بخشی از مقاله
چکیده
اسکناس به منزله مال به شمار می رود که باید بی تردید آن را عین به شمار آوریم . از طرفی قبض "شرط لزوم" عقد رهن تلقی میگردد . پس باید مورد رهن وجود خارجی داشته باشد تا قابلیت و اقباض داشته باشد . بنابراین مالی که در آینده به وجود می آید مثل منفعت و همچنین عین کلی که در شمار دیون قرار می گیرد ، نمی توان مورد رهن قرار داد . به رهن گذاردن اسکناس توسط بدهکار به طلبکار می تواند امری عقلی باشد که هم می تواند برای راهن و هم برای مرتهن و حتی دیگران سودمند باشد بدون آنکه دادن اسکناس پرداخت بدهی تلقی گردد بلکه وثیقه طلب محبوب شود . تخطی مرتهن از مفاد عقد رهن اسکناس او را در برابر راهن بخاطر تخلف از مفاد رهن مسئول خواهد کرد .
واژگان کلیدی : اسکناس ، عین ، قبض ، رهن اسکناس .
مقدمه
رهن را به عنوان وثیقه ای می توانیم به شمار آوریم که در اختیار و دستان طلبکار است تا زمانی که بدهکار نتوانست دین خود را ادا کند او از این پشتوانه و وثیقه ای که در اختیار دارد ، طلب خودش را برداشت نماید . قانونگذار ایران در ماده 774 قانون مدنی تنها عین معین را شایسته ی دهن دانسته اند و دین و منفعت را به طور کلی از آن خارج نموده اند . از طرفی به موجب ماده 772 قانون مدنی مال مرهون باید به قبض مرتهن یا به تصرف کسی که بین طرفین معین می گردد ، داده شود ولی استمرار قبض شرط صحت معامله نیست . از لحن و ترکیب این ماده بر می آید که عقد رهن پیش از تسلیم وثیقه به طلبکار ، واقع نمی شود . شرایطی که ویژه عقد رهن هستند ، وجود دین پیش از عقد رهن - مستنبط از مواد 771 و 775 ق م - ، عین بودن مورد رهن - ماده 774 ق . م - ملک بودن و قابل فروش مورد رهن - مستنبط از مواد
773 و 778 ق . م - و امکان استیفای طلب از مورد رهن - برای ملاحظه این شروط در فقه ر. ک : نجفی ، 1394 ق : . - 115 - 121 با وجود این شرایط بیان شده برای عقد رهن ، بایستی عقد رهن واجد شرایط اساسی معاملات مذکور در ماده 190 قانون مدنی باشد . برخی از مورخین چنین رهنی را باطل ، برخی دیگر تنها در مقام بدل صحیح دانسته اند و برخی هم آن را به طور مطلق صحیح دانسته اند . ما دراین مقاله ابتدا به دنبال این مسئله هستیم که ماهیت اسکناس چیست ؟ و نظریات منتقدان و موافقان نظریه رهن اسکناس به چه صورت بوده است ؟ و چه امتیازاتی می تواند رهن اسکناس به همراه داشته باشد ؟ هدف ما از مقاله حاضر شناساندن ارزش واقعی اسکناس و همچنین مزایای به رهن گذاردن اسکناس می باشد .
معنا و ماهیت اسکناس :
اسکناس در لغت به معنای قطعه کاغذ چاپی بها داری است که بر روی آن ارزش مبادله ای ، نام ناشر و کشور منتشر کننده آن چاپ شده است و به عنوان پول کاغذی آن کشور شناخته می شود - صدری افشار، . - 79 : 1382 اسکناس از زمان پیدایش تا رواج کامل چند دوره را سپری کرده است ، در دوره اول ، رقم های موجود روی پول های کاغذی بیانگر مقدار نقدینی - طلا و نقره - بود ، همانند چک هایی که در زمان ما بیانگر مقدار پولی است که صادر کننده چک نزد بانک دارد . در دوره دوم ، ارقام اسکناس بیانگر مقدار تعهد و ضمان صادر کننده آن اوراق نسبت به پرداخت طلا و نقره در ذمه خود بود ، نه طلا و نقره خارجی و سپرده شده زیرا صادر کنندگان این پول ها به این نتیجه رسیدند که دیگر لازم نیست عین طلا و نقره را به اندازه مبلغ اوراق صادر شده حفظ کنند چون دارندگان این پول ها برای دریافت پشتوانه های خود یکجا و در یک زمان به صادر کننده ها مراجعه نمی کنند . در این دوره پول های کاغذی به عنوان سندی برای طلا و نقره به حساب می آمد . - خرازی ، - 94-95 : 1385
در دوره سوم ، تعهد و ضمان صادر کننده پول های کاغذی به مرور زمان یک تهد مستقل و جدا از نقش بیانگری پول ها نسبت به پشتوانه و ذخیره پیدا کرد و در نتیجه اسکناس دارای مالیتی مستقل شد . در دوره چهارم ، تعهد دولت های صادر کننده پول نسبت به پشتوانه از میان رفت و خود این پول ها در صورتی که از طرف دولتی صاحب امتیاز از این جهت که مالک سرمایه و امکانات می باشد ، صادر گردد به عنوان مال تلقی می شوند . در عصر کنونی مسئله پول در تمام دنیا به همین شکل رایج است که دیگر برای این پول ها هیچ گونه نقش حکایتگری از طلا و نقره نه در خارج و نه در ذمه در نظر نمی گیرند - شهیدی ، . - 1381:98 در ایران اولین اسکناس ها در سال 1260 هجری شمسی 1307 - هجری قمری - چاپ و منتشر شد.
نظریه بطلان رهن اسکناس
1-2بیان نظریه
از دیدگاه برخی مولفین حقوقی رهن اسکناس - پول - باطل است. دلایل این طرفداران عبارتند از : عین نبودن اسکناس : عقلایی نبودن رهن گذاردن پول توسط بدهکاران به طلبکار خویش در حالتی که جنس دین پول است و غیر قابل فروش بودن اسکناس . - قنواتی ،
- 57:1385
2-2نقد و بررسی دلایل بطلان
1-2-2 عین نبودن اسکناس
به موجب ماده 774 قانون مدنی مال موضوع رهن باید عین باشد . و از دیدگاه این گروه چون اسکناس عین معین تلقی نمی شود رای به بطلان آن داده اند . در اینجا ابتدا به بررسی معنای عین می پردازیم . عین در فرهنگ لغت به معنای آنچه وجود مادی مستقل دارد تعریف شده است - صدری افشار و همکاران ، . - 704 : 1382 از لحاظ حقوقی عین را به مالی که در وجود خارجی در زمره ی اجسام است ، تعریف کرده اند - لنگرودی ، - 2703 /4 : 1378اعیان نوعی اموال اصالی اند که ذاتاً دارای ارزش و مالیت هستند مانند خانه و زمین . این قبیل از اموال ، اموالی هستند که وسیله نیستد بلکه عین هدف و خود مالند . برخی دیگر از اموال تنها وسیله و مال هستند و عین به شمار نمی آیند . برخی از مولفین حقوقی با اینکه رهن سهام شرکت های سهامی ، اوراق قرضه و تمبر را درست دانسته اند ولی رهن اسکناس را قبول ندارند - جعفری لنگرودی ، - 10 : 1370
