بخشی از مقاله
چکیده
به منظور بررسی اثر تغییر کاربری اراضی از جنگل به زراعی - گندم - و موقعیت شیب بر برخی خصوصیات خاک در منطقه مطالعه موردی حاضر در جنوب شهرستان ساری صورت پذیرفت. در این منطقه از تپه ای با کاربری جنگل و کاربری زراعی - گندم - از پنج موقعیت شیب - قله شیب، شانه شیب، شیب پشتی، پای شیب و پنجه شیب - نمونه برداری به صورت تصادفی در هر موقعیت با سه تکرار صورت گرفت.
نتایج نشان داد بافت خاک از کلاس لوم به لوم شنی تغییر یافت. مقدار رس، کربن آلی، نیتروژن کل، CEC، پتاسیم قابل جذب از بالای شیب به پایین شیب و با تغییر کاربری از جنگل به زراعی کاهش یافت. pH و چگالی ظاهری خاک با تغییر کاربری از جنگل به زراعی افزایش یافت. نتایج نشان داد موقعیت شیب و استفاده از زمین باعث ایجاد تغییراتی در برخی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک میشود.
مقدمه
تغییر کاربری اراضی و جنگل تراشی و به دنبال آن اجرای عملیات زراعی در منطقه باعث تغییرات زیادی در ویژگیهای فیزیکی، شیمیایی و زیستی خاکها می شود . - Ajami et al., 2009 - تغییر کاربری اراضی موجب تخریب خاک های تکامل یافته شده و از سویی دیگر می تواند موجب کاهش کیفیت خاک و نابودی دائم باروری زمین شود. خاک جنگلی به علت دارا بودن مواد آلی زیاد و ساختمان مناسب همواره مورد توجه بوده است، ولی تغییر در مدیریت و کاربری آن ها و اعمال خاکورزی، تاثیر زیادی بر مقدار مواد آلی خاک و دیگر ویژگی های فیزیکی و شیمیایی آن ها می گذارد
در اسپانیا طی مطالعه ای که به منظور بررسی تغییر کاربری بر میزان کربن آلی و هدررفت خاک انجام دادند، دریافتند که هدررفت خاک به میزان هفت برابر افزایش یافته است و کربن آلی خاک نیز طی این تغییر به میزان 50 درصد در لایه سطحی خاک کاهش پیدا کرده است
کریمی و همکاران - 1393 - با هدف بررسی اثر موقعیت شیب و کاربری اراضی بر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک، یک تپه در 5 موقعیت شیب مختلف از دو کاربری دیم و جنگل و مواد مادری مشابه در منطقه لردگان مورد بررسی قرار دادند. با تغییر کاربری کربن آلی، فسفر، نیتروژن کاهش و ظرفیت تبادل کاتیونی، هدایت الکتریکی و پتاسیم قابل جذب افزایش یافت و مقدار تغییرات در هر موقعیت شیب با هم متفاوت بوده است. .
در تحقیقی که در منطقه کچیک استان گلستان انجام دادند نیزکاهش ظرفیت نگهداشت آب در خاک، میزان ماده آلی، میزان فسفر قابل جذب و نیز افزایش جرم مخصوص ظاهری خاک را ضمن تغییر کاربری اراضی از جنگل به کاربری زراعی ذکر نمودند - Niknahad et . - al., 2011 در مطالعهای با حفر 18 پروفیل در موقعیت های جغرافیایی مختلف به عنوان مثال قله، شانه شیب و پای شیب از مزارع چای و جنگل های طبیعی ویژگی های مورفولوژی خاک را بررسی و مطالعه قرار دادند. تجزیه و تحلیل نمونه های گرفته شده از هر افق نشان داد که پس از تغییر جنگل به چای ظرفیت تبادل کاتیونی، مقدار رس و مقدار کربن آلی خاک کاهش، اما جرم مخصوص ظاهری افزایش یافته است
با توجه به اینکه اثر تغییر کاربری اراضی شیبدار بر برخی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک در جنوب شهرستان ساری مورد بررسی قرار نگرفت، در این تحقیق سعی شد تا با مطالعه صحرایی و آزمایشگاهی تاثیر تغییرکاربری اراضی از جنگل به زراعی - گندم - و موقعیتهای مختلف شیب در این منطقه مورد مطالعه قرار گیرد.
مواد و روشها
منطقهای در جنوب شهرستان ساری - موقعیت جغرافیایی E َ؟َُ ٌٍoَِ و N ً؟ًً ٍٍoَّ - با مواد مادری ماسه سنگ آهکی انتخاب گردید.
نمونه برداری: از تپه ای که از نظر مواد مادری و جهت شیب یکسان بودند و یکی تحت کاربری جنگل و دیگری کاربری زراعی بود، نمونه برداری در هر موقعیت شیب تپه - شامل قله شیب، شانه شیب، شیب پشتی، پای شیب و پنجه شیب - و در هرموقعیت به طور تصادفی از سه نقطه و در عمق های 20B0 سانتی متری نمونه برداری صورت گرفت. نمونه ها پس از هوا خشک شدن در فضای آزاد، از الک 2 میلیمتری عبور داده شده و برای انجام آنالیز های فیزیکی و شیمیایی به آزمایشگاه منتقل شدند.
آنالیز آزمایشگاهی: بافت خاک از روش هیدرومتری، چگالی ظاهری به روش نمونه دست نخورده با حلقه های استاندارد - Blake and Hartage, 1986 - ، موادآلی خاک به روش اکسیداسیون تر - - Nelson and Sommers, 1982، برای تعیین pH ازگل اشباع و دستگاه pH متر و قابلیت هدایت الکتریکی به روش عصاره اشباع، ظرفیت تبادل کاتیونی با جانشین کردن تمامی کاتیون های قابل تبادل به وسیله یون سدیم - استات سدیم - در ٍ؟َpH= با الکل، جایگزینی سدیم با آمونیم - استات آمونیم - و سنجش یون سدیم - Chapman, 1965 - ، نیتروژن به روش کجدال - Krik, 1950 - ، پتاسیم تبادلی عصاره گیری با استات آمونیوم 1 نرمال در ْpH= اندازه گیری گردید.
آنالیز واریانس و مقایسه میانگین : برای بررسی تأثیر نوع کاربری اراضی و درصد شیب برخصوصیات خاک در منطقه مورد مطالعه طرح فاکتوریل در قالب کاملا تصادفی با دو فاکتور شیب و کاربری اراضی انالیز واریانس و مقایسه و میانگین به روش LSD توسط نرم افزار SPSS صورت گرفت.
نتایج و بحث
بافت خاک در لایه سطحی از کلاس لوم در کاربری جنگل به کلاس سبک تر - لومی شنی - در کاربری زراعی تغییر کرد. دلیل این تغییر بافت خاک تاثیر فرسایش انتخابی و از بین رفتن لایه سطحی، تجزیه ماده آلی و از هم پاشیده شدن خاکدانهها میباشد. این تغییر در شانه شیب به دلیل بالا بودن درصد شیب و ناپایداری ساختمان خاک، تشدید فرسایش به دلیل عملیات زراعی و از بین بردن پوشش سطحی می باشد - شکل 1و. - 2
شکل.1درصد رس، شن و سیلت در موقعیت مختلف شیب کاربری جنگل.
شکل.2درصد رس،شن و سیلت در موقعیت مختلف شیب کاربری زراعی.
در جدول1 نتایج مقایسه میانگین به روش LSD برای دیگر پارامترهای مورد بررسی خاک ارائه شده است.
جدول.1 مقایسه میانگین برخی پارامترهای فیزیکی و شیمیایی خاک در کاربری و شیب های مختلف”در هر کاربری حروف مشابه حاکی از عدم تفاوت معنی دار پارامتر مورد نظر بین موقعیت های مختلف شیب می باشد. -
با تغییر کاربری مقدار چگالی ظاهری افزایش یافته استر - جدول شماره. - 1 علت آن کاهش ماده آلی و کاهش تشکیل ساختمان خاک و تراکم ناشی از شخم و شیار و سبک شدن بافت خاک می باشد.
