینی، بسته بندي، انبارش کالا و همچنین حوزه لجستیک بیرونی - برون بنگاهی - مانند توزیع و تحویل کالا به مشتریان میباشد که هماهنگی و بهبود تاثیرات متقابل این دو حوزه بر یکدیگر، منجر به یکپارچگی فعالیت ها و در نتیجه افزایش ظرفیت خدمت دهی شرکتهاي پخش میگردد و حصول به این مهم نیز از طریق پیادهسازي و بکارگیري سیستم هاي مدرن زنجیره تامین و ماشین آلات ویژه جابجایی و انبارش تحقق خواهد یافت
بنابراین نقش لجستیک و تاثیر قابلیت هاي روزافزون آن در صنعت انبارش و پخش کالا بدیهی و غیر قابل انکار است و ضروریست شرکت هاي پخش و توریع، به عنوان قسمت حائز اهمیتی از زنجیره تامین کالا و خدمات، نسبت به ارتقاء و بروز رسانی قابلیتهاي لجستیکی خود، به عنوان یک مزیت رقابتی، توجه ویژهاي داشته باشند.
شرکت هاي پخش دارو جهت چابک تر شدن، برنامه ریزي بهتر براي موجودي، پاسخگویی سریعتر در تامین کالا و کاهش اتلاف ها در زنجیره تامین ناچار به شناسایی دقیقتر هزینه ها و درك عمیق تر از اتلاف هاي موجود در فرآیندها و نیز وادار به انجام بهبود در آنها هستند. در این فضاي تولید جدید، فلسفه بهبودي تولید ناب مورد توجه بسیاري از شرکت ها و سازمانهاي پیشرو و موفق قرار گرفته است.
با توجه به اهمیت موارد ذکر شده، بدین منظور طراحی نقشه جریان ارزش سیستم توزیع دارو در شرکت پخش با رویکرد تفکرناب امري ضروري به نظر می رسد که تفکر ناب یک استراتژي مدیریتی جهت شناسایی و پیشنهاد به حذف اتلاف ها براي حداقل سازي هزینه ها وحرکت به سوي بهره وري و تعالی سیستم میباشد. در این پژوهش قصد داریم پس از مطالعه و استخراج مبانی عملیاتی شرکت هاي پخش و رویکرد ناب، نقشه جریان ارزش توزیع دارو در یک شرکت پخش را با توجه به رویکرد تفکر ناب طراحی کنیم.
نقشه جریان ارزش سیستم توزیع دارو اولین قدم شرکت هاي پخش براي خلق یک برنامه جامع ناب هوشمندانه می باشد. این برنامه با توافق کلیه کارکنان بر وضعیت جاري سیستم توزیع حاصل می شود. نمایش جریان ارزش در قالب یک نقشه موجب می شود تا همه اعضاء سیستم توزیع در خصوص چگونگی تولید ارزش و نقاط به وجودآورنده اتلاف ها توافق نظر پیدا کنند. تهیه این نقشه منافع بیشتري هم دارد که از جمله آنها میتوان به ارتباط بین فعالیت ها، اطلاعات و جریان مواد که بر زمان سیکل اجراي فرآیند تاثیرگذار هستند، اشاره کرد.[6]
.2 مبانی نظري و پیشینه پژوهش
.1,2 تولید ناب
اکنون جهان در آستانهي عصري جدید به سر میبرد، عصري که در آن دگرگونی شیوه هاي تولید محصولات و ساختههاي بشر، چهرهي زندگی او را یکسره دگرگون خواهد کرد، یکی از این تکنیک هاي جدید، تولید ناب است که برخاسته از صنعت خودروسازي میباشد. زادگاه تولید ناب در شرکت تویوتا در جزیره ناگویا ژاپن است.
نخستین زمینهي کاري و درواقع پیروزي خانواده تویوتا در صنعت ماشین آلات نساجی بود و در دهه 1930 به دلیل نیازهاي شدیدي که آن زمان در دولت مشاهده میشد، شرکت مذکور وارد صنعت وسایل نقلیهي موتوري گردید. در آن سالها این شرکت با مشکلاتی از قبیل بازار داخلی کوچک، نیروي کار ثابت، فقدان سرمایه کافی و رقباي خارجی علاقه مند به بازار ژاپن روبرو بود در همان زمان، اي جی تویودا با مهندس شرکت تااي چی اوهنو سفري به آمریکا داشته و از شرکت اتومبیلسازي فورد بازدید به عمل آوردند و نهایتا به این نتیجه رسیدند که اصول تولید انبوه نمیتواند در ژاپن پیادهسازي گردد و این سیستم پر از مودا - اتلاف - است
. بر همین اساس، آنها شیوهي جدیدي از تولید، که بعدها تولید ناب نام گرفت را ایجاد کردند. یک تولیدگر ناب مزایاي تولید دستی و تولید انبوه را با یکدیگر تلفیق کرده و از قیمت بالاي اولی و انعطاف ناپذیري دومی اجتناب میکند و از ماشین آلاتی استفاده میکند که هم خودکار و هم انعطافپذیرند.[7] تولید ناب در واقع "یک فلسفه و نگرشی است که درصدد حذف و از بین بردن هر فرآیند اضافی از مرحله ي تهیه مواد اولیه تا تولید و نهایتا فروش می باشد که ارزش افزودهاي ایجاد نمی نماید". تولید ناب از این رو »ناب« نامیده می شود که در مقایسه با تولید انبوه، هر چیزي را به میزان کمتر مورد استفاده قرار میدهد. این شیوه تولید، نیروي انسانی موجود در کارخانه، فضاي لازم براي تولید، سرمایه اي که صرف ابزارآلات میشود، نیروي مهندسی لازم براي به وجود آوردن محصول جدید و زمان مورد نیاز براي ساخت آن و در واقع همه چیز را تقلیل می دهد. همچنین انجمن ملی استاندارد و فناوري در وزارت بازرگانی آمریکا تولید ناب را اینگونه تعریف کرده است:
»یک راه حل نظام مند براي شناسایی و از بین بردن اتلافها - فعالیتهایی که داراي ارزش افزوده نیستند - از طریق بهبود مستمر و به جریان انداختن تولید، درست در هنگامی که مشتري به آن نیاز دارد.« این فلسفه در پی کمال و بی نقص کردن سیستم هاي تولیدي و خدماتی است.[8] از این رو شیوه ها و ایده هاي بهبود عملکرد و تلاش براي هماهنگی عرضه و تقاضا که خود باعث کاهش هزینه ها، اتلاف ها و ارتقاي سطح رضایت مشتریان می باشد، ضروري است. امروزه تاثیر تولید ناب را در کسب و کار نمی توان نادیده گرفت. اصول ناب سازي شرکت ها را قادر می سازد تا بیش از پیش منعطف تر و سودآورتر شوند
برخی از شرکت هاي تولید کننده جهت فروش محصولات خود نیازمند شرکت هاي پخشی هستند که محصولات آن شرکت را به دست مصرف کنندگان اصلی برسانند. شرکت هاي داروسازي در زمره چنین شرکت هایی به حساب می آیند که محصولات آنان در یک سطح به شرکت هاي پخش و در سطح دیگر به داروخانه ها و بیمارستان ها فروخته شده و در سطح آخر به دست مصرف کنندگان می رسد. با توجه به شرایط تحریم موجود و مشکلات به وجود آمده در صنعت دارو، ابزار تولید ناب میتواند کمک شایانی به افزایش بهره وري و کاهش اتلافات جهت مدیریت هزینه با هدف تداوم کسب و کار بنماید. شرکت هاي پخش دارویی با پیاده سازي و جاري کردن نگرش تفکر ناب در کلیه سطوح شرکت منجر به افزایش بهره وري، ارزش آفرینی مستمر در شرکت و حداقل کردن هزینه ها و ریشه کرن کردن اتلاف ها در سازمان می گردند. با مفاهیم و شیوه هاي تفکر ناب میتوان به رفع عیوب، اتلاف ها و خطاهاي مشهود دست پیدا کرد
.2,2 اصول تفکر ناب
تفکر ناب داراي پنج اصل کلیدي است که به کمک آنها میتوان یک سیستم تولیدي یا خدماتی را ناب کرد یا از اتلاف تهی ساخت. این پنج اصل به ترتیب عبارتند از: تعریف ارزش از نگاه مشتري نهایی، تجزیه و تحلیل جریان ارزش ، ایجاد حرکت در جریان ارزش، استقرار همواري و کشش ، جستجوي کمال.
.3,2 ضایعات و اتلاف در تفکر ناب
در تفکر ناب سه نوع ضایعات که به M هاي سه گانه معرف هستند، وجود دارد:
-1مودا : - Muda - به اجزائی از تولید نسبت داده می شود که ارزشی به کار و یا اجزاء کاري اضافه نمیکند. اتلافها به 7+1 مورد تقسیم می شوند که عبارتند از: اتلاف حاصل از تولید مازاد، موجودي غیرضروري، حرکات اضافی، تولید کالاي معیوب، حمل و نقل، طولانی بودن زمان انتظار، فرآیند اضافی تولید و استفاده نکردن بهینه از نیروي انسانی
