بخشی از مقاله
خلاصه
توسعه پایدار یکی از جامع ترین مفاهیم در دهه های اخیر می باشد این واژه در مفهوم گسترده آن به معنی اداره و بهره برداری صحیح و کارا از منابع مالی، نیروی انسانی و ... برای دستیابی به الگوی مصرف مطلوب است که با به کارگیری امکانات فنی، ساختار وتشکیلات مناسب برای رفع نیاز نسل امروز و آینده به طور رضایت بخش امکانپذیر می شود.
توسعه پایدار نه فقط بهبود نسل حاضر بلکه نسل های آینده را نیز را در نظر دارد. در سال های اخیر بازخورد مسائل مضر فراوان در محیط زیست سبب پیدایش حساسیت در جوامع بشری گردیده است فعالیت های نامحدودی که در محیط زیست بدون هیچ گونه ملاحظات زیست محیطی در طول فرایند توسعه اقتصادی رخ داده است.
فعالیت های مرتبط با برنامه های توسه منابع آب که نتایج جبران ناپذیر و نتیجه غیر مطلوب داشته، بهره برداری نامنظم از منابع آب حوضه آبریز که از ساخت سد روی شاخه های رودخانه، بدون ارزیابی زیست محیطی انجام گردیده است که سبب افزایش دمای منطقه و آشکار شدن طوفان شن و نمک، افزایش پتانسیل تخریب زمین های کشاورزی و سیل، تغییر الگوی کشت، به خطر افتادن زندگی مردم بومی و تغییرات در اکوسیستم طبیعی اطراف دریاچه است. این مقاله به بررسی شاخص های مورد نظر برای ساخت یک سد و ارتباط آن با توسعه پایدار می پردازد.
.1 مقدمه
در برنامه ریزی توسعه انرژی برق آبی معیارهای زیست محیطی، از نوع مشخص شده در این مقاله باید اطمینان حاصل شود یکی از مسائل مشکل ساز انتخاب محل پروژه می باشد زیرا اثرات اجتماعی و زیست محیطی فراوانی از آن پدیدار می شود که حتی در بعضی موارد جایگزین نمودن سایر فن آوری های تولید برق که با محیط زیست سازگار می باشد مطلوب تر است. [3] در واقع توسعه پایدار یعنی فرایند پیشرفتی که بدون کاهش توانایی نسل آینده در برآورد ساختن نیازهایشان نیازهای نسل کنونی را تامین نماید. [4]
چرخه جهانی آب، مدیریت زمین، و امنیت غذایی به طور عمیقی باهم در ارتباط هستند. سیستم غذایی جهان در پی پاسخی برای دو برابر شدن جمعیت جهان و به تبع آن دو برابر شدن تولید مواد غذایی در طول پنج دهه گذشته است. تغذیه در حال رشد و جمعیت ثروتمند با رژیم غذایی متنوع تر چالش های قابل توجهی را برای امنیت غذایی و پایداری محیط زیست در دهه های آینده به وجود آورده است. رژیم های غذایی غنی تر و مغذی تر نیاز به آب بیشتری دارد.
لذا احداث سد و مدیریت آب پشت سد بسیار حائز اهمیت می باشد که باعث تغییر در اکوسیستم می شود زیرا نیاز انسان به غذا، فیبر، چوب، سوخت، آب وهوا، حفاظت از تنوع زیستی، تنظیم جریان آب و کیفیت آب طیف وسیعی را شامل می شود. کاهش و جلوگیری از تخریب زمین نیازمند بهبود مدیریت منابع آب در بخش کشاورزی و معیشت جوامع شهری است.
تشدید تولید محصولات کشاورزی باعث افزایش دو برابری نیتروژن و استفاده سه برابری فسفر در سطح جهان شده است که این امر موجب انباشت این مواد در دریاچه ها و حوضچه های ساحلی گشته که اثرت مخربی در زمینه ماهیگیری و افزایش خزه و جلبک سمی داشته است. [5] کمیسیون جهانی سدها این گونه نتیجه گیری می کند که نقطه پایانی در طرح توسعه بایستی بر سه اصل توجیه اقتصادی، مساوات اجتماعی و پایداری محیط زیست باشد.
اگر احداث یک سد بزرگ بهترین وسیله برای دستیابی به این اهداف باشد بایستی مورد حمایت و پشتیبانی قرار گیرد. اگر این اهداف با گزینه و راه حل بهتری قابل دستیابی باشند بایستی نسبت به سدهای بزرگ ارجحیت داده شود. بنابراین بحث اصلی در مورد سدها بر این محور استوار می باشد که چطور جوامع، منابع آبی خود را با توجه به راه حل های مختلف، توسعه و مدیریت می نمایند. [6]
.2 توسعه پایدار و شاخص های آن
پایداری به معنای تداوم در امری مانند فعالیت و موازنه پویا میان عوامل موثر فراوان مانند عوامل طبیعی، اجتماعی و اقتصادی مورد نیاز بشر می باشد. [7] توسعه به معنای ارتقای مستمر جامعه و نظام اجتماعی به سوی زندگی بهتر و انسانی تر است. [8] توسعه فرآیندی جامع از فعالیت های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی است که هدف آن بهبود مداوم زندگی است و فعالیت های آزادی، مشارکت مناسب و توزیع عادلانه منافع از ارکان اساسی آن به شمار می آید. [9] مفهوم توسعه پایدار از تلفیق دو مفهوم توسعه و پایداری ایجاد شده است.
از جمله تعاریف جامعی که برای توسعه پایدار بیان شده، تعریفی است که کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه - 1987 - ارائه نموده است؛ این کمیسیون، توسعه پایدار را توسعه ای می داند که نیازهای زمان حال را بدون اینکه توانایی نسل های آینده را در تأمین نیازهایشان به مخاطره اندازد، فراهم کند. [10] بانک جهانی نیز توسعه پایدار را، توسعه ای می داند که دوام یابد.
به طور کلی می توان گفت توسعه پایدار روندی است که باعث بهبود شرایط اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، کالبدی و زیست محیطی شود و این کار را بدون تهدید محیط زیست، سیستم های ساختمانی و اجتماعی و بدون به مخاطره انداختن توانایی نسل های آینده در تأمین نیازهایشان انجام دهد. [11] شاخص های توسعه پایدار عبارتند از:
· زیست محیطی: شامل تعادل منابع طبیعی، منابع تجدید پذیر، کاهش مصرف، اصلات رفتار، محدودیت های زیست محیطی و مفهوم پیچیده تصمیم گیری است.
· اجتماعی: شامل عدالت اجتماعی، افزایش تحمل خطا، رویکرد تنوع، رضایت کاربر، قناعت تجمعی و شفافیت اجتماعی می باشد.
· بنیادی: شامل شاخص هایی که مربوط به امکانات، تجهیزات و دربردارنده عوامل زیربنایی هستند که تحقق برنامه های بلندمدت و راهبردی را درزمینه بهره برداری بهینه از انواع منابع، آمایش و هدایت آنها در راستای اهداف توسعه پایدار نشان می دهد.
· اقتصادی: شامل مصرف انرژی، انتخاب خطر سهامداران، کاهش شکاف، کاهش خطا، افزایش بهره وری و ادغام ساختار سازمانی می باشد. [12]
3. شاخص های زیست محیطی سدها
· زیرآب رفتن زیستگاه های طبیعی: بعضی از مخازن سدها به طور گسترده باعث انقراض جهانی تنوع حیوانی و گیاهی در زیستگاه های طبیعی می شود و ضربه سختی به جنگل و رودخانه و دیگر اکوسیستم ساحلی وارد می شود که به طور طبیعی در امتداد رودخانه ها و نهرها رخ می دهد.
· از دست دادن حیات وحش در مناطق خشکی: به دلیل به زیر آب رفتن اراضی در طول پر شدن مخزن باعث از دست دادن حیات وحش خواهد شد گرچه اغلب به عنوان یک اثر مجزا در نظر گرفته می شود.
· جابجایی و تجدید سکنی گزینی×اجباری×ساکنین: جابجایی غیرارادی مردم اغلب تاثیر اجتماعی نامطلوبی دارد زیرا باعث تبدیل زیستگاه های طبیعی به جای اسکان جمعیت روستایی می شود.
· افت کیفیت آب: ساختن سد بر روی رودخانه ها می تواند به طور جدی کیفیت آب را به خطر اندازد زیرا با راکد ماندن آب پشت سدها و وجود آلاینده ها و پوسیدگی جنگل های به زیرآب رفته خطری جدی محسوب می شود.
· جاده های دسترسی: جاده های دسترسی جدید به سدهای برق آبیعمدتاً باعث از بین رفتن مناطق جنگلی و از دست رفتن تنوع زیستی و شتاب در فرسایش زمین گردد.
· خطوط انتقال برق: خطوط انتقال برق گاهی اوقات به طور غیرمستقیم جنگل زدایی را تسهیل می کند و باعث برخورد پرندگان و کشته شدن آنان در اثر برق گرفتگی می شود.
· تغییرات هیدرولوژیکی پائین دست رودخانه: عمده ترین تغییرات هیدرولوژیکی رودخانه نابودی اکوسیستم ساحلی در جاری شدن سیل طبیعی و تشدید آلودگی آب و افزایش نفوذ آب شور در نزدیکی دهانه رودخانه منجر به آسیب بهره وری بیولوژیکی و اقتصادی می شود.
· بیماری های آب پایه/آب آورد: به دلیل راکد بودن آب مخزن پشت سد در آب و هوای گرم و مناطق پر جمعیت برخی بیماری های عفونی مانند مالاریا و شیستوزومیازیس که ناقل بیماری پشه و حلزون آبی بوده منجر به اسهال خونی، وبا و هپاتیت می شود.
· حیات ماهی ها و دیگر آبزیان: پروژه های برق آبی اغلب اثرات عمده بر ماهی ها و دیگر موجودات آبزی می گذارد. به دلیل عدم مهاجرت ماهی ها به بالادست از سرریزها و توربین ها و تغییرات در الگوهای جریان تاثیرات منفی بر روی گونه ها می گذارد. بدتر شدن کیفیت آب در مخازن و گازهای فوق اشباع منجر به مرگ ماهی ها و خسارت به زیستگاه های آبی می شود.
· پوشش گیاهی شناور آبزی: پوشش گیاهی شناور آبزی به سرعت می تواند در مخازن تکثیر گردد و باعث مشکلات برای گونه های مختلف ماهی ها و تخریب زیستگاه بسیاری از گونه ها گردد. همچنین می تواند زمینه پرورش پشه ناقل بیماری های مزاحم، مانع ناوبری و شنا، گرفتگی تجهیزات الکترومکانیکی در سدها و کاهش آب مخازن شود.
