بخشی از مقاله
چکیده
تحقق تمدن اسلامی در گرو شناخت شاخص ها و معیارهای مهم مورد قبول قرآن و روایات پیامبر - ص - و اهل بیت - ع - است که در کلام بزرگان دین جاری بوده و در این راستا پس از انقلاب اسلامی، این امر در ایران، از اهمیت بسزایی برخوردار گردید. در این میان امام خامنه ای - مدظله العالی - نظریه جدید »تمدن نوین اسلامی« را مطرح کرده اند که می توان با به کارگیری شاخص ها در پویایی و گستردگی آن قدم برداشت.
در این پژوهش، بر آنیم تا پاسخ دهیم تمدن اسلامی چیست و شاخصههای اصلی اجتماعی و فرهنگی آن از نگاه رهبر معظم انقلاب کدامند؟ در این مقاله، با روش توصیفی - تحلیلی به بررسی شاخصه های اجتماعی و فرهنگی تمدن اسلامی پرداخته ایم.
بر اساس نتایج پژوهش حاضر، از دیدگاه مقام معظم رهبری گسترش و ترقی تمدن نوین اسلامی به همت و خرد دسته جمعی نیاز دارد که در سایه اخلاق مداری، ، ایمان و باور به خدا، قانون مداری، توانایی علمی و تربیت نیروی انسانی کارآمد براساس تخصص ها به وجود میآید که می تواند به عنوان راهبرد عملی برای کارگزاران نظام اسلامی مفید و موثر واقع افتد.
بیان مسئله
از زمانی که بشر زندگی را بر روی زمین آغاز کرده، برای دست یابی به قدرت و برتری نسبت به سایر موجودات عالم و حفظ آن، دست به اقداماتی زده است و در این میان، دین به عنوان یکی از مهمترین ابزارها در جهت تکامل زندگی بشر در دسترسی به مراتب مختلف تمدن سازی نقش و تأثیر بسزایی ایفا نموده است. بنا به فرموده قرآن مجید، دین اسلام به عنوان آخرین، برترین و کاملترین دین الهی - مائده - 3 / ، بیشترین نقش را در رسیدن انسان به سعادت دنیوی و اخروی داشته و تشکیل شهرها و حکومت اصلح در سایه تمدن اسلامی - برای اولین بار در صدر اسلام و پس از هجرت حضرت رسول اکرم - ص - از مکه به مدینه در طول تاریخ بشریت شکل گرفت.
اینجا بود که بشر توانست در سایه قرآن و تعالیم پیامبراکرم - ص - و اهل بیت - ع - به تعالی برسد و در سده های سوم تا پنج هجری به اوج اقتدار دست یابد؛ گرچه براثر حمله مغولان و جنگ های صلیبی شیب نزولی یافت و لیکن این رشد تمدنی به واسطه بهره مندی اندیشمندان و عالمان مسلمان در سایه آموزه های قرآن و سیره نبوی و اهل بیت - ع - کم و بیش ادامه یافت.
در ایران نیز پس از همدلی مردم با آرمان های بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی حضرت امام خمینی - ره - و پس از پیروزی انقلاب اسلامی در بهمن ماه سال 1357، حکومت اسلامی شکل گرفت و با رهنمودهای امام راحل گام های اساسی برای رشد و ترقی مادی و معنوی مردم برداشته شد.
در ادامه راه، امام خامنه ای بودند که نظریه تمدن نوین اسلامی را مطرح کرده وبه مناسبت های مختلف با ارائه شاخصه های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی ، نظامی، اقتصادی و ... در جهت پیشبرد اهداف بلندمدت در توسعه تمدن اسلامی ایفای نقش نمودند و از اینرو بر افراد آگاه و متدین انقلابی فرض است تا شاخصه های تمدن اسلامی را به دقت مورد بررسی و باز شناسی همه ملتهای آزاده قرار دهند؛ چرا که نجات بشریت از پوچی ها و هوس های زودگذار و ناپایدار، جز در گرو اسلام و تحقق آرمانهای انبیا و اولیای الهی نخواهد بود و همین مسئله ضرورت و اهمیت این نوشتار را نمایان می سازد. حال این سؤال مطرح می باشد که تمدن اسلامی و ارکان اصلی آن چیست؟ و امام خامنه ای - مدظله العالی - به طور ویژه چه شاخصه های اجتماعی و فرهنگی را جهت پیشرفت و توسعه مادی و معنوی حکومت و تمدن الهی معرفی می کند؟
این پژوهش به شیوه توصیفی-تحلیلی با بهره گیری از کتب تاریخ فرهنگ و تمدن و سخنرانی های گرانبها و باارزش مقام رهبری به واکاوی شاخصه های اجتماعی و فرهنگی تمدن اسلامی در اندیشه امام خامنه ای - مدظله العالی - پرداخته است.
.1 بازخوانی تمدن در بستر تعاریف لغوی
کلمه تمدن معادل لاتین - Civilization - می باشد که برگرفته از Civitas و Civis بوده و از آن مشتق شده است. بنابراین در فرهنگ های لغت، زندگی متمدن در برابر زندگی بربرهای وحشی که فاقد زندگی شهرنشینی اند، به کار برده می شود. تمدن در عربی معادل واژه - الحضاره - و به معنای اقامت در شهر می باشد که از مصدر باب تفعل بوده و به شهرنشینی و تخلق به خوی شهری اطلاق می گردد. این کلمه در فرهنگ های لغت به معنای زیر به کار رفته است:
الف - شهرنشین شدن، تخلق به اخلاق اهل شهر
ب - تخلق به اخلاق اهل شهر و انتقال از خشونت و جهل و دخول به شهری گری، ترقی و انسانیت.
در نگاهی جامع به واژه تمدن می توان چنین بیان کرد که تمدن از ریشه مدینه، - مدُن و مدنیت - به معنای خروج از بادیه نشینی و گام نهادن در راستای نهادینه شدن امور اجتماعی و عمران یافتن است. در واقع، حاکمیت، نهاد های حکومتی، نظم پذیری، شهر نشینی، تعالی فضائل انسانی همانند هنر و علم از علایم مدنیت اجتماعی و تعالی فرهنگی بوده که نشان می دهد جامعه انسانی به سطح بالایی از توسعه و تقسیم کار ساختارمند اجتماعی رسیده و در نهایت به مرحله عالی تربیت اجتماعی پا نهاده است.
.2 بازخوانی تمدن در بستر تعاریف اصطلاحی
تمدن در اصطلاح، به دوری از بربریت و به درجه کامل تربیت اجتماعی رسیدن اطلاق می گردد
برخی آن را اجتماع انسان و تعاون و مشارکت آنها در به دست آوردن غذا، لباس و مسکن معنا کرده اند. برخی دیگر بر این عقیده اند که تمدن محصول تلاش دسته جمعی بشر برای طی کردن مراحل تکامل اجتماعی و رسیدن به مرحله عالی آن یعنی زندگی شهری است که با بهره گیری از خرد و دانش می توان به سوی متمدن شدن گام برداشت
بنا به گفته هانتینگتون مفهوم تمدن نخستین بار توسط اندیشمندان فرانسوی سده هیجدهم در برابر مفهوم بربریت به کار رفت و جامعه متمدن به این دلیل با جامعه بدوی فرق داشت که اسکان یافته شهری وبا سواد بودند. به بیان روشنتر تمدن به مثابه مرحله ای اجتماعی - سیاسی پیشرفته تطور فرهنگی تعریف می شود که در آن با حکومتی متمرکز روبرو هستیم که این حکومت نیز با مدیریت تولیدات و اعمال قوانین خاصی تجارت، کشاورزی، تولید، امنیت و ... را در سطح جامعه مدیریت کرده و در هر یک از این مواضع افرادی با تخصص ویژه در حال فعالیت اند.
در واقع متفکران اسلامی سه عنصر را به عنوان هسته مرکزی تمدن بیان کرده اند: اول اینکه هر تمدن، جامعه است ولی هر جامعه ای تمدن نیست و هر قدرت سیاسی نیز تمدن به حساب نمیآید. دوم اینکه هر تمدن دارای خاستگاه عقلانی است و بالاخره هر تمدن دارای مجموعه نظامهای اجتماعی است.
علامه جعفری نیز تمدن را چنین معرفی می کند: »تمدن عبارت است از برقراری نظم و هماهنگی در روابط انسان های یک جامعه که تصادم ها و تزاحم های ویرانگر را منتفی ساخته و مسابقه در مسیر رشد و کمال را قائم مقام آن ها بنماید، به طوری که زندگی اجتماعی افراد و گروههای آن جامعه موجب بروز و به فعالیت رسیدن استعدادهای سازنده آنها باشد.
.3 مفهوم شناسی تمدن اسلامی
در باب شناخت کلمه تمدن اسلامی می توان گفت: که تمدن اسلامی در واقع بیانگر همه جنبه های سیاسی و فرهنگی و اقتصادی جامعه است که ابعاد وجودی فرد و جامعه را پوشش میدهد که نقطه ثقل و مرکز آن آیین مقدس اسلام است.
بی شک تمدن اسلامی، با اساس نگرش توحیدی، تمدنی است ایدئولوژیک با مجموعه ای از ساخته ها و اندوخته های معنوی و مادی جامعه اسلامی که انسان را به سوی کمال معنوی و مادی سوق می دهد. بنابراین می توان گفت که تمدن اسلامی تمدنی جامع و کامل بوده که تمام مؤلفه های آن حول محور اسلام گردیده و تمام ارکان آن وامدار آموزههای قرآنی و متکی بر سنت پیامبر اکرم - ص - بوده است.
