بخشی از مقاله
چکیده
این تحقیق با هدف بررسی و پهنهبندی برخی از خصوصیات فیزیکی و شیمیایی و شناخت محدودیت خاکهای اراضی کشاورزی در جنوب جلگه خوزستان انجام گردید. به این منظور منطقهای به وسعت 11056 هکتار در جنوب اهواز انتخاب و با نمونهبرداری مکانی، خصوصیات مورد نظر شوری، پهاش، آهک - اندازهگیری شد. تجزیه و تحلیل نتایج حاصل با استفاده از روشهای آماری و به کمک نرم افزار SPSS20 انجام و نقشههای پهنهبندی خاک به روش وزندهی عکس فاصله - - IDW 1 و در محیط سامانه اطلاعات جغرافیایی ArcGIS 10.1، تهیه گردید. نتایج حاصل نشان داد، حدود 88/5 درصد دارای شوری بیش از 16 - ds/m - و 90/4 درصد دارای آهک بیش از 45 درصد بودند. این اراضی شدیدا آسیبپذیر و دارای مشکلات و محدودیتهای نسبتا زیاد بهویژه از نظر شوری خاک، سطح بالا و شوری بسیار زیاد آب زیرزمینی میباشد. و در نتیجه ادامه بهرهبرداری بیرویه و غیراصولی از این اراضی، موجب گسترش تخریب محیط زیست میگردد.
واژه های کلیدی: : اراضی کشاورزی، جنوب اهواز، ویژگی های خاک، پهنهبندی، محیط زیست
مقدمه
استان خوزستان به دلیل برخورداری از منابع غنی آب و خاک از دیرباز همواره بعنوان قطب کشاورزی مورد توجه مسئولین وقت بوده است. از آنجایی که طی سالیان متمادی نواحی با خاکهای دارای کیفیت بهتر و مرغوبتر به زیر کشت رفته است لذا توسعه و اجرای طرحهای جدید کشاورزی با هدف تامین مواد غذایی جهت جمعیت رو به رشد و تامین امنیت غذایی موجب گردیده تا بهرهبرداری از اراضی با خاکهای دارای کیفیت نامناسبتر و نامرغوب ناچارا مورد توجه و در دستور کار برنامهریزان کشور قرار گیرد. بهرهبرداری بیرویه و غیر اصولی از چنین خاکهای شدیدا آسیبپذیر و مسئلهدار در استان خوزستان که عمدتا شوری و نمکهای محلول مشکل آنها میباشد، همانطور که تجربه سالیان اخیر نشان داده است، باعث ایجاد آلودگی منابع آب آبیاری و افزایش مجدد املاح و نمکهای محلول خاک در پاییندست و تخریب محیط زیست شده است.
سکوتی و همکاران به منظور پیشبینی پراکنش شوری خاک در دشت ارومیه از روشهای زمینآماری استفاده کردند. نتایج نشان داد که روش کریجینگ با مدل گوسی از دقت بالایی برای برآورد مقادیر شوری در نقاط فاقد اطلاعات برخوردار است - . - Sokooti et al, 2007 مک براتنی و همکاران نقشههای جامع خصوصیات فیزیکی شیمیایی و زیستی خاک را با استفاده از روشهای زمینآمار، GIS و فن سنجش از دور برای مناطق وسیعی از استرالیا تعیین کردند - . - McBratney et al, 2003 شناخت مسائل و مشکلات بهره برداری از خاک اراضی کشاورزی منطقه مورد مطالعه و با محوریت حفظ محیط زیست از جمله دیگر اهداف این پژوهش میباشد.
مواد و روشها
موقعیت منطقه مورد تحقیق
به منظور تعیین خصوصیات فیزیکی و شیمیایی و تهیه نقشههای پراکنش مکانی ویژگیهای خاک در منطقه مورد مطالعه، محدودهای به وسعت 11056 هکتارکه بخشی از اراضی آبخور رودخانه کارونبزرگ واقع در دشت خوزستان و در جنوب اهواز است، انتخاب گردید . این ناحیه حدفاصل بزرگراه آبادان به مختصات 3453500 شمالی و 275000 شرقی و حاشیه رودخانه کارون بزرگ در نزدیکی روستای غزاویه کوچک به مختصات 3460000 شمالی و 268500 شرقی در امتداد رودخانه ادامه یافته و تا نزدیکی روستای موران به مختصات 3450000 شمالی و 362000 شرقی و سمت چپ بزرگراه آبادان در نزدیکی پرورش ماهی آزادگان به مختصات 3445000 شمالی و 273000 شرقی امتداد می یابد - شکل . - 1
نمونهبرداری از خاک
برای نمونه برداری صحرایی از خاک ابتدا موقعیت مکانی نمونه ها با توجه به ویژگی ها و خصوصیات خاک موجود منطقه تعیین شد و مختصات نقاط تعیین شده به دستگاه GPS جهت مراجعات صحرایی و نمونه برداری انتقال یافت. لازم به توضیح است که در این تحقیق تلاش لازم بعمل آمد تا با توجه به سوابق مطالعات خاکشناسی که در منطقه بعمل آمد پراکندگی نقاط مطالعاتی بگونه ای باشد که خصوصیات سری ها و اغلب واحدهای خاک را بر روی نقشه های خاکشناسی و طبقه بندی اراضی در بر گرفته باشد. بدین منظور در عملیات میدانی، هر نقطه مشاهداتی توسط سامانه مکان یاب جغرافیایی - GPS - تعیین موقعیت شد .
و جمعا 104 نمونه و در هر نقطه مشاهداتی از عمق 0 -30 سانتی متر حدود یک تا دو کیلوگرم خاک تهیه و برای انجام تجزیه های آزمایشگاهی آماده و برچسب گذاری شد. و در انتها یک فایل متنی حاوی مشخصات جغرافیایی نقاط مشاهداتی در سیستم UTM و در محیط نرم افزار اکسل به منظور کاربردهای بعدی تهیه شد. شکل - - 2 موقعیت نقاط نمونهبرداری را نشان میدهد. نمونهها ابتدا در هوای محیط هواخشک شدند و پس از کوبیدن و عبور از الک 2 میلیمتری جهت آنالیز آماده شدند میزان آهک با روش خنثیسازی آهک با اسید و تیتراسیون اسید اضافی با باز، هدایت الکتریکی - - EC توسط دستگاه کاندکتیمتر در عصاره اشباعی و pH نمونهها در گل اشباع خاک اندازهگیری شد.
تهیه نقشههای پهنهبندی
به منظور تهیه نقشه پهنهبندی ویژگی های مورد مطالعه شامل شوری، پ-هاش و میزان آهک خاک از روشهای مختلف درونیابی استفاده گردید. نتایج حاصل از روشهای مختلف تخمینگرها برای برآورد مقادیر مورد اندازهگیری به کمک معیار آماری کمترین مجذور میانگین مربعات خطا - RMSE - که میزان دقت را نشان میدهد، مورد ارزیابی قرار گرفت. برای تهیه نقشه مقدار و پراکنش جغرافیایی خصوصیات خاک از روش عکس مجذور فاصله - Inverse Squared Distance - که دارای کمترین RMSE بوده است و جزو روشهای دقیق میانیابی محسوب میگردد - وبستر و اولیور، - 2001، و سطوح میانیابی را بر مبنای مقادیر اندازهگیری شده ترسیم میکند - ازری، - 2008، استفاده شد.
نتایج و بحث
آماره های توصیفی ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی مورد بررسی در منطقه مورد تحقیق که بخشی از خاک اراضی کشاورزی جلگه خوزستان واقع در جنوب اهواز را شامل می شود در جدول - 1 - ارایه شده است.
هدایت الکتریکی
شوری خاک یکی از بارزترین مسائل تولید پایدار کشاورزی در استان خوزستان و از جمله دشت جنوب اهواز است که میتوان آن را یکی از نمادهای سوء مدیریت آب و خاک بهشمار آورد. نتایج این تحقیق نشان داد، میزان شوری از 2/7 تا 188/15 دسی زیمنس بر متر متغیر و متوسط آن برابر با 74/6 دسی زیمنس بر متر اندازهگیری شد. منطقه مورد مطالعه بخشی از دشت جنوب اهواز است که بخش اعظم آن را خاکهای مبتلا بهشوری دربر میگیرد. بر این اساس، حدود 88/5 درصد نمونه های تحقیقاتی دارای شوری بیش از 16 دسیزیمنس بر متر بودند. قابلیت هدایت الکتریکی از جمله شاخصهایی است که در مطالعات خاک و آب مورد توجه بوده و بیانکننده میزان شوری خاک و آب میباشد.مهمترین محدودیت اراضی مورد مطالعه، وجود محدودیت شوری است.
میزان شوری - - EC بسیاربالا بوده و این امر حاکی از وجود سفره آب زیرزمینی شور و کمعمق در منطقه است که بدلیل تبخیربالای منطقه و کمبود بارش، سبب تجمع املاح در لایههای سطحی خاک گردیده است. علاوه بر سطح بالا و شوری زیاد آبزیرزمینی عواملی چون مواد مادری، تاثیر کیفیت آب رودخانه کارون، شرایط آب و هوایی منطقه، بافت و ساختمان خاک را از مهمترین علل شوری خاک منطقه میتوان برشمرد. بهمنظور بهرهبرداری بهینه از خاک اراضی کشاورزی منطقه و با محوریت حفظ محیطزیست قبل از هر اقدامی، اصلاح اراضی و شستشوی نمک و سدیمزدایی لازم است انجام شود. نظر به اینکه ایجاد شوری عمدتا معلول بالابودن سطح آب زیرزمینی در منطقه میباشد، لذا ضرورت احداث شبکه مصنوعی زهکشی زیرزمینی در منطقه برای اصلاح اراضی مشهود است.
