بخشی از مقاله
- 1مقدمه
تحقیقات بنیادی بستر اصلی و نقش پایهایی غیر قابل انکاری در تحقیقات کاربردی دارند. اشکال سطح زمین می توانند راهنمایی در جهت شناخت عامل مولّد خود باشند. البته هرگاه عامل های مولّد، متعدد و عمل کردی ترکیبی داشته باشند و یا از نظر زمانی نیز از یک نظم مطلوب برخوردار نباشند کار آسان نخواهد بود - مقیمی، محمودی . - 1383 یخچالها، آثار و عملکرد رسوبات آن ها بر جنبه های مختلف زندگی انسان و محیط زیست تأثیر دارد؛ لذا مطالعه ی آن ها برای درک و پیش بینی تغییرات زیست محیطی مفید است. - . - Knight 2006; Hastenrath 2008
از طرفی مطالعه لندفرم های عصرهای یخ بندان اطلاعات ارزشمندی از شرایط پالئوکلیما فراهم می آورد . - Loso at al 1998 - محمودی - 1367 - شواهد ژئومورفولوژی یخچالی را یکی از مشخص ترین میراث های تحولات اقلیمی دوره ی کواترنر در ایران باید دانست - مقیمی،. - 1389 توجه به تغیرات اشکال از نظر حجمی و انعکاس طیفی رسوبات از جمله روشهایی است که برای درک تغیرات و جابجایی رسوبات کواترنری می توان استفاده نمود.
از کاربردهای مهم این فن در مطالعات مناطق یخچال، ثبت و تهیه نقشه از این مناطق است، نظیر مطالعات؛ Kulkarni - 1991,1994 - , and Kulkarni and Buch - 1993 - که با استفاده از دادههای ماهوارهی لندست نقشه ی یخچالهای هیمالیا را با مقیاس 1:250,000 تهیه کردند. Philip and Ravindran - 1998 - ضمن ارائهی نقشهی یخچالهای منطقهی Gangotri، با استفاده از دادههای ماهوارهی لندست، ترکیب باندهای TM در تهیهی مدل رقومی و ترسیم عوارض یخچالی را بسیار مفید میداند.
منطقه ی مورد مطالعه در این پژوهش دریاچه گهر است که دراشترانکوه در محدوده ی زاگرس مرتفع - - crash zone قرار دارد - شکل . - 1 چینخوردگیها در امتداد عمومی زاگرس و گسلها عمدتاً از نوع معکوس و امتداد لغز و در راستای همین امتداد هستند. گسل آن با نام گسل دورود از نوع راندگی بزرگ زاویه، با جابهجایی عمودی زیاد و به سمت داخل ایران شیب دارد. - اُبرلندر - 1379 عرض جغرافیایی نسبتاً کم و حداکثر ارتفاع 4400 متر آن موجب شده آثار یخچالی تنها محدود به بعضی قسمتهای مرتفع این کوهستان باشد. به ویژه این که یخچالهای کوهستانی نسبت به تغییرات آب و هوایی اخیر بسیار حساس هستند.
- beniston, 2003, Raup et al. 2007 ;Hoelzle et al. 2003; Paul et al. 2007 - و در شرایط اقلیمی اخیر یک عقب نشینی قابل توجه در آنها دیده میشود. این مسئله در اشتران کوه به عنوان یکی از 5 منطقه یخچالی در ایران - Moussavi at al,2008 - نیز بسیار محرز و قابل توجه است. در خصوص رسوبات و اشکال یخچالی در اشتران کوه، مطالعات صورت گرفته به قرار زیرند: بوبک - - 1955 با بررسی مورنها در رشته کوه البرز و زاگرس، آنها را شواهدی بر یخبندان قبل از وورم دانسته است. ژاکدومرگان - - 1890 در بخشی از مطالعات خود از وجود سیرکهای یخچالی در ارتفاع 3800 متری اشتران کوه خبر میدهد.
- به نقل از رامشت، - 1383 هم چنین رایت - 1968 - سیرک های یخچالی در دامنههای شمالی اشتران کوه در ارتفاع 3000 متری و آثار یخرفتی در ارتفاع 2600 متری را گزارش کرده است. احمدی - - 1957 در بررسی سازندهای دورهی کواترنر به بررسی و تعیین وسعت سیرکهای یخچالی در دامنهی شمالی اشتران کوه میپردازد. - Moussavi et al 2008 - یخچالهای ایران را از نظر ساختار زمین شناسی به دو دستهی گرانیتی و کارستیک تقسیم کرده و اشتران کوه و زرد کوه را جزو کارستیها میداند.
در رابطه با دریاچهی گهر در حال حاضر توافق عمومی در اکثر نوشتهها بر این است که »این دریاچه در اثر زمین لغزش پدید آمدهاست. این مسئله تقریباً به صورت یک اصل پذیرفته شده مورد قبول واقع شده است و در منابعی مثل؛ جغرافیای استانهای ایران، آشنایی با محیط زیست اشتران کوه و طرح مدیریت منطقهی حفاظت شدهی اشتران کوه مورد تأکید قرار گرفته است.
بر اساس مطالعات اولیه و بررسیهای میدانی برای تیم تحقیق دلایلی متعددی آشکار شد که توافق و تحلیل قبلی در مورد تشکیل دریاچه - بر اساس زمینلغزه - مورد تردید قرار گرفت. از جمله؛ امکان وجود رسوبگذاری یخچالی در منطقه با توجه به ارتفاع مناسب و آثاری چون؛ سیرکها و درههای یخچالی. نوع رسوبات از نظر ترکیب و دانهبندی. مورفولوژی خاص نهشتهها از نظر جهت گیری و نحوهی رسوب و ....
لذا در این مقاله برای نخستین بار از طریق پردازش تصاویر ماهوارهای و تحلیلهای ژئومورفولوژیک، شکلگیری دریاچه ی گهر را از منظر رسوبات یخچالی مورد ارزیابی قرار میدهیم. این مسئله از این لحاظ قابل اهمیت است که هر گونه طرح و عملیات اجرایی در راستای حفاظت و نگهداری و احتمالاً اصلاح و پاکسازی بدون توجه به ماهیت و علت وجودی دریاچه خالی از ایراد و عواقب مخرّب نخواهد بود.
- 2معرفی منطقه
دریاچهی گهر در دامنهی جنوبی اشتران کوه - با حداکثر ارتفاعی 4081 متر - واقع در شرق و شمال شرق استان لرستان قرار دارد. موقعیت ریاضی آن، 49 درجه و 16 دقیقه و 27. 41 ثانیه تا 49 درجه و 17 دقیقه و 36.44 ثانیه طول شرقی و 33 درجه و 18 دقیقه و 07.66 ثانیه تا 33 درجه و 18 دقیقه و 41.87 ثانیه عرض شمالی است - شکل . - 1 از نظر لیتولوژی، دولومیت تریاس - سازند خانهکت - بعد از آن آهک دولومیتی ژوراسیک - نیریز و سورمه - در جنوب و رسوبات کامبرین زیرین و شیل و ماسه سنگ اردویسین در شمال دریاچه گسترش دارند.
