بخشی از مقاله
چکیده
اینکه پیشرفت بر اساس قرآن چه معنا میشود و با چه شاخصهای عمدتﴽ کیفی و ساختاری مناسب با تحلیلهای اجتماعی، میتوان آن را شناخت و ارزیابی کرد؟ یکی از دغدغههایی است که این نوشتار تلاش دارد تا به تحلیل و بررسی اجمالی آن بپردازد. همچنان که به جهت ورود و نحوه استفاده از قرآن به عنوان استخراج معنا و شاخصها، روش و شیوه استفاده از قرآن به ترتیب نزول مورد توجه قرار گرفته تا سعی شود به کمک یک جریان موفق تغییرساز و متحولکننده قرآن در دوره زمانی نزول و با تأکید بر دو مرحله کلی آن در دو منطقه مکه و مدینه نوعی بررسی و وارسی منطقی آیات ناظر به فضای کلی نزول صورت پذیرد و احیانﴽ نمونهها و شواهدی تاریخی تفسیری از آن ارایه گردد.
در این بررسی ضمن بیان مفاهیم کلیدی و روششناسی بحث، به بررسی سه شاخص مهم یعنی دانش عمومی، همبستگی و امنیت اجتماعی که عمدتﴽ از شاخصهای کلان اجتماعی و در جهت تبیین ساختار کلی پیشرفت از منظر قرآن میباشد، پرداخته شده است و در نتیجه توانسته تا یک تصویر کلی از برنامه پیشرفت را در حوزه این سه شاخص تبیین نماید.
مقدمه
حال که تجربههای تلخ تاریخ توسعه و مفاهیم کهن اداره حیات اجتماعی اقتصادی و سیاسی، عملاً مناسبات خود در توان اداره جامعه و پیشنهاد مناسبترین راه و روش زندگی سعادتمندانه را از دست دادهاند، و آنچه تا دیروز در جوامع و فرهنگهای معاصر ضرورتی عقلانی بود به فوریتی اخلاقی و البته دینی تبدیل شده و نزدیک شدن به معیارهای الهی انسانی در حال تبدیل شدن به نیاز جدی در کل جهان است؛ ضروری است تا به منظور ایجاد و حفظ جامعهای که دوام داشته باشد و از مشکلات رهایی یابد، سیاست پیشرفت، خودش را کاملاً تابع اصول و مبانی پیشرفتی بنماید که وحی آبشخور آن و سعادت مادی و معنوی انسان کریم در دنیا و آخرت جهت آن و کسب رضایت الهی هدف آن باشد.
در این خصوص جوامع اسلامی تجربهای گرانسنگ را در عصر نبی مکرم اسلام در خصوص پیشرفت و بالندگی بر تارک خود دارد. حقیقتی که امروز جامعه ما و جوامع اسلامی در تدوین الگوی اسلامی پیشرفت به آن نیاز جدی دارد. سخن از تعیین ابعاد مفهومی و شاخصهای پیشرفت، واﮊهای که مقام معظم رهبری در جریان تدوین الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت بر استفاده آن به جای مفهوم توسعه اصرار دارند از دغدغههایی است که سالهاست کمتر توفیقی برآن حاصل شده بهخصوص بعد اجتماعی آنکه به دلیل عدم شفافیت برخی مرزها بین آن و سایر حوزهها و نیازمندی به حوصله و تامل در درک و استخراج آن اندیشمندان کمتری به آن پرداخته و از محورهایی است که از توجه و تمرکز بر آن در الگوی غربی زمان زیادی نگذشته است و البته در تولید ادبیات امروز آن از منابع دینی از سوی برنامهریزان نیز غفلت جدی شده است.
مقاله حاضر درصدد است تا ضمن بیان ابعاد مفهومی پیشرفت با در نظر گرفتن تنها یک بعد از ابعاد آن وآنهم در بخش شاخصهای صرفﴽ ساختاری با نگاهی میان رشتهای به بررسی سه شاخص عمده یعنی دانش عمومی، همبستگی اجتماعی و امنیت اجتماعی از منظر قرآن بپردازد و با ارایه شاخصهای قرآن محور در بحث پیشرفت این جریان را در حد خود به لحاظ علمی راهبری و کمک نماید.
روش تحلیل فرایند پیشرفت در قرآن
توجه به روش قرآن در ایجاد تغییر و حرکت جامعه به سمت تعالی یکی از میانبرها و حرکت به سمت بهرهوری کافی قرآن در عرصه پیشرفت بهویژه در ابعاد اجتماعی آن است. در این جهت نزول تدریجی آیات و سورههای قرآنی و انتخاب درست آیات متناسب با ظرفیتهای مخاطبان، چالشها، ضرورتها و پرسشها نشان میدهد که خدای حکیم تبلیغ مناسب دین را تنها راه انتقال محتوای ارزشمند معارف و احکام نمی داند بلکه روش انتقال این محتوا در هدفی که از نزول تعقیب میکرده است را دخالت تام داده است.
