بخشی از مقاله
چکیده
توجه به انواع انرژي غیر وارداتی و متفاوت از سوخت فسیلی نکتهاي است که در بسیاري از کشورهاي دنیا مبناي برنامه ریزيهاي بلند مدت قرار گرفته است. از سوي دیگر با افزایش بحران آلایندههاي ناشی از سوختهاي فسیلی ، توجه به فاکتورهاي زیست محیطی توسط ارگانها و نهادهاي بین المللی و نیز توجه برنامه ریزان به استفاده از انرژي تجدیدپذیر موجب گردیده تا امروزه به این مباحث با جدیت بیشتري پرداخته شود.
انرژي زمین گرمایی نیز یکی از منابع انرژیهاي تجدیدپذیر می باشد. در این مقاله به بررسی شواهد وجود منابع زمین گرمایی در ایران، مناطق مستعد و داراي پتانسیل، مطالعات و پروژه هاي صورت گرفته یا در حال اجرا و مشکلات و موانع اجرایی در این رابطه می پردازیم.
.1 مقدمه
رشد روزافزون جمعیت ، توسعه ي شهري و نیز اقتصاد انرژي ، در کشور ما ، تولید 90 هزار مگاوات برق را در سال 2020 اجتناب ناپذیر ساخته است. در حدود 98 درصد ظرفیت تولید فعلی نیروگاه هاي برق کشور به کاربرد سوخت هاي فسیلی متکی است ؛ حال آن که محدودیت منابع سوخت فسیلی ، رشد مصرف داخلی و نبود منابع کافی براي صادرات از یک سو ، و موازین و معیارهاي زیست محیطی توسعه پایدار از سوي دیگر ، کاربرد انرژي هاي تجدید شونده در بستر تولید را اجتناب ناپذیر ساخته است.
به رغم پتانسیل هاي بسیار مناسب به منظور کاربرد انرژي زمین گرمایی ، به دلیل نبود سیاست گذاري هاي کلان در زمینه ي به کارگیري انرژي تجدیدپذیر ، و فقدان فناوري مناسب در خصوص حفاري عمیق، مهندسی مخازن ، ساخت و نیز بهره برداري از نیروگاه هاي زمین گرمایی ، و بالاخره وجود رقیبسرسخت یعنی منابع ارزان سوخت هاي فسیلی بهره برداري از پتانسیل هاي مزبور کماکان جدي گرفته نشده است.
از سوي دیگر، هم گام با سیاست دولت در راستاي کاهش وابستگی به اقتصاد تک محصولی ، تحولی اساسی در سیاست دولت مبتنی بر کاربرد انرژي هاي تجدید پذیر در حال شکل گیري است و دوایر متعددي با محوریت مرکز انرژي هاي نو در وزارت نیرو ،سازمان انرژي اتمی و نیز سازمان زمین شناسی ، به عنوان متولّی تهیه داده هاي پایه در حال کار روي موضوع مذکور هستند.
هم گام با این سیاست ، مرکز انرژي هاي ِنو وزارت نیرو براي جذب سرمایه گذاري خارجی در سال 1375 ، با گروهی متشکل از کارشناسان ایرانی و فیلیپینی مبادرت به برداشت هاي تفصیلی زمین شناسی ، هیدروژئوشیمیایی و ژئوفیزیک در ناحیه ي - دره قطور - کردند. همچنین در اوائل سال 1376 همگام با تشکیل گروهی متشکل از کارشناسان نیوزیلندي و ایرانی ، بنا شد این گروه ، مطالعاتی تفصیلی روي آتشفشان سبلان و پیرامون آن ، مشتمل بر منطقه ي - سرعین - انجام دهند.
با عنایت به لزوم افزایش ظرفیت نصب شده ي نیروگاهی، به نظر می رسد بهره برداري از انرژي هاي تجدیدپذیر به منظور تغییر در سبد انرژي ، اجتناب ناپذیر باشد. بکارگیري انرژي زمین گرمایی حداقل در نواحی شمال غربی کشور می تواند به عنوان گزینه اي به منظور تغییر کاربري سوخت هاي فسیلی مطرح شود و این نکته وقتی حائز اهمیت مضاعف می گردد که توجه داشته باشیم با وجود تمام فعالیت هاي عمرانی صورت پذیرفته در سال هاي پساز انقلاب، ظرفیت نصب شده ي نیروگاهی کشور صرفا 22 هزار مگاوات افزایش یافته است.
.2 مراحل مطالعاتی و اجرایی پروژه هایزمین گرمایی
به منظور استفاده از انرژي زمین گرمایی ، مطالعات و بررسی هاي سیعی طی مراحل جداگانه انجام می گیرد. این مراحل شامل مطالعات اکتشافات منابع حرارتی و بررسی روش هاي مطلوب و بهره برداري است. این مراحل با مطالعات زمین شناسی اولیه در مقیاس منطقه اي شروع می شود . سپس به دنبال انتخاب محل مناسب در هر منطقه ، عملیات تفضیلی اکتشاف ، که در واقع شامل مطالعات زمین شناسی سطحی و زیر زمینی در ناحیه مورد نظر است ، صورت می گیرد .
در این قسمت ، تشخیص و تفکیک طبقات و سنگ هاي مختلف رسوبی و غیر رسوبی و رابطه سنی و چینه شناسی آنها با یکدیگر ، تعیین میزان عمر طبقات و سنگ هاي مورد نظر و جنس و ویژگی هاي سنگ شناسی آنها از قبیل سختی ، تخلخل ، نفوذپذیري و غیره ، بررسی می گردد ؛ تجزیه وتحلیل سیستم هاي درز و شکاف موجود ، گستردگی و ارتباط آنها با مراحل چین خوردگی یا فعالیت هاي آتشفشانی از اهم کارهاي صحرایی و مطالعات آزمایشگاهی است .
در مرحله بعدي با شروع فعالیت هاي اکتشافی و آزمایشی می توان دقیًقا کیفیت و حدود منابع زمین گرمایی را تعیین کرد . سپس بر مبناي اطلاعات بدست و بهره برداري و توسعه را تنظیم کرده و به مرحله اجرا درآورد . با توجه به مراحلی که به طور مختصر بیان گردید ، در می یابیم که پروژه هاي زمین گرمایی و بهره گیري از انرژي حرارتی زمین فقط در مناطقی کاربرد پیدا می کند که از ویزگی هاي زمین شناسی خاصی برخوردارند . البته فراهم بودن این شرایط نیز کافی نیست ، بررسی هاي اقتصادي در ارتباط با طرح مورد نظر و مقایسه این منبع با سایر منابع انرژي و امکانات فنی و اجرا موجود محلی بسیار ضروري است .
.3 شواهد وجود منابع زمین گرمایی در ایران
موقعیت قرارگیري ایران در مرزهاي تکتونیکی از نیروي عظیم نهفته در کالبد ایران حکایت دارد . - شکل - 1 صفحه قاره اي عربستان و صفحه اقیانوس هند از سوي دیگر باعث تغییر شکلهاي وسیعی در ایران شده است .منطقه زاگرس چین خورده ، و راندگی آن شواهد سطح عظیمِ این نیروها هستند .قرار گرفتن در کمربند تکتونیکی حاشیه صفحات باعث شده است که گستره ایران از لحاظ زمین ساختاري بسیار فعال باشد .حضور در کمربند آتشفشانی و زلزله ، حضور پتانسیل هاي متعدد زمین گرمایی را قطعی می سازد .
با رجوع به فعالیتهاي آتشفشانی، ماگماتیسم و مرور شواهد و ظهورهاي سطح الارضی چشمه هاي آب گرم وگل فشانها و خروج گازها و بررسی ز ونهاي آلتراسیون ناشی از عملکرد آبهاي گرم بر این گمان صحه نهاده است. تصویر کلی زمین شناسی ایران با ساختار گسل خورده و درزه ها و شکستگی ها بسیاري که در الگوي زمین شناسی آن رخ نمون است نشان دهنده میزان نیروي وارد آمده بر آن است .گسلها و شکستگی ها نقش تعیین کننده اي در مناطق پتانسیل بالاي زمین گرمایی دارند.
شکل:1 تغییر شکل هاي وسیع در ایران در اثر فشار صفحه قاره اي عربستان و صفحه اقیانوس هند
ولکانیسم و پدیده هاي آتشفشانی نئوژن و به خصوص کواترنري از دیگر شواهد وجود پتانسیل زمین گرمایی در گستره ایران است.توده هاي نفوذي و ماگماتیسم جدید با بوجود آوردن منابع عظیم انرژي زمین گرمایی با همراهی درزها و شکست ها ، مناطقی با پتانسیل بالا بوجود می آورند. چشمه هاي آبگرم و ظهورهاي سطحی یکی دیگر از نمادهاي وجود انرژي زمین گرمایی است .آنچه بیش از پیش به وجود پتانسیل بالاي انرژي زمین گرمایی در ایران قوت می بخشد وجود چشمه هاي آبگرم بسیار در گستره ایران است .
در کنار رو راندگی زاگرس که از سوي دیگر بیشترین فعالیتهاي ماگماتیسم و آتشفشانی نیز در امتداد آن در طی کواترنري صورت گرفته است تعداد بسیار زیادي چشمه هاي آب گرم دیده می شود .اطراف کوه دماوند در شمال ایران نمونه دیگري از مثال نزدیکی چشمه هاي آبگرم به توده هاي آذرین قدیمی است. حضور ایران در کمربند زمین گرمایی شرق مدیترانه – هیمالیا و عبور مرزهاي صفحات تکتونیکی از گستره ایران پتانسیل عظیمی براي تولید انرژي زمین گرمایی ایجاد کرده است .جاي آن دارد که با بررسی دقیق میدانهاي داراي پتانسیل بالا شرایط اکتشاف و توسعه آنها را فراهم آورد.
