بخشی از مقاله
چکیده
خانواده در تقویت بنیهی مالی كشور و استوار نگاه داشتن آن نقش مهمی ایفا میكند. خانواده از یك سو جایگاه تربیت نیروی فعال كاری است و از سوی دیگر، واحد مصرفكننده محسوب ميشود. بهمنظور حفظ مصالح فردی و اجتماعی، برای اقتصاد خانواده، حدود و موازینی قرار داده شده است. از طرف دیگر حد مطلوب بهرهگیری و استفاده از نعمتهای الهی آن است که همراه با رعایت اعتدال و به قدر کفاف باشد. لذا؛ انسان باید آنگونه تربیت شود که انگیزهاش برای مصرف در حد رفع نیازهای مادی و رسیدن به لذتهای جسمانی باشد.
در این مقاله بعد از مقدمه، با مروری بر احادیث و روایات حضرت امام رضا A شاخصههای توانمندی اقتصاد خانواده را توضیح خواهیم داد. بسنده کردن به حد کفاف درمصرف، آسایش و راحتی را به همراه خواهد داشت؛ اما تجاوز از این حد، انسان را به حرص و طمع در جمعآوری ثروت و رفاهزدگی دچار خواهد کرد. آموزههای رضوی مسلمانان را در وضعیت کمبود کاال، به مصرف کمتر تشویق میکند و در حالت فراوانی و رونق، استفاده از نعمتهای الهی همراه با استفاده از زندگی مطلوب پیشنهاد ميدهد.
واژههای کلیدی: امام رضا A، اقتصاد خانواده، حد اعتدال، مصرف.
.1 مقدمه
انسان برگزیدهی خداوند است و ميتواند کانون برتری و فضایل قرار گیرد، زیرا روح الهی دارد - قرآن کریم، حجر: - 29 و خلیفه خدا در زمین است - همان، بقره: - 30 و خداوند او را برای آبادانی زمین مأمور کرده است. - همان، هود: . - 61 انسان صاحب اختیار و اراده است و باید با قدرت تفکر، خودرا به پیروی از فرمان الهی مکلف کرده، پذیرای مسئولیت اعمالش باشد. در نتیجه او ميتواند عنصری فعال و مفید برای خانواده و جامعه باشد و یا برعکس به صورت عنصری ناسپاس و کفرانکننده نعمت درآید. - همان، انسان: . - نظامهای اقتصادی بر بینشها و مفاهیمی استواراند که از طرز تلقی و برداشت آن مکتب نشأت ميگيرد.
در جامعهی اسالمی، تمام قوانین بر پایهی ارزش و کرامت انسانی تدوین ميشوند. روابط مالی و مبادلههای اقتصادی نیز بر محور این اندیشه تدوین شدهاند. در اسالم سرمایه و سود باید در خدمت انسان قرار گیرد تا موجبات رشد و تکامل مادی و معنوی او را فراهم آورد.دربارهی اقتصاد خانواده، دیدگاههای متفاوتی وجود دارد. هرکس با توجه به طرز تفکر و عقیدهی خود برای خانوادهاش برنامهریزی میکند. گروهی از افراد، آنچنآنکه بایسته است، توان نظری و عملی برنامهریزی اقتصاد خانواده را دارا نیستاند.مقالهی پیش رو درصدد است تا با مراجعه به منابع اصیل اسالمی، بهویژه روایات امام علیبن موسی الرضا A راهکارهای برنامهریزی صحیح اقتصاد خانواده را احصا نماید.
.2 ادبیات بحث مقام معظم رهبری ميفرمايند: «یکی از ابعاد پیشرفت با مفهوم اسالمی عبارت است:
از سبک زندگی کردن، رفتار اجتماعی، شیوه زیستن. ما اگر از منظر معنویت نگاه کنیم که هدف انسان رستگاری و فالح و نجات است، باید به سبک زندگی اهمیت بدهیم؛ اگر به معنویت و رستگاری معنوی هم اعتقادی نداشته باشیم، برای زندگی راحت، زندگی برخوردار از امنیت روانی و اخالقی، باز پرداختن به سبک زندگی مهم است - »بیانات مقام معظم رهبری، - 91/7/23 لذا؛ اگر افرد خانواده از نظر فکری و فرهنگی در حالتی باشند که همواره به سمت مصرف بيشتر گرایش داشته باشند، بخش اعظم درآمد خانواده به مصرف، اختصاص مییابد و بدیهی است که در چنین وضعیتی، از سطح پسانداز کاسته ميشود و این مسأله فقر را به دنبال خواهد داشت. فقر فرهنگی در پس خود موجب فقر فرهنگی و انحطاط خانواده خواهد شد.خانواده غالباً با محدودیتهای اقتصادی مواجه است، الگوی صحیح اقتصاد خانواده ميتواند با اولویتبندی و تشخیص میزان اهمیت هر یک از نیازها، زمینهی الزم را برای استفاده منطقی از امکانات فراهم آورد تا با تأمین نیازهای ضروری و حیاتی، خانواده با مشکلی مواجهه نشود.
خانواده سازمان اجتماعی محدود و نهاد سازندهای است که از طریق ازدواج که یک قرارداد اجتماعی است، تشکیل ميشود - فرجاد، - 1381:110 ازدواج و تشکیل خانواده، خدمتی است برای پدید آمدن کانون نشاط، آسایش و خوشبختی، ارضای نیازهای جنسی، لذت بردن از زندگی، بهرهمندي از محبت و تعاون و سرانجام امتزاج دو روح در افق محبت و هم آهنگی و اتصال دو دریا از نیرو و قدرت، برای رسیدن به هدفی متعالی - مهابادی راد، - 89 :1387اقتصاد از کلمه «قصد» به معنای «میانهروی» آمده است. - جبران مسعود، 1376 ج - 227 :1 علم اقتصاد یکی از رشتههای علوم اجتماعی است که در باب کیفیت فعالیتهای مربوط به دخل و خرج و چگونگی روابط مالی افراد جامعه با یکدیگر و اصول و قوانینی که بر امور مذکور حاکم است، مطالعه میکند. در قرآن کریم - لقمان: - 32 واژهی «مقتصد» به معنای «میانهروی» بهکار رفته است.
.3 مدیریت خانواده بیگمان مهارت، توانایی و معلومات تخصصی هر فرد، به مثابه دارایی و ثروتی است که در اختیاراوست و همانطور که دارایی را با توجه به بازده آن در فعالیتهای اقتصادی بهکار میاندازند، باید از مهارت و استعداد و معلومات تخصصی نیز به گونهای در فعالیتهای اقتصادی استفاده کرد. - سبحانی، - 92 :1390در گفتار امام هشتم A محورهای اصولی در مسائل اجتماعی مطرح شده است که رعایت آنها بهکار مردم و جامعه سامان میبخشد و حاکمیت را استوار میسازد و نادیده گرفتن آنها، تزلزل، نابسامانی و سقوط جامعه را به همراه خواهد داشت، در خانواده، هم باید فردی آگاه به مسائل اقتصاد خانواده، مسئولیت را بپذیرد، زیرا اگر نتواند اقتصاد خانواده را به خوبی مدیریت کند، مشکالت زیادی برای خانواده به وجود خواهد آورد و سبب فروپاشیدن خانواده خواهد شد.
در قرآن کریم آمده است، هنگامی که حضرت یوسف A از عزیز مصر خواستند تا مدیریت اقتصادی کشور را به او بسپارد، گفتند: انی حفیظ علیم - - یوسف: - 5 من آگاه به این کار هستم.امام رضا A به موضوع برنامهریزی و تدبیر در مدیریت اقتصادی خانواده توجهی خاص مبذول میفرمودند. بهعنوان مثال امام A در خصوص برنامهریزی و تعیین اولویت در اقتصاد خانواده ميفرمايند: «برای فرد با ایمان سزاوار است [درصورت نبودن امکان و توانایی] در زمستان از خوراک افراد خانواده بکاهد و به وسایل گرمایی بیفزاید.» - کلینی، 1401، ج - 89 :5
.4 شاخصههای توانمندی اقتصادی در فرهنگ رضوی انسان بهطور طبیعی دارای نیازهایی است که تالش و کوشش برای رفع آنها، اساس فعالیتو حرکت او را تشکیل ميدهد. لذا؛ با توجه به امکاناتی که دارد برای رسیدن به این مقصود تالش میکند و فکر و اندیشه خویش را برای برآوردن نیازهایش بهکار ميگيرد. امام رضا A فرمودند: «انا وجدنا کلما احل اهلل تبارک و تعالی ففیه صالح العباد و بقائهم و لهم الیه الحاحه التی یستغنون عنها» - حکیمی، 1364 ج - 175 :4 ما مییابیم هرچه را خداوند متعال حالل شمرده است، مایهی صالح و بقای مردم و مورد نیاز آنان است، به گونهای که نميتوانند از آن دست بردارند.
خداوند انسان را نیازمند آفریده - قرآن کریم، فاطر: - 15 و زمین را برای تأمین نیازهایش در اختیار او قرار داده است. - همان، ملک: - 15 نیازهای انسان در مقایسه با موجودات دیگر دو ویژگی خاص دارد: نخست اینکه انسان به غیر از نیازهای طبیعی و مادی نیازهای روحی و روانی هم دارد؛ و دیگر اینکه نیازهای انسان پویا و تجدیدپذیر است؛ یعنی با برآوردن یک نیاز، نیازهای جدیدی آشکار ميشود. همچنین، انسان همواره تنوعطلب است و روحیه او امکانات جدید را ميطلبد، زیرا دارای گرایشهای فراوانی است که بعد از برآوردن نیازهای حیاتی، خود را نشان میدهند.
نیازهای انسان بهطور کلی، به سه دسته تقسیم ميشوند:1 نیازهای حیاتی و ضروری که حیات و سالمت انسان به تأمین آنها بستگی دارد؛ مانند نیاز به
