بخشی از مقاله
مقدمه
عناصر غذایی ریزمغذي از جمله عناصر ضروري براي رشد گیاهان محسوب میشوند. این عناصر علی رغم مقدار کم در گیاهان، نقشهاي فراوانی بر عهده دارند و به طور عمومی یا در ساختمان آنزیمها و دیگر متابولیتهاي گیاهی شرکت دارند و یا سبب فعال شدن آنزیمهاي بسیار متعددي در گیاهان میشوند که ادامه رشد و متابولیسم گیاهان را تضمین مینمایند. قابلیت دسترسی این عناصر و میزان جذب آنها توسط گیاهان به عوامل مختلفی خاکی، محیطی و گیاهی وابسته است.
عواملی چون میزان رطوبت و دما، pH خاك، ماده آلی خاك، برهمکنش عناصر غذایی، مواد مادري خاك و پتانسیل اکسیداسیون و احیاي خاك در این امر دخیلاند کمبود پنهان عناصر ریزمغذي از جمله روي، از آنچه که تصور میشود شیوع بیشتري دارد . مشکل عناصر غذایی ریزمغذي که امروزه به صورت عملی مشاهده میشود، در آینده بسیار جديتر و شایعتر خواهد گشت. لذا این مسائل باید شناخته و مطالعه شوند تا از بروز و مشکلات تولید در رابطه با کمیت و کیفیت غذایی تولیدي جلوگیري شود.
قابل اعتمادترین روش ارزیابی وضعیت عناصر کم مصرف در یک منطقه تجزیه گیاهان و ارزیابی پاسخ گیاهان مختلف به کاربرد این عناصر است. ارتباط بین پاسخهاي گیاهی با خصوصیات خاك میتواند در پیش بینی احتمال بروز کمبود عناصر کم مصرف کمک کند. خاك اولین منبع تأمین عناصر کم مصرف براي گیاهان است، بنابراین عوامل خاکی همواره در بروز کمبود و یا سمیت عناصر کم مصرف دخیلاند.
انجام آزمون خاك به تنهایی راهنماي مناسبی براي شناخت وضعیت عناصر کم مصرف نیست و میبایست واکنش گیاهان مختلف نسبت به کمبود و یا سمیت عناصر کم مصرف در الگوي جغرافیایی مشکلات این عناصر در نظر گرفته شود. انجام تحقیقات گلخانه اي براي ارزیابی پاسخ گیاهان به کاربرد عناصر کم مصرف در خاكهاي مختلف یکی از راههاي برقراري ارتباط بین خصوصیات گیاهی و ویژگیهاي خاك است.
کمبود روي یکی از مهمترین و گسترده ترین کمبودهاي عناصر کم مصرف در دنیا می باشد که سبب کاهش در تولیدات محصولات زراعی می گردد . در موارد کمی، کمبود یا سمیت عناصر ریز مغذي ناشی از کمبود یا بیشبود آنها در مواد مادري خاك است. کمبود این عناصر در برخی موارد به دلیل اثرات متقابل عناصر موجود در خاك بوده و به خصوصیات خاكها باز می گردد . نتایج تجزیه خاكهاي زراعی ایران و همچنین گیاهان موید آن است که کمبود روي در این خاكها و گیاهان به دلایل متعددي از جمله آهکی بودن خاکهاي زراعی، pH بالا، حضور بیکربنات فراوان در آبهاي آبیاري، شوري خاك، پایین بودن مواد آلی خاك،مصرف فراوان و بیش از نیاز کودهاي فسفاتی و نهایتاً عدم رواج مصرف کودهاي محتوي روي شایع است.
کاهش تولیدات کشاورزي مخصوصاً غلات در اکثر کشوهاي جهان از جمله هندوستان، چین، استرالیا، ترکیه و بالاخره ایران ناشی از کمبود روي در خاکهاي زراعی گزارش شده است دانههاي روغنی بعد از غلات دومین منبع تامین انرژي مورد نیاز جوامع انسانی به شمار می روند. براي تامین امنیت غذایی در کشور لازم است چربی وروغن خوراکی به میزان مورد نیاز و در حد متعادل در دسترس همگان قرار گیرد. متاسفانه جامعه ما 36 درصد اضافه بر نیاز روغن مصرف می نماید. که علاوه بر هدر رفت ارز کشور، تهدید جدي براي سلامت جامعه نیز می باشد.
گیاهان روغنی از جمله سویا حساسیت بیشتري به کمبود عناصر ریز مغذي به ویژه روي در مقایسه با غلات دارند. بنابراین براي مصرف روي لازم است آزمون خاك انجام شود ودر ضمن حد بحرانی این عنصر براي سویا به دست آید.
مواد و روش ها
اطلاعات مربوط به منطقه مورد مطالعه اراضی کشاورزي شرق استان مازندران به مساحت تقریبی 80 هزار هکتار در محدوده طول جغرافیایی 53/055 درجه تا 53/332 شرقی و عرض جغرافیایی 36/541 درجه تا 36/839 شمالی، جهت مطالعه انتخاب گردید. از 29 مزرعه که حاوي غلظت هاي متفاوت Zn بودند، نمونه خاك تهیه و کشت گیاه به صورت آزمایش فاکتوریل در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی در سه تکرار 174 - گلدان 5 کیلوگرمی - اجرا شد. فاکتور اول شامل دو سطح 0 - Zn و 10 میلی گرم بر کیلوگرم - و فاکتور دوم شامل 29 نوع خاك بود. گیاه 8 هفته پس از کشت برداشت، وزن تر اندام هوایی یادداشت و پس از شستشو با آب معمولی و آب مقطر در آون در دماي -65 60 درجه سانتیگراد خشک شد.
پس از تعیین وزن خشک گیاه، نمونه ها در آزمایشگاه پس از آسیاب کردن، غلظت P و عناصر ریزمغذي - Fe, Mn, Zn, Cu - در آنها با روشهاي معمول اندازهگیري شد. همچنین پس از تعیین عملکرد نسبی با استفاده از روش تصویري کیت- نلسون حد بحرانی Zn براي سویا بدست آمد.
نتایج و بحث
پس از برداشت گیاه و آمادهسازي نمونهها، غلظت عناصر P, Fe, Mn, Zn, Cu در برگ و عملکرد - وزن خشک گیاه - اندازهگیري شد. نتایج تجزیه واریانس این متغیرها - جدول - 1 نشان داد که بین 29 نوع خاك انتخاب شده در جذب این عناصر و عملکرد تفاوت معنیدار وجود داشت که این نشان میدهد انتخاب خاكها بهدرستی انجام شده بود. بین دو سطح Zn خاك - صفر و 10 میلیگرم در کیلوگرم - فقط در غلظت Zn در گیاه و عملکرد اثر معنیدار وجود داشت. اثر متقابل خاك و سطوح Zn خاك براي Zn و Fe گیاه معنیدار بود.
پس از برداشت و تعیین عملکرد نسبی، حد بحرانی این عنصر براي عملکرد نسبی 95 درصد برابر1/40 میلی گرم بر کیلوگرم بدست آمد این نتایج با نتایج کنگرشاهی و ملکوتی تا حدود زیادي مطابقت داشت، آنها حد بحرانی Zn را در شرق مازندران با روش کیت- نلسون 1/25 میلیگرم در کیلوگرم خاك بدست آوردند.
حد بحرانی Zn به روش کیت- نلسون
باید توجه داشت علائم کمبود Zn معمولا توسط زارعین با علائم کمبود ازت اشتباه گرفته میشود و زارعین به اشتباه کود ازته مصرف میکنند که باعث افزایش رشد رویشی میشود و علائم کمبود Zn پوشانده میماند اصولا مصرف کودهاي شیمیایی ازته براي مزارع سویا یک اشتباه بزرگ علمی است. در حالیکه با استفاده از کودهاي زیستی - بهبود تثبیت بیولوژیک ازت - بهسهولت میتوان نیاز ازته این گیاه را تامین نمود.
