بخشی از مقاله

چکیده

نگاهی گذرا به معماری بومی مناطق مختلف ایران ، حکایت از شناخت خصوصیات محیطی و اقلیمی پهنه های متنوع ایران ، چاره اندیشی هوشمندانه نیاکان ما برای استفاده هر چه بیشتر از مواهب طبیعی ومقابله با مشکلات و ناهنجاری های اقلیمی- محیطی آن دارد. معماری بومی کویر، واجد ارزش، هویت معماری وشهرسازی شاخص در مناطق گرم وخشک می باشدکه دقیقاً منطبق با شرایط محیطی واقلیمی بوده و دارای هویت خاص منطقه خود می باشد. بنابراین شناخت این معماری و راهکارهای بومی آن زمینه ارزشمندی برای استفاده از آنها در فضاهای جدید ایجاد می کند.

نوع سازماندهی فضاهای پروخالی در مقیاس واحدهای معماری و بافت شهری، نوع تفکیک فضاهای خصوصی و عمومی، توجه به شرایط اجتماعی وفرهنگی، انطباق بر شرایط محیطی و اقلیمی کویر، معماری کالبدی ویژه وجالب توجهی در این منطقه به وجود آورده اند و طی سالیان سال و با انباشت تجربیات نسل های مختلف به تکامل قابل توجهی رسیده اند که امروزه به خوبی می توان از آنها برای فضاها و نیازهای جدید بهره جست.

تحقیق حاضر که به روش توصیفی- تحلیلی است، ابتدا به معرفی وشناخت ارزش ها و کیفیت های کالبدی بکار رفته در معماری بومی کویرپرداخته و سپس با هدف طراحی پایدار به ارائه راهکارهای اقلیمی- کالبدی در این منطقه می پردازد. در این راستا و برای محسوس تر بودن ارزشهای معماری و کالبدی منطقه، نمونه های تاریخی و با ارزشی از معماری مسکونی کویر به عنوان نمونه موردی، مورد بررسی قرار می گیرد.

-1 مقدمه

امروزه اصطلاح معماری پایدار برای گستره ی وسیعی از رویکردهای حساس به محیط به کار می رود. از معماری سنتی که به عنوان نوعی از معماری با گرایش به سمت پایداری بوم شناختی و اجتماعی شناخته می شود، تا برخی دیگر که با ایجاد آشتی و تعامل میان تکنولوژی و اکولوژی کوشیده اند ویژگی های مفید هر دو را به کار گیرند. اگر چه هر یک از این رویکردها را افراد مختلف مطرح کرده اند.

درکل همه آن ها در یک موضوع اتفاق نظر دارند اینکه ساخت محیط باید با در نظر گرفتن منابع طبیعی موجود و حفظ آنها برای آیندگان انجام پذیرد. پایداری به معنای مداومت، پیوستگی و استمرار است. فعال است و به معنی جنبش و حرکت است و به معنی ذخیره برای آینده می باشد. مانند حفظ منابع موجود آب چیزی را حفظ می کند که قابلیت پایداری دارد. پس معماری نیاز دارد که به عنوان یک فعالیت طراحی، پایدار کننده محیط باشد. به همراه توانایی پایدار کردن آنچه که نیاز به پایداری دارد.

معماری بومی مناطق گرم و خشک و کویری که از نقاط شاخص ایران می باشد دقیقا منطبق با شرایط محیطی و اقلیمی بوده و با ایجاد محیطی پایدار و مناسب زندگی انسان بر طبق اصول و روش هایی شکل گرفته است که نه تنها تخریب و ضایعه ای بر محیط تحمیل نمی کند بلکه حفظ منابع طبیعی، عدم آلودگی محیط زیست، مصرف حداقل انرژی های فسیلی و هم زیستی با شرایط طبیعی و اقلیمی از طریق تدابیر معماری و شهرسازی را که از اصول اولیه معماری پایدار و نوین است در دستور کار خود دارد.

لذا به نظر می رسد تداوم نگرش فوق با به کار گیری راه کارها و فن آوری های مقدور معاصر بتواند مسیر جدیدی در معماری این دیار باز کند. دراین مقاله نخست، معماری پایدار و معرفی اصول والگوهای معماری پایدار مطرح شده است و در ادامه به شرح ویژگی های اقلیمی، جغرافیایی مناطق کویری به عنوان بستر اصلی مطالعه پرداخته و پس از آن معرفی فنون و شگردهای بکار رفته در معماری بومی کویر با هدف کاربرد این راه کارهای اقلیمی- کالبدی جهت طراحی پایدار در این منطقه مطرح می شود.

-2 تعاریفی از معماری پایدار

معماری پایدار به قرن نوزدهم برمی گردد، جان راسکین، ویلیام موریس و ریچارد لتابی از پیشگامان نهضت معماری پایدار محسوب می شوند. راسکین در کتاب " هفت مشعل معماری" خود می گوید که برای دستیابی به رشد وپیشرفت می توان نظم هارمونیک موجود در طبیعت را الگو قرار داد. موریس بازگشت به فضای سبز حومه شهر و خودکفایی و احیای صنایع محلی را توصیه می کرد. هدف از طراحی ساختمان های پایدار کاهش آسیب آن برروی محیط از نظر انرژی و بهره برداری از منابع طبیعی است، که شامل قوانین زیر می باشد :

-1 کاهش مصرف منابع غیر قابل تجدید

-2 توسعه محیط طبیعی

-3 حذف یا کاهش مصرف مواد سمی و یا آسیب رساندن بر طبیعت در صنعت ساختمان اما به طور کلی تعاریف زیر را از معماری پایدار می توان مطرح کرد :

* ساختمانی که کمترین ناسازگاری و مغایرت را با محیط طبیعی پیرامون خود و در پهنه وسیع تر با منطقه و جهان دارد.

*    "خلق محیط انسان ساخت و مدیریت متعهدانه آن برمبنای اصول بوم سازگاری و بازدهی منابع. این اصول عبارتند از: به حداقل رساندن مصرف منابع تجدید ناپذیر، ارتقا وبهبود شرایط محیط طبیعی و حداقل آسیب های بوم شناختی بر محیط" - چارلز کی برت . - 1994

*    "تبیین رابطه متعادل تر و همزیستانه اثر معماری با محیط که بر کنش مندی خودآگاه اثر معماری نسبت به شرایط محیطی پی ریزی شده" - هاگان . - 2001

*    "طراحی پایدار وهمگن، طراحی ای تلقی می شود که در آن هر جزیی به عنوان بخشی از کل بزرگ تر به خوبی مورد توجه قرار گیرد" - موسسه راکی مونتین - .

*    "طراحی پایدار به مفهوم درونی و اساسی از مکان منتج خواهد شد. فرآیندی که به احیا شدن بیش از تحلیل بردن میانجامد ودر واقع علم وهنربرقرای ارتباطی مناسب بین محیط انسانی وجهان طبیعت است" - ون در رین - .

*    "معماری پایدار در بر دارنده آمیزه ای از ارزش های زیباشناختی، محیطی، اجتماعی، سیاسی و اخلاقی است" - سامویل موک بی - .

-3 اصول معماری پایدار

اصولی که باید رعایت شود تا یک ساختمان در زمره بناهای پایدار طبقه بندی شود به شرح زیر است :

*    اصل اول : حفظ انرژی

*    اصل دوم : هماهنگی با اقلیم

*    اصل سوم : کاهش استفاده از منابع جدید

*    اصل چهارم : برآوردن نیازهای ساکنان

*    اصل پنجم : هماهنگی با سایت

*    اصل ششم : کل گرایی

-1-3 الگوهای معماری پایدار

ساختمان ها نیز بخشی از محیط زیست را تشکیل می دهند وبخش اعظمی از آلودگی های زیست محیطی را ایجاد می کنند. البته نمی توان ساخت وساز را متوقف کرد ولی با یک تفکر، طراحی و برنامه ریزی دقیق، می توان ساختمان هایی ساخت که کمترین تاثیر منفی را بر محیط زیست داشته باشند. معماری پایدار یکی از ایده های برنامه ریزی وطراحی برای ساخت چنین ساختمان هایی است. بطور کلی در تعریف پایداری سه رکن اصلی وجود دارد :

-1 ارتقای کیفی زندگی وسلامت انسانها - نسل حاضر و نسل های آینده -

-2 تامین نیازهای روزمره انسان

-3 حفظ سیستم های اکولوژیکی و منابع انرژی هدف کلی از طراحی پایدار در یک ساختمان این است که به واسطه بهره وری صحیح از انرژی و منابع طبیعی تاثیر سوء ساختمان بر محیط زیست کاهش یابد. یک طرح پایدار همزمان در پی رسیدن به ارزش های زیباشناختی، محیط زیستی، اجتماعی، اقتصادی، اخلاقی ومعنوی است. بنابراین می توان الگوهای زیر را در معماری پایدار ارائه کرد :

*    به حداقل رساندن بهره برداری از منابع تجدید ناپذیر و به کار گیری انرژی های طبیعی و تجدید پذیر

*    ارتقاء کیفیت محیط زیست و گسترش محیط زیست طبیعی

*    از بین بردن یا به حداقل رساندن مصرف مواد آلوده وسمی

*    حفظ هویت فرهنگی و قومی

*    ترویج زندگی سالم

*    استفاده خردمندانه از زمین و همگونی شکل ساختمان با محیط زیست

*    اقتصادی بودن ساخت وساز با استفاده از فناوری های جایگزین کارآمد

*    جلوگیری از ایجاد آلودگی صوتی و هوا بنابراین معماری پایدار به خلق یک محیط سالم بر پایه بهر وری از منابع، حفاظت از منابع تجدید ناپذیر، کاهش مصرف انرژی های تجدید پذیر و ارتقاء کیفی زیست کمک خواهد کرد.

-2-3 معماری پایدار به عنوان یک ویژگی زمینه ای

پایداری با وجود شعارهای اساسی و فراگیرش، که جهانی می باشند و مساله حفظ زمین را هدف قرار می دهند، برای دستیابی به راهکارهای واقع بینانه و قابل اجرا از یک سو و حمایت از گوناگونی که در نفس طبیعت موجود است از سوی دیگر، رویکردهای محلی را توصیه می کند و شعار جهانی فکر کنید، اما منطقه ای عمل نمایید را، مورد توجه قرار می دهد - جدول - 1، - احمدی، . - 1384

در متن اصلی مقاله به هم ریختگی وجود ندارد. برای مطالعه بیشتر مقاله آن را خریداری کنید