بخشی از مقاله
چکیده
در این مقاله نویسنده با روشی توصیفی- تحلیلی، درصدد تبیین "شاخصها و ویژگیهای پرورش و تربیت فرزند در سبک زندگی اسلامی" بوده و پژوهشگر کوشیده است، پاسخگوی این پرسش باشد که، شاخصها و ویژگیهای پرورش و تربیت فرزند در سبک زندگی اسلامی کدامند؟ روش گردآوری اطلاعات پژوهشگر، روشی کتابخانهای بوده که بر اساس آن با مراجعه به قرآن کریم و روایات اهل بیت - ع - و منابع نوشتاری دیگر، اطلاعات را گردآوری نموده و پس از تحلیل و طبقهبندی آنها، شاخصهای مهم تربیت فرزند در سبک زندگی اسلامی را، تبیین کرده است.
یافتههای این پژوهش آن است کهنُه، شاخص اصلی که در نظام تربیتی اسلام در خصوص تربیت فرزند وجود دارد، از منابع دینی استخراج و تبیین شده است، که توجه به این شاخصها و به کارگیری آنها در برنامهریزیهای تربیتی، نقش مؤثر و سازندهای در تربیت صحیح فرزندان ایفا خواهد نمود؛ این مقاله شاخصهایی مانند؛ شناخت و آگاهی، خردورزی، توجه به آداب زمان در امر تربیت، محبت و مهرورزی، کرامت انسانی و احترام به شخصیت فرزند، تربیت از راه رغبت نه از راه بیم و ترس، توجه به اقتضائات سنی فرزند در تربیت، توجه به فضایل اخلاقی و توجه به فطرت توحیدی در تربیت را به عنوان شاخصهای مهم پرورش و تربیت فرزند در سبک زندگی اسلامی معرفی کرده است.
مقدمه
موضوع تعلیم و تربیت در اسلام از جایگاه مهمی برخوردار است، به طوری که یکی از اهداف بعث انبیاء، تعلیم، تربیت و تزکیه انسانها بیان گردیده است، چنانکه خداوند در قرآن میفرماید:خدا» بر اهل ایمان منّت گذاشت که رسولی از خودشان در میان آنان برانگیخت که بر آنها آیات او را تلاوت میکند و آنان را پاک میگرداند و به آنها علم کتاب - احکام شریعت - و حقایق حکمت میآموزد، و همانا پیش از آن در گمراهی آشکار بودند.
- قرآن کریم، - 164 :3 موضوع شاخصها و ویژگیهای پرورش و تربیت فرزند در سبک زندگی اسلامی، یکی از مباحث مهم در بحث تربیت فرزند است. برای بررسی این موضوع به سراغ قرآن کریم رفتیم، کتابی که مشتمل بر نکات اخلاقی و اعتقادی فراوانی است که راهنمای بشر در تمام ادوار، زمانها و عرصههای متنوع علمی، فرهنگی، تربیتی، اجتماعی، اعتقادی، اخلاقی و عرفانی است. قرآن، برنامه زندگی انسان است و در این برنامه، اصول کلی زندگی صحیح بیان شده است.
این پژوهش آیاتی را که به بحث تربیت اشاره کردهاند، مورد توجه قرار داده و تلاش کرده تا شاخصها و ویژگیهای پرورش و تربیت فرزند، در قرآن و حدیث مورد بررسی قرار گیرد؛ جهت تبیین بیشتر مسأله جا دارد، تربیت و تعلیم را تعریف کنیم، در تعریف تربیت چنین گفتهاند: تربیت عبارت است، »از رشد دادن یا فراهم کردن زمینه رشد و شکوفایی استعدادها و به فعلیت رساندن قوای نهفته یک موجود« با این تعریف میتوان گفت، تربیت مختص انسان نیست بلکه شامل هر موجودی که استعداد رشد را داشته باشد نیز میشود، اما وقتی در مورد انسان استعمال گردد، کلیه ابعاد وجودی او را در بر میگیرد.
- رهبر و رحیمیان، - 6 :1386 و در تعریف تعلیم، گفته،اند: تعلیم عبارت است از انتقال دادن دانستهها به متعلم و به عبارتی بهتر در تعریف تعلیم میتوان گفت: سخن گفتن و القای الفاظ معنادار، تا فراگیر به معنای آن کلمات پی ببرد و در نتیجه استعداد بالقوه تعلم خود را، به مرحله فعلیت برساند و عالم شود. بنابراین میتوان گفت، تعلیم نیز نوعی تربیت است. - امینی، - 28 :1391 وظیفه تربیت فرزند به حدی اهمیت دارد که، حضرت زین العابدین - ع - در مسیر تربیت فرزند از خداوند استمداد میطلبد.
ایشان میفرماید:أ خداوندا ! در تربیت و تأدیب و نیکوکاری فرزندانم مرا کمک و یاری فرما.« - صحیفه سجادیه، - 143 : 1376 والدین در مسیر تربیت فرزند باید فرزند را با تعالیم اسلام و اخلاق اسلامی آشنا کنند، این وظیفه ارزشمند جایگاه ویژهای در روایات دارد و بهترین هدیه والدین به فرزند، تربیت صحیح فرزند میباشد، بر همین اساس است که امام علی - ع - می فرماید: بهترین هدیهای که پدر میتواند به فرزند خود ارزانی کند، تربیت نیکو و پسندیده است.
« - محدث نوری طبرسی، - 165 / 15 : 1408 اولین کسانی که در زمینه تربیت فرزند نقش مهمی دارند، پدر و مادر هستند. برای آنکه پدر و مادر بتوانند به درستی از عهده این تکلیف سنگین برآیند، ضروری به نظر میرسد که شاخصها و ویژگیهای پرورش و تربیت فرزندان را که در آیات نورانی قرآن کریم و روایات گهربار ائمه معصومین - ع - وارد شده را، یاد بگیرند و امر تربیت فرزند را بر اساس آن شاخصها و ویژگیها به نتیجه مطلوب برسانند.
با توجه به اهمیت موضوع تربیت در زندگی، و از آنجا که مکتب تربیتی اسلام، مکتبی است که راه سعادت بشر را نشان میدهد، ضرورت دارد تا شاخص های تربیت فرزند را با مراجعه به آیات و روایات معصومین - ع - استخراج نمود، این تحقیق در راستای رسیدن به همین امر انجام گرفته است، با بهره گرفتن از نتایج این تحقیق میتوان در وهله اول منبعی برای پژوهشهای آینده فراهم کرد که راهگشای پژوهشگران عرصه تربیت باشد و در وهله دوم میتوان با کاربردی کردن یافته های این مقاله و اجرای آنها در مسیر تربیت فرزندان، فرزندانی صالح و شایسته تربیت کرد و که سازنده جامعه خود باشند.
با مطالعه و بررسی انجام شده، مشخص شد که کتاب مستقلی در این زمینه منتشر نشده است، البته کتابهایی زیادی در زمینه تعلیم و تربیت اسلامی به رشته تحریر درآمده است ولی در این موضوع خاص، کتاب مستقلی دیده نشد و مطالب در این زمینه به صورت پراکنده یافت میشود ، گفتنی است که مقالات ارزشمندی درباره این موضوع، نوشته شده است که هر کدام نواقصی دارند از جمله اینکه شاخصهای بیان شده در آنها بسیار محدود است، یا به خوبی تبیین نشده است، بنابراین هنوز تحقیق کاملی در این موضوع صورت نگرفته و زمینه تحقیق در این جهت فراهم است، هرچند تحقیق حاضر نیز در حد توان به این مسأله پرداخته است و امید میرود تا این مقاله، زمینه پژوهش بیشتر را ، برای آیندگان فراهم نماید.
.1 شناخت و آگاهی
یکی از مهمترین شاخصها در امر تربیت فرزند شناخت و آگاهی است، علم و آگاهی در تربیت اسلامی از جایگاه ویژهای برخوردار است. منابع دینی ما، آموزش و کسب آگاهی و علم را بر همگان واجب دانستهاند و بر آن تأکید کردهاند، زیرا تا انسان علم و آگاهی پیدا نکند، نمیتواند به مسؤولیتها و وظایف خود پی ببرد، مربی و والدین باید در ابتدا خودشان به علم و آگاهی دست یابند تا بتوانند در مراحل بعد این علم و آگاهی را به فرزند منتقل کنند و مسیر تربیت او را هموار نمایند. پس تا مربی از مسؤولیتهای خود آگاه نباشد، نمیتواند آنها را در مواجه با متربی اجرا کند، زمانی مربی میتواند معلومات را به متربی منتقل نماید که از مسائل تربیتی ، آگاهی داشته باشد.
