بخشی از مقاله
خلاصه
دانشگاه ها از جمله بزرگترین سازمان های امروزی به شمار می آیند که دارای طیف وسیعی از کاربران و خدمات می باشند. هم چنین از دیرباز محاسبات رایانه ای نیاز دانشگاه ها بوده است تا در سایه ی فناوری اطلاعات، ارائه ی خدمات دانشگاهی به مناسب ترین شکل امکان پذیر باشد. اما 35 mm کاربرد فناوری اطلاعات برای دانشگاه ها هزینه بر بوده و در پی آن،توجه به فناوری های نوظهور اطلاعاتی و ارتباطی اجتناب ناپذیر می نماید.
یکی از این فناوری ها، پارادایمی تحت عنوان ارائه خدمات از طریق ابر اینترنتی می باشد که برای آن اصطلاح رایانش ابری انتخاب شده است و اکنون دانشگاهیان نیز به دنبال ارائه خدمات خود از طریق رایانش ابری - که مقرون به صرفه,منعطف,در دسترس,خدمت گرا و کم هزینه خواهد بود - می باشند. هدف این مقاله ارائه ی مدلی معمارگونه مبتنی بر ابر برای ارائه خدمات دانشگاهی می باشد که با مرور مقالات و کتاب های مرتبط با معماری سازمانی و رایانش ابری صورت پذیرفته است. مدل ارائه شده دارای سه بخش مدل های توسعه خدمات ابری،مدل های ارائه خدمات و ابزارهای ارتباط با کاربر نهایی بوده است.
.1 مقدمه
در سازمان ها و کسب و کار کنونی، حرکت سریع فناوری اطلاعات،الزامات اجتناب پذیری را برای تغییرات به وجود آورده است. بر همین اساس،ساختار و ارتباط اجزای سازمان ها تغییر کرده است.مفاهیمی همچون معماری سازمانی،دستخوش تغییرات ناشی از رشد بی وقفه ی فناوری اطلاعات و ارتباطات می باشد و سازمان های مبتنی بر IT شکل گرفته اند.فناوری اطلاعات نقش استراتژیکی در سازمان های دانش محور کنونی بر عهده دارد و به عنوان عامل توانمندساز سازمان در عرصه ی رقابت جهانی مطرح می باشد.حجم سرمایه گذاری بر روی حوزه ی IT در قرن بیست و یکم افزایش چشمگیری داشته است و تاثیرات این رشد پر شتاب بر معماری سازمان ها مشهود است.
از سویی با پیاده سازی معماری سازمانی،یکی از راه های هم راستائی فناوری اطلاعات و استراتژی کسب و کار است تا از این طریق بتوان از منافع فناوری اطلاعات بهره برد و سازمان ها را در جهت دگرگونی های ناشی از IT هدایت کرد - محمودی،. - 1388 اما سازمان های IT محور با چالش کنترل هزینه ها روبرو شده اند و ساختارهای سنتی حاکم بر مدیریت فناوری اطلاعات و استفاده از ابزار سنتی IT دیگر بهره وری نخواهد داشت.یکی از سازمان هایی که نیاز به انواع فناوری های اطلاعات دارد،دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی می باشند.
دانشگاه ها برای تحقیقات علمی خود،پردازش اطلاعات،ارتباطات محققان با یکدیگر،تولید علم و... از دیرباز محاسبات رایانه ای را در دستور کار خود قرار داده اند و ساختار خود را بر این اساس تنظیم کرده اند. دو نگرش در این جا مطرح بوده است: نخست این که ابتدا آموزش عالی تشکیل شده است و سپس خود را با فناوری اطلاعات مطابق و همراستا نموده است و دوم آنکه قبل از چیدمان اجزای مختلف سازمانی مؤسسات آموزش عالی،معماری سازمانی مبتنی بر فناوری اطلاعات را مورد توجه قرار داده اند.
بدیهی است که راهکار نخست،مؤسسات آموزش عالی را با چالش مواجه ساخته است اما در هر حال می توان اقدامات مدبرانه ای، دانشگاه و مؤسسات آموزش عالی را با فناوری اطلاعات،همگام و همسو نمود.بعلاوه،دانشگاه ها همواره باید توجه به ظهور پارادایم های جدید فناوری اطلاعات،داشته باشند تا از این رهگذر،توانایی حرکت رو به جلو در دنیای مبتنی بر فناوری اطلاعات را بدست آورند. اما در سال های اخیر،دانشگاه ها با کاهش درآمدها و افزایش هزینه ها در بخش های مختلف مانند مدیریت فناوری اطلاعات مواجه بوده اند. استفاده از فناوری اطلاعات برای دانشگاه ها گران قیمت بوده است و کاربران و دانشجویان به دلیل نیاز علمی خود ناچار به استفاده از فناوری اطلاعات بوده اند. با این حال این کاربرد فراوان برای دانشگاه ها درآمدی ایجاد نکرده است.
حال سؤال این جاست که چه پارادایمی توانایی مرتفع ساختن نواقص مذکور را دارد؟ آیا می توان با بهره مندی از فناوری های نوین اطلاعاتی و ارتباطی، هم پاسخگوی نیاز جامعه ی دانشگاهی بود و هم مواجه با رشد هزینه های ناشی از IT در دانشگاه نبود؟ این مقاله به صورت تحلیلی و مروری به بررسی این سؤال می پردازد و برای دانشگاه ها،معماری نوظهوری از فناوری اطلاعات با نام معماری مبتنی بر ابر،ارائه می نماید. هدف مقاله ی پیش رو، معرفی معماری مبتنی بر ابر برای دانشگاه ها می باشد.با برخورداری از مدلی مبتنی بر ابر،دانشگاه ها هم توانایی ارائه خدمات مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات را برای کاربران خود - اعم از محققان و اساتید - خواهند داشت و هم توانایی کنترل هزینه های ناشی از سرمایه گذاری در بخش IT را بدست خواهند آورد.
.2تعاریف
.1-2 تعریف معماری سازمانی
مفهوم معماری سازمانی در سال 1987 توسط زکمن مطرح شد.به وسیله ی قانون معروف کلینگر-کوهن،اجرای آن در آمریکا الزامی گشت.اصطلاح معماری سازمانی از دو بخش معماری و سازمان تشکیل شده است. به طور کلی می توان گفت معماری،تبیین یک نگاه کل گرا و عقلایی برای بررسی یک نظام پیچیده است - مجیدی، - 1385 و سازمان،مجموعه ای از فرایندهای کاری پیوسته و مرتبط با افراد،واحدهای سازمانی،اطلاعات و فن آوری می باشد - فتح اللهی،. - 1385 با ترکیب این دو مفهوم با مفهوم جدیدی تحت عنوان معماری سازمانی روبرو می شویم.معماری سازمانی یک دارایی استراتژیک اطلاعاتی است که هدف سازمان،اطلاعات و فن آوری لازم برای تحقق این هدف را تشریح می کند.
هم چنین،چگونگی استفاده از فن آوری جدید برای پاسخ به تغییرات اهداف سازمان را نیز بیان می کند - برگرون،. - 2004 در واقع،معماری سازمانی،چارچوبی برای توسعه و مدیریت منابع فن آوری اطلاعاتی سازمان به منظور دستیابی به اهداف سازمانی می باشد - خیامی،. - 2011می توان لزوم معماری سازمانی را ظهور سازمان های انعطاف پذیر با سیستم های اطلاعاتی پیچیده عنوان نمود - شمس،. - 1383بنابراین می توان گفت در حال حاضر یکی از برترین راه حل های توسعه و استفاده ی بهینه از فناوری اطلاعات در سازمان ها،استفاده از معماری سازمانی فناوری اطلاعات است.
این راهکار که بر طبق تحقیقات مؤسسه توسعه ی معماری سازمانی از سال 2003 در صدر موضوعات مورد توجه مدیران عالی قرار گرفته است، هم اکنون مورد توجه بسیاری از دولت ها،سازمان ها و شرکت های بزرگ و کوچک می باشد.تاثیر معماری سازمانی تا بدان جا است که عدم استفاده از آن در سازمان ها به منزله ی ناتوانی سازمانی در مدیریت بهینه فناوری اطلاعات محسوب می شود.مطمئنا سازمانی که نتواند به صورت بهینه از منابع فناوری اطلاعات خود استفاده کند، نمی تواند جایگاهی را در شرایط رقابتی آینده برای خود تصور کند و دانشگاه ها نیز از این اصل مستثنی نیستند.
.2-2 ظهور و بلوغ معماری سازمانی سرویس گرا
معماری سازمانی که از اواخر دهه ی نود به فهرست اولویت های مدیران اطلاعاتی و فنی سازمان ها افزوده شده است، در چند سال اخیر قرابت خاصی با معماری سرویس گرا - Service Oriented Architecture - به عنوان سبکی برای توسعه ی سیستم های اطلاعاتی پیدا کرده است. واژه ی معماری در مباحث معماری سازمانی به معنای دانش نقشه و مدل های جامع قبل از اجرا - پیاده سازی نقشه ها - است که در صنعت ساختمان سازی نیز مصداق روشنی دارد، در حالی که همین واژه ی معماری در معماری سرویس گرا نشان دهنده ی سبک خاصی برای توسعه ی سیستم های اطلاعاتی است که بر اتصال سست،قابلیت استفاده مجدد،ترکیب پذیری،پنهان سازی پیاده سازی داخلی و ... تاکید داشته و شامل استانداردهای BPEL،WSOL،SOAP می شود.
چگونگی رابطه و اشتراکات این دو موضوع - معماری سازمانی و معماری سرویس گرا - و امکان ترکیب آنها تحت عنوان معماری سازمانی سرویس گرا - SOEA - جزء موضوعات جذاب و پر طرفدار سال های اخیر بوده است. از سال 2008 به بعد دیدگاه جدیدی رشد یافت که معتقد است معماری سرویس گرا بخشی از پارادایم سرویس گرایی می باشد و این پارادایم، همان طور که در لایه نرم افزارهای کاربردی منجر به سبک معماری سرویس گرا می شود در کسب و کار سازمان نیز اثربخش بوده است و سازمان سرویس گرا - - SOE را تعریف کرده است. هم چنین در لایه ی زیرساخت منجر به زیرساخت سرویس گرا - SOI - می شود. با این نگاه جدید، پارادایم سرویس گرایی به سه شکل خود را نشان می دهند:
الف - جنبه ی کسب و کار: سازمان سرویس گرا Service Oriented Enterprise - SOE -
ب - جنبه ی نرم افزارهای کاربردی: معماری سرویس گرا - Service Oriented Architecture - SOA
ج - جنبه ی زیرساخت: زیرساخت سرویس گرا Service Oriented Infrastructure - SOI -
در تایید و بسط این دیدگاه جدید،شورای مدیران ارشد اطلاعاتی دولت آمریکا در نیمه ی دوم سال 2008 نتایج مطالعات و بررسی های چندساله ی خود را در رابطه با سرویس گرایی به عنوان راهنمای کاربردی برای معماری سرویس گرای فدرال منتشر نمود. شورای مدیران ارشد اطلاعاتی آمریکا که در سال 1999 سند چارچوب معماری سازمانی فدرال را ارائه داده بود، در سال 2001 سند راهنمای کاربردی برای معماری سازمانی را منتشر ساخته بود و سپس در همین راستا، مدل های مرجع معماری سازمانی را که شامل TRM ،DRM،SRM،BRM و PRM بود در طی سال های 2003 به بعد منتشر و تکمیل نمود.
سند راهنمای کاربردی برای معماری سرویس گرای فدرال به عنوان جدیدترین مستند منتشر شده ی این شورا دربردارنده ی مبانی جدیدی در حوزه ی معماری سازمانی می باشد و نشان دهنده ی تکامل فنی و مفهومی معماری سازمانی به سمت سرویس گرایی است. در این سند، مبانی و الزامات مربوط به هر کدام از سه جنبه ی سرویس گرایی SOE - ،SOA ، - SOI تشریح شده است - مهجوریان، - 1388
.3-2تعریف رایانش ابری - Cloud-Computing -
بر اساس پژوهش های دانشمندان مختلف در سراسر دنیا در زمینه ی تعاریف رایانش ابری، تعریف مؤسسه ی ملی استانداردها و فناوری ایالت متحده آمریکا - NISI - ،تعریف جامعی از رایانش ابری شناخته شده است. طبق تعریف NISI رایانش ابری مدلی است برای فراهم آوردن امکان دسترسی سلف سرویس و بنا به تقاضا به مجموعه ای از خدمات و منابع رایانشی مثل شبکه،سرویس دهنده ها،رسانه های ذخیره سازی و برنامه های کاربردی از طریق شبکه جهانی اینترنت به طوری که به سرعت و با حداقل دخالت تاسیس کنندگان و فروشندگان صورت پذیرد و متناسب با نیاز مصرف کنندگان، بتواند تدارک دیده شده و در معرض استفاده قرار گیرد - مل،. - 2011 در راستای عملیاتی نمودن رایانش ابری،تعاریف ارائه شده در بخش قبلی در زمینه ی معماری سرویس گرا، راهگشا می باشد به طوری که زیرساخت معماری برای پیاده سازی رایانش ابری، معماری سرویس گرا بوده است.
تعریف دیگری از رایانش ابری در گزارش فنی دانشگاه برکلی تحت عنوان بر فراز ابرها آمده است که سه جنبه از رایانش ابری را نشان می دهد:
- 1 وجود منابع رایانشی نامحدود موجود با توجه به تقاضا
- 2 تنها زمانی که واقعا مصرف کنندگان و مشتریان به سخت افزار قوی تر و پیشرفته تری نیاز دارند،سراغ خرید و تامین می روند.
- 3 توانایی پرداخت برای استفاده از منابع رایانشی در صورت نیاز برای مشتریان وجود خواهد داشت مثلا به ازای یک ساعت استفاده از منابع رایانشی، مبلغ معینی پرداخت می شود - فاکس، - 2009 بر اساس تعریف NISI رایانش ابری دارای پنج ویژگی کلیدی می باشد: الف - دسترسی سلف سرویس بنا به تقاضا ب - دسترسی تحت شبکه ج - به اشتراک گذاری منابع د - انعطاف پذیری سریع ه - خدمات اندازه گیری شده
