بخشی از مقاله
چکیده:
در سازمان های رشد یافته و یا درحال رشد شایسته سالاری از اهمیت خاصی برخوردار است. سازمان ها تلاش می کنند تا شایسته ترین افراد را شناسایی، جذب و حفاظت کنند. وضعیت سازمانی و منطق حاکم برآن ایجاب میکند که از هرکسی و هر چیزی به درستی و متناسب با موقعیت، حداکثراستفاده ممکن به عمل آید. چنین فرضی درباره سرمایه های انسانی بصورت قرار گرفتن شایستهترین فرد در مناسبترین موقعیت شغلی - شایستهسالاری - مطرح می شود. شایسته سالاری به مفهوم بکارگماری مناسب ترین افراد در مناسب ترین جایگاه در سازمان است.
در این مقاله به بیان مهمترین شرایطی که زمینه توسعه شایسته سالاری را فراهم می کند و همچنین راههای دستیابی به شایسته سالاری در سازمان های خیریه با تاکید بر دیدگاه های امام علی - ع - اشاره خواهد شد. به عقیده حضرت علی - ع - مساله توان، لیاقت و شایستگی افراد جزیی از بحث عدالت است و این اصل مهمترین اصل اداره جوامع - سازمان ها - می باشد. آن حضرت معتقدند که هر پستی به تناسب، نیاز به توان، خلاقیت، شایستگی و تخصص خاصی دارد و جایز نیست افراد هر کدام به جای دیگری قرار بگیرند.
آنچه امروزه دولتها به سوی آن گام برمی دارند ایجاد ثبات در مدیریت ها با تعیین و تعریف مکانیزم حاکم بر شایسته سالاری است، شایسته سالاری مبتنی بر شایسته خواهی و شایسته گزینی است. این شایستگی ها شامل دانش، مهارت ها، توانایی ها به اضافه ویژگی هایی نظیر ارزش ها، انگیزش، نوآوری و کنترل خود می باشد.
نظام شایسته سالار، نظامی است که در آن بهترین افراد در بهترین جایگاه با بالاترین بازده کار انجام می دهند و متناسب با تلاش و کوشش خود حقوق و مزایا دریافت می کنند. در ادامه به مهمترین موانع برقراری اصل شایسته شالاری در حوزه های امور خیر و راهکارهای رفع موانع استقرار نظام شایسته سالاری اشاره خواهد شد.
مقدمه
منابع انسانی ارزشمند ترین منابع در سازمان ها می باشند که با تلاش و ایجاد همگانی میان آنها و بکارگیری صحیح از آنها همراه با دیگر اجزای سازمان ها می توان اهداف سازمانی را تحقق بخشید. این منابع دارای توانایی ها و قابلیت های بالقوه ای هستند که در محیط سازمانی بالفعل می شوند و دستیابی به این هدف نیازمند درک و شناخت کامل انسان ها و فراهم کردن شرایط مناسب برای کارکردن و تلاش است. یکی از مباحثی در این زمینه باید بررسی شود قراردادن افراد در جایگاههای مناسب با توانایی و تجارب و قابلیت آنهاست.
این فرآیند در قالب نظام شایسته سالاری بررسی می گردد. امروزه یافتن افراد لایق و مناسب از مهمترین کار سازمان هاست. در حال حاضر مهمترین رقابت در سازمانها یافتن افراد لایق و شایسته است. نظام شایسته سالاری به سازمان ها کمک می کند تا به اهداف خود نائل آیند. اصطلاح شایسته سالاری برای اولین بار توسط مایکل یانگ جامعه شناس انگلیسی در سال 1958 میلادی در کتاب طلوع شایسته سالاری مطرح شد .
او در کتاب خود اشاره می کند که موقعیت اجتماعی افراد در آینده ترکیبی از بهره هوشی ، تلاش و کوشش فراوان خواهد بود. همچنین نظام شایسته سالار را بسیار عادلانه و کارآمدتر از دیگر نظامها می داند و معتقد است این نظام به تبعیض ها پایان می دهد. ارسطو در کتاب" سیاست " خویش می نویسد اگر جامعه ، خواهان سعادت است باید کار به دست کاردان و قدرت و مسئولیت معلوم و حاکم قانون باشد - اردبیلی، 1372، ص . - 37
روش گردآوری و تحلیل دادهها
روش گردآوری اطلاعات در این پژوهش، روش کتابخانهای است. در این پژوهش کلیه متون کتابخانهای و الکترونیکی در دسترس پژوهشگران در زمینه شایسته سالاری مورد بررسی قرار گرفته است. همچنین بطور خاص با بررسی نهج البلاغه امیرالمومنین - ع - از مباحث ایشان در زمینه شایسته سالاری بهره گرفته شده است. به طور کلی دو روش تجزیه و تحلیل دادهها وجود دارد.
تجزیه و تحلیل دادهها به شیوه آماری - کمی - و به شیوه غیر آماری - کیفی - . تحقیقات کیفی متکی بر عقل، منطق، تفکر و استدلال است - حافظنیا، 1380، ص . - 199 تحقیقاتی که کتابخانهای و نظری هستند،از نوع تحقیقات کیفی میباشند . تحقیقاتی که در حوزهی ادیان، مذاهب، متون تاریخی و ادبی انجام میپذیرند، اغلب کیفی هستند - همان، 1380،ص . - 200 در این پژوهش تجزیه و تحلیل دادهها به روش کیفی انجام گردیده است.
مبانی نظری پژوهش
شایستگی در لغت به معنای داشتن توانایی، اختیار، مهارت، دانش، لیاقت و صلاحیت است. شایستگی ها مجموعه ای از دانش ، مهارتها ، خصوصیات شخصیتی ، علایق ، تجارب و توانمندی ها در یک شغل یا نقش خاص است که موجب می شود فرد در سطحی بالاتر از حد متوسط در انجام وظیفه و ایفای مسئولیت خویش به موفقیت دست یابد. در عرف هم داشتن شایستگی وشایسته سالاری بیشتر در انتخاب و انتصاب مدیران عالی ومیانی سازمانها به کار میرود. البته این مساله در موردکارکنان و مدیران عملیاتی نیز مصداق پیدا میکند.
برای برخورداری از مزایای شایستهسالاری - از جمله: افزایش اثربخشی فرد و سازمان، ارتقای رضایت شغلی، روحیه احساس تعلق کارکنان نسبت به سازمان، ایجاد انگیزه جهت تلاش، بهبود و ارتقای سطح عملکرد و توانایی کارکنان و... - منطقی است که سازمان، نظام شایسته سالاری را نهادینهکند و درکنارآن و به عنوان جزئی از آن، شایستهگزینی و شایستهسازی را نیز مدنظر قرار دهد.
نظام شایسته سالاری عبارتست از نظامی که در آن مزایا وموقعیت های شغلی تنها بر اساس شایستگی و نه بر مبنای جنسیت ، طبقه اجتماعی ، قومیت و یا ثروت به افراد داده می شود . شایسته سالاری دیدگاهی است که بر اساس آن افراد از طریق نظام آموزشی و با تلاش و کوشش فراوان استعدادهای خود را شکوفا کرده و در نهایت فارغ از جنسیت ، طبقه اجتماعی ، قومیت و یا ثروت برای تصدی مناسب یک شغل ، فقط و فقط بر اساس شایستگی است - دیدگاه بیلتون - . شایسته سالاری به مفهوم بکارگماری مناسب ترین افراد در مناسب ترین جایگاه در سازمان است. امروزه در سازمانهای رشد یافته و یا درحال رشد شایسته سالاری از اهمیت خاصی برخوردار است.
- فرآیند شایسته سالاری
شایستگی به منزله موضوعی بدیع و مجموعه ای پیچیده از سازوکارهایی است که باید طی فرآیندی بلند مدت ، علمی و سنجیده در سازمانها استقرار یابد. لازمه شایسته سالاری فراهم آوردن زیر بناهای مربوطه از نظر ساختاری ، نگرشی ، قانونی و سازمانی است. استقرار شایسته سالاری در یک سازمان با شایسته دوستی شروع و با شایسته گزینی و شایسته پروری تکامل و با شایسته داری تداوم می یابد . در واقع اجرای شایسته به کوششی دراز مدت ، پیگیر و مستمر برای دگرگونی اجتماعی وفرهنگی دارد. فرآیند شایسته سالاری را می توان بعنوان یک فرآیند تلفیقی از زیر فرآیندهای شایسته خواهی، شایسته سنجی، شایسته گزینی، شایسته گری ، شایسته گماری، شایسته داری، شایسته پروری ترسیم کرد.
- شایسته خواهی : شایسته خواهی بعنوان یک ارزش اجتماعی بصورت فرهنگ جامعه بروز می کند . در فرهنگ اسلامی بعنوان یک ارزش - تقدم افاضل و تاخر پست تران - مورد توجه بسیار قرار دارد.
- شایسته شناسی : شایسته شناسی نیازمند تمهیدات مناسب و مخصوص بخود می باشد . امروزه با توسعه نرم افزارها و ایجاد بانک اطلاعاتی ، اطلاعات شایستگان بر حسب توانمندی های روحی - ذهنی ، عمومی - تخصصی و بر اساس بررسی های دقیق علمی و آزمونها و مصاحبه های ساختمند شناخته می شوند .
- شایسته سنجی : لازم است افراد ی که فکر می کنند توانمندی شایستگان را دارند مورد سنجش قرار گیرند . این امر نیازمند بازخوانی دقیق آموزه های دینی ، اخلاقی ، فرهنگی و اجتماعی برای تعریف معیارهای سنجش می باشد.
- شایسته گزینی : این بخش شامل دو مرحله است : نخست باید مراحل قبلی ارزیابی و تحلیل شده و سپس تخصیص جایگاه مورد نظر به شایستگان . وضعیت ایده آل نیز باید مشخص شود.
- شایسته گری : به معنای جلب توجه و جذب مدیران شایسته است . برای این منظور نیازمند فضای رقابتی برای فعالیت ها می باشیم.
- شایسته گماری : شایسته گماری یعنی گماردن شایستگان در جایگاه درست خود .این امر نیازمند وجود زمینه های فرهنگی برای جلوگیری از هرگونه اقدام نسنجیده است .
- شایسته داری : به حفظ ونگهداری افراد شایسته ، شایسته داری می گویند. این امر دارای اهمیت فراوانی نسبت به جذب دارد . لذا باید تمهیدات لازم فراهم شود تا افراد احساس عدالت کنند و باعث عدم خروج این افراد از سازمان بشود .
- شایسته پروری : نظام شایسته سالار در نهایت با رعایت موارد بالا و با فراهم آوردن زمینه های پرورش افراد آنان را به مراتب بالاتر بینش و آگاهی و توانمندی سوق می دهد . در شکل یک فرآیند شایسته سالاری نشان داده شده است. شایسته خواهی شایسته شناسی شایسته سنجی شایسته گزینی شایسته پروری شایسته داری شایسته گماری شایسته گری
- پایه و اساس شایسته سالاری
موقعیت اجتماعی افراد ترکیبی از بهره هوشی ، تلاش وکوشش است. نظام اجتماعی در حال حرکت بسوی جریانی است که در آن توده های افراد حاکمان و نخبگانی را از قدرت خلع می کنند که از احساسات و نیازهای عامه مردم فاصله گرفته اند. شایسته سالاری سیستمی است که مدیر و کارکنان بواسطه شایسته بودن انتخاب می شوند. شایسته سالاری بهره گیری از انرژی خلاق افراد نخبه و برگزیده اجتماع است.از آنجا که مقوله شایسته سالاری با مفهوم نخبه گرایی ارتباط نزدیکی دارد می توان گفت که نخبه گرایی و شایسته سالاری هر دو در پی واگذاری امور به افراد نخبه و سرآمد هستند.
مبانی و اساس شایسته سالاری و مدنیت در جامعه مشترک است و سه ویژگی مشترک معرفت جویی ، عدالت خواهی ، عبودیت و محبت بعنوان مشترکات زیر بنایی برای ساماندهی نظام شایسته سالاری است. از ویژگی های شایسته سالاری در سطح ملی ، برخورداری از ذهنیت راهبردی و دوری گزیدن از تفکر مقطعی و جزیره ای اندیشیدن و جاری ساختن فضای فکری در سطوح تصمیم گیری می باشد. برای شایستگی دو بال وجود دارد: یک بال آن دانش و بال دیگر بینش و نحوه برخورد با مسائل و مشکلات است. در حقیقت داشتن دانش و بصیرت در هر سطحی لازمه کار در یک سیستم شایستگی است.
- شایسته سالاری در قرآن
