بخشی از مقاله
چکیده
رسوبگذاری و تجمع رسوبات در مخزن سدهایی که بر روی رودخانه های حاوی مقادیر قابل توجه رسوبات ساخته می شوند امری اجتناب ناپذیر می باشد و اولین نتیجه مهم آن کاهش ظرفیت مفید مخزن سد و عمر مفید آن می باشد. انجام فعالیت های حفاظت آب و خاک گرچه ممکن است فرسایش از سطح حوزه های آبریز و نهایتا انتقال رسوبات به مخازن سد ها را کاهش دهد، اما در مورد حوزه های آبریز رودخانه های قزل اوزن و شاهرود با آن سطح وسیع بسیار بعید به نظر می ر سد که در شرایط کنونی جوابگوی مشکلات بوجود آمده در مخزن سد سفید رود باشد. بنابراین و با توجه به مطالب اشاره شده قبلی - در قسمت I از سری مقالات ارائه شده توسط مولفین حاضر - استفاده از عملیات شاس برای رسوب زدایی رسوبات ته نشین شده تنها راه حل اثر بخش و موفقیت آمیز برای علاج بخشی مساله رسوبگذاری در مخزن سد سفید رود خواهد بود.
در همین راستا در این مطالعه نتایج اندازه گیری های میدانی در حین عملیات شاس در مخزن سد مذکور ارائه و مورد بررسی قرار گرفته است. همچنین با توجه به این که شبیه سازی عددی فرآیند رسوب زدایی مخزن سد به طرح راه کار های مناسب برای بهینه سازی نحوه عملکرد و مانور دریچه های تخلیه تحتانی، هیدروگراف خروجی از دریچه های تخلیه، طراحی مناسب شکل و ابعاد دریچه های تخلیه و دامنه تغییرات تراز آب می شود در این مقاله به نحوه استفاده از یک مدل عددی برای شبیه سازی عملیات شاس در مخزن سد سفید رود اشاره می گردد. در خاتمه نیز با استفاده از نتایج شبیه سازی های عددی انجام شده به راه کار های اجرایی مناسب برای عملیات های آینده شاس در مخزن سد مذکور برای حصول حداکثر راندمان رسوب زدایی اشاره شده است.
واﮊه های کلیدی: رسوب زدایی مخزن سد، مدل عددی، دریچه های تخلیه تحتانی،
١- مقدمه
با توجه به مسائل و مشکلاتی که تجمع رسوب در مخازن به همراه دارد، تحقیقات بسیاری در سطح بین المللی برای رفع این مشکل صورت گرفته است و تجربه های بین المللی بدست آمده در کنار مطالعات و تحقیقات انجام شده در این راستا مشخص ساخته است که استفاده از یک روش از روشهای زیر و یا ترکیبی از آنها برای حل مساله فوق الذکر می تواند منجر به نتایج موفقیت آمیزی گردد.
١ - رسوب زدایی مخزن در زمان کم آبی رودخانه با عملیات شاس: گاهی مواقع در زمان کم آبی رودخانه و در زمانی که نیاز آبی در پایین دست سد کاهش می یابد حجم آب مخزن مقدار قابل توجهی بوده و می توان از آن برای انجام عملیات شاس و تخلیه رسوبات بهره برد. این عمل با تخلیه سریع از تخلیه کننده های تحتانی انجام می گردد و تراز آب مخزن با سرعت نسبتا زیادی پایین می رود - . - Fan Jiahoa and Jang Rujin
این روش بارها در مورد سد مخزنی سفید رود در زمان های بعد از فصل آبیاری دشت گیلان اجرا شده است و نتایج خوبی نیز به همراه داشته است. شکل - ١ - نمایی از این روش رسوب زدایی را نشان می دهد. از آنجایی که در این فرآیند رسوبشوئی کنش و انتقال رسوبات و حمل آنها به سمت دریچه های تخلیه از قسمت های بالادست مخزن شروع می گردد، ممکن است مدتی طول بکشد تا جریان حاوی مقادیر زیاد رسوب به محل دریچه های تخلیه برسند.
برای مثال در مورد سد مخزنی سفید رود تجربه انجام شاس در دهه های ١٣٦٠ و ١٣٧٠ نشان داده است که حدود پنج روز طول می کشد تا جریان های حاوی رسوبات کنده شده از بستر مخزن به دریچه های تخلیه تحتانی برسند و در این فاصله زمانی حجم قابل توجهی از آب مخزن بدون آنکه مقدار زیادی رسوب حمل کنند از دریچه ها تخلیه شده اند و در هنگام رسیدن جریان با غلظت زیاد رسوب مقدار آب مخزن کمتر از حدی است که بتواند راندمان مورد نظر عملیات شاس را فراهم آورد و بنابراین ناچار بایستی عملیات را متوقف نمود. از دیگر تجربیات مفید بدست آمده در انجام عملیات
