بخشی از مقاله
چکیده
چارچوبهاي مفهومی کنشگران بر نوع شناخت آنان از امور تأثیر میگذارد. در خصوص پدیدار علم تجربی - اعم از علوم فیزیکی و زیستی و انسانی و اجتماعی - ، هر یک از دو رهیافت رئالیستی و ضد رئالیستی تصویر متفاوتی از معرفت علمی را ترویج میکنند. این دو گروه در خصوص معیارهاي معرفتهاي مرتبه دوم و چارچوبهاي مفهومی نظریههایی که میبایست براي ارزیابی علم مورد استفاده قرار گیرند با یکدیگر اختلافنظرهاي اساسی دارند.
شماري از رئالیستها که میتوان آنان را به اعتبار دعاويشان، رئالیستهاي متواضع یا حداقلی نامید بر این نکته تاکید میورزند که هر نظریه معتبر درباره علم تجربی، اولاً باید شماري از اهداف بنیادي و اساسی را براي علم تجربی و فعالیت علمی تعریف کند. ثانیاً، مجموعهاي از قواعد متدولوژیک را پیشنهاد دهد که به شیوهاي موثر راه را براي رسیدن به اهداف تعریف شده هموار سازند. و بالاخره، ثالثاً، استدلالهاي معتبري ارائه دهد که روشن سازد اهداف تعریف شده و قواعد متدولوژیک پیشنهادي از بدیلهایی که در این زمینه عرضه شدهاند برترند. ضدرئالیستها مدعیاند که رویکرد آنان در قبال علم تجربی از رویکرد مورد نظر رئالیستها موفقتر است و تصویر دقیقتري از علم و فعالیت علمی ارائه میدهد.
به اعتقاد شماري از ضد رئالیستها هدف علم باید عبارت از دستیابی به کفایت و توانایی تجربی باشد. این گروه تاکید میورزند که نقش اصلی نظریههاي علمی برخلاف آنچه رئالیستها ادعا می کنند دستیابی به معرفت در باره امور زیرین بنیاد نیست بلکه نقش نظریههاي علمی سازماندهی و انتظام بخشیدن به دادههاي تجربی و کسب معرفت در تراز پدیدارهاي مشهود است.
مقدمه
رویکردهاي متواضعانه رئالیسم علمی بر این نکته تاکید دارند که هر نظریه مرتبه دومی واجد اعتبار درباره علم، باید بتواند سه موضوع حائز اهمیت ذیل را با دقت مشخص کند. - 1 شماري از اهداف اساسی براي فعالیت علمی؛ - 2 مجموعهاي از قواعد روششناسانه که به شیوههاي موثر دستیابی به اهداف مشخص شده را امکانپذیر میسازند و گزینش بهترین نظریه را از میان شماري از نظریههاي رقیب تسهیل میکنند؛ و - 3 نشان دادن مستدل این نکته که اهداف و متدولوژي پیشنهاد شده، از گزینههاي بدیلی که در این زمینه موجود است برترند.
دیدگاههاي ضدرئالیستی جدید بر این نظرند که علم میباید هدف خود را کفایت تجربی1 قرار دهد. این دیدگاهها تاکید دارند که معرفت علمی عبارت است از معرفت واجد کفایت تجربی. در نظر مدافعان این دیدگاهها، نظریههاي علمی یا مجموعهاي از معادلات انتزاعیاند، یا شماري از تعاریف ضمنی، و یا انحاء دیگري از برساختههاي بسیار پیچیده نظري. مدافعان نظریههاي رئالیستی جدید برخلاف اسلاف خود مدعیاند، ضرورتی ندارد این محصولات خلاقیت و نبوغ آدمی را صرفاً افسانههایی مفید یا ابزاري براي کمک به فعالیتهاي کاربردي بشمار آورد.
اما در عین حال باید توجه داشت که این برساختهها، معرفتی در خصوص واقعیت زیرین بنیاد و نادیدنی2 در اختیار ما نمیگذارند. کارکرد اصلی این برساخته عبارت است از ارائه امکانی به دانشمندان براي سازماندهی و نظم بخشی مناسب و کارآمد به دادههاي کسب شده از تجربه و کمک به بسط معرفت در تراز پدیدارها. از نگاه رئالیسم علمی متواضع هدف و روشهاي پیشنهاد شده از جانب ضد رئالیستهاي مدرن داراي نقایصی اساسی است.
به عنوان مثال، ضدرئالیستهاي جدید قادر نیستند معیارهاي معتبري براي گزینش نظریههاي مناسب به گونهاي عینی از میان شماري از نظریههاي رقیب ارائه دهند. پدیدار پیشرفت علم نیز دشواريهاي زیادي براي نظریههاي ضدرئالیستی جدید به وجود میآورد. همه این نقایص منجر به آن میشود که ضد رئالیستهاي مدرن قادر نباشند تصویر مناسبی از علم عرضه کنند که دستگیر و مددکار دانشمندان باشد، و به اقتضاي نظامی که پیشنهاد میکنند علم را به یک بازي روشنفکري فرو بکاهند که ربطی به فعالیتهاي واقعی دانشمندان نداشته باشد.
