بخشی از مقاله
چکیده
رویکرد اقتصادي به فضاي سبز از جمله مواردي است که در کشور کمتر مورد توجه قرار گرفته و همین عامل سبب شده توسعه و نگهداري فضاي سبز از دید اغلب مسئولین و برنامهریزان و حتی شهروندان کاربري هزینه بر و فاقد پتانسیلهاي درآمدي محسوب شود و انگیزه در راستاي توسعه فضاي سبز در شهرها علیرغم تدوین افقهاي مطلوب سرانه فضاي سبز مغفول واقع شود. در خصوص رویکرد اقتصادي دو مولفهي اصلی کاهش هزینهها و ایجاد منابع در آمدي در این مقاله مورد توجه است که به آنها پرداخته شده است.
در خصوص کاهش هزینهها عواملی مانند: عقد قراردادهاي مدت دار با پیمانکاران حفظ و نگهداري فضاي سبز، کاهش حجم استفاده از گلهاي فصلی در سطح شهر، نظارت و همیاري سایر ارگانها در حفظ و گسترش فضاي سبز و ... و در خصوص ایجاد منابع درآمدي عواملی مانند: استفاده چند عملکردي از فضاهاي سبز شهر، جشنوارهها، نمایشگاهها و روزبازارها و توسعه صنعت توریسم
و گردشگري و .... میتواند تاثیر بسزایی داشته باشد.
کلمات کلیدي: درآمد زایی، کاهش هزینه، تامین منابع مالی
مقدمه
رویکرد اقتصادي به فضاي سبز شهري چه در بخش پژوهش و مطالعات و چه در بخش اجرا در حوزه شهرسازي و توسعه فضاهاي سبز کمتر مورد توجه محققین و مسئولین اجرایی کشور قرار گرفته است. همزمان با گسترش روند شهرنشینی و افزایش حجم فعالیتهاي عمرانی به عنوان اصلیترین منبع درآمد شهرداري و با کاهش حجم محوطه فضاي باز در شهرها، وظایف سازمانهاي متولی توسعه و نگهداري فضاي سبز به مراتب نسبت به قبل از اهمیت بیشتري برخوردار میباشد.
حفظ و توسعه فضاي سبز در شهرها گرچه از کاربريهاي ضروري عرصههاي شهري میباشد، اما عدم بازده اقتصادي آن سبب شده تا اختلال در تامین بودجههاي نگهداري و توسعه به صورت کمی و کیفی ایجاد شود. بنابراین لزوم توجه به ایجاد رویکرد اقتصادي در توسعه و نگهداري فضاهاي سبز شهري باید مورد توجه مسئولین این حوزه قرار بگیرد تا همزمان با افزایش ایجاد اشتغال، با کسب درآمدهاي مستقیم و غیر مستقیم از عرصههاي سبز، بودجههاي نگهداري و توسعه فضاي سبز تامین گردد. در این مقاله به بررسی معیارهایی که سبب کاهش هزینههاي نگهداري و توسعه فضاي سبز و افزایش منابع درآمدي از این فضاها میشود اشاره خواهد شد.
مبانی نظري
ارزشهاي اقتصاديماهیتاً انسان محورند، یعنی براي انسان و توسط انسان ارزشگذاري شدهاند. به طور کلی اقتصاددانان ترجیحات افراد را به عنوان مبناي ارزش هر کالا در نظر میگیرند - مطالعات اقتصادي طرح جامع فضاي سبز شهر کرج، شناسایی و حرکت به سمت منابع پایدار را میتوان یکی از دغدغههاي اصلی مدیران شهري دانست. با توجه به طرح سیاست خودکفایی شهرداريها در قالب نظام کلان اقتصادي در سال 1362، ناپایداري نظام درآمدي شهرداري شدت گرفت و با کم رنگ شدن کمکهاي دولت به شهرداري، ناچار به متوسل شدن به منابع درآمدي ناپایدار مانند درآمدهاي ناشی از ساخت و ساز - شامل: عوارض بر ساختمانها و اراضی، پروانههاي ساختمانی، تراکم و تفکیک زمین، حذف پارکینگ و جز آن - شدند.
ازآنجاکه مهمترین منابع درآمدي شهرداري را درآمدهاي ناشی از ساخت و ساز و جز آن تشکیل میدهد. در صورت بروز بحران در بخش ساخت و ساز شهرداري با بحرانهاي مالی مواجه شده و بیتردید تکیه بر این گونه درآمدهاي ناپایدار خاستگاه بحران مالی براي شهرداري خواهد بود. در سالهاي اخیر که اتکاي درآمد شهرداريها به دولت با کاهش چشمگیري مواجه بوده است و بیشتر درآمد از فروش تراکم در شهرها تامین اعتبار شده است، درآمد ناپایدار به شمار میآید. نوع درآمدها مقطعی است و استمرار ندارد حتی با تغییر فصل بر درآمد شهرداري تاثیرگذار است.
اگر مدیریت شهري خواهان استمرار در درآمد و اطمینان از حصول درآمدي باشد باید به داشتن درآمدهاي پایدار شهري فکري بنماید تا شرایط کیفی شهر در معرض خطر قرار نگیرد.مقوله اقتصاد فضاي سبز، رهیافتی جدید و مؤثر در برنامهریزي و مدیریت محیط زیست شهري است که در دهههاي اخیر - به ویژه از دهه 1990 به بعد - مورد توجه فراوان قرار گرفته و ارزش خدمات و عملکردهاي مؤثر فضاي سبز را در قالب واژگان اقتصادي ممکن ساخته است.
درك اثرات اقتصادي پاركها میتواند ضمن افزایش آگاهیهاي عمومی به تصمیم گیران و دست اندرکاران فضاهاي سبز شهري در بخش عمومی - دولتی - براي توجیه و توسعه این طرحها کمک فراوانی نماید. برآورد این ارزشها میتواند گام نخست براي تحقق یا واقعی شدن این ارزشها محسوب شود و بدین ترتیب بخش خصوصی و دولتی را به تولید این خدمات مانند تولید منظر زیبا تشویق نماید. تنها در این فضاست که پروژههاي طراحی، اجرا و نگهداري فضاي سبز دیگر زیانده نخواهند بود و میتوانند اولویت بالایی کسب کنند.به نظر میرسد براي افزایش میزان تمایل شهروندان نسبت به مشارکت در امر مدیریت شهري باید اقدامات لازم از جمله آگاهسازي شهروندان نسبت به حقوق شهروندي و جایگاه شهروندان در توسعه پایدار شهري انجام شود.
فضاهاي سبز شهري کمیت، کیفیت، هزینه و پتانسیل اقتصادي زندگی شهري را بهبود میبخشند و درنتیجه ارزش داراییهاي شهر را افزایش میدهند. بنابراین، ابعاد خسارتهاي ناشی از انهدام فضاهاي سبز متعدد است ولی نتیجه همه آنها به کاهش کیفیت زندگی و در نتیجه کاهش ارزش داراییهاي شهري - و درآمد شهرداريها - میانجامد.به رغم اینکه پاركها جایگاه گردش و آرامش هستند به دلیل حضور گسترده مردم درآنها جاي مناسب و پر رونقی براي عرضه کالاي مختلف مورد نیاز گردشگران هستند.
پیشینه تحقیق
کاشت گیاهان دائمی با نیاز کم آبی، سیستم جامع نظارت الکترونیکی بر عملکرد پیمانکاران فضاي سبز، نظارت بر مصرف انرژي از طریق کنترل از راه دور روشنایی پاركهاي شیراز، تولید کمپوست از پسامد و بقایاي گیاهی در پاركها و فضاي سبز، طراحی و اجراي بام سبز شیراز، مبارزه غیر شیمیایی با آفات و بیماريهاي گیاهی و علفهاي هرز و اقدامات پیشگیرانه در جهت مقابله با اثرات مخرب خشکسالی در پاركها و فضاي سبز و باغهاي شهر شیراز، همراه با تلاش در جهت افزایش سرانه فضاي سبز شیراز گامهاي مؤثري در تحقق جهاد اقتصادي برداشته است.
در تحقیقی که گلشاهی و پاشایی بر روي نقش مشارکت شهروندي در توسعه اقتصادي و مدیریت یکپارچه شهري مطالعه موردي: شهر کرج، انجام دادند به این نتیجه رسیدند که تمایل شهروندان نسبت به 3 مولفهي مشارکت در توسعهي فضاي سبز، تمایل به مشارکت در امر تصمیمسازي و برنامهریزي و مشارکت در زمینه برگزاري جشنها و مراسم مذهبی بیشتر از سایر مولفههاست که این حاکی از میل مردم به مشارکت در امر تصمیمگیري و ایجاد بستر مناسب براي انجام فعالیتهاي تفریحی است که میتوان با توسعه و ایجادNGOها و استفاده از توانمنديهاي بالقوهي شهروندان کرجی نسبت به توسعه فعالیتهاي فرهنگی، تفریحی شهر اقدام نمود.
میزان تمایل به مشارکت شهروندان کرجی در امور اقتصاد و مدیریت شهري
ارزشگذاري فضاي سبز گام نخست در توجیه مالی طرحهاي فضاي سبز شهري محسوب میشود. علاوه بر این، متولیان فضاهاي سبز شهري و تصمیم گیران براي ایجاد و توسعه فضاي سبز و بوستانهاي جدید همواره نیازمند داشتن اطلاعاتی در مورد اهمیت اقدامات و طرحهاي خود هستند. به ویژه آنکه رقابت فشرده براي کاربريهاي جایگزین و بالا بودن رانت استفاده از اراضی براي کاربردهاي تجاري و خدماتی میتواند زمینه ساز فشارهاي سیاسی آن دسته از کاربران باشد که استمرار حضور بوستانها و جنگلهاي شهري را غیر اقتصادي دانسته و خواهان تغییر کاربري آنها و یا ممانعت از توسعه بوستانهاي جدید شهري یا جنگلهاي دست کاشت هستند.
