بخشی از مقاله
چکیده
شهرستان تنکابن یکی از شهرستانهای استان مازندران در شمال ایران است و لقب توریستیترین، زیباترین، خوش آب و هواترین ناحیهی شمالی را به خود اختصاص داده است و به عنوان مرکز جذب گردشگری مازندران تأیید شده است. تأثیرات منفی زیست محیطی گردشگری، شامل آلودگی هوا، آلودگی خاک، آلودگی آب، مشکل ترافیکی، ریخت و پاش زبالهها و ... است که تا حدودی این شهر زیبا را تحت تأثیر قرار داده است.
هدف از انجام این مطالعه تعیین میزان دانش، نگرش و رفتار زیست محیطی گردشگران تنکابن و توجه به نقش آموزش محیط زیست در انجام رفتارهای زیست محیطی مسئولانه است. با برآورد تعداد گردشگران در تابستان 92 و با استفاده از فرمول کوکران، حجم نمونه 384 نفر محاسبه شده است که در مدت زمان سه هفتهی متوالی و در ساعات مختلف در مبادی ورودی شهر با استفاده از روش سیستماتیک این تعداد نمونه انتخاب و پرسشنامه در اختیار آنان قرار داده شد و پس از تکمیل، بازپس گرفته شد.
در این پژوهش، با استفاده از آمار توصیفی اطلاعات جمعیتشناختی پاسخدهندگان و با استفاده از آزمون کلمورف اسمیرنوف نرمال بودن یا نبودن دادههای پژوهش مورد بررسی قرار گرفت. یافتهها، حاکی از آن است که میزان دانش، نگرش و رفتار زیست محیطی گردشگران تنکابن در حد پایینی قرار دارد و آموزش محیط زیست به گردشگران جهت انجام رفتارهای زیست محیطی مسئولانه ضروری است.
مقدمه
ناهنجاریهای زیستمحیطی همانند سرطان، در اجزای سیارهی ما ریشه دواندهاند، هر روز مراکز تحقیقاتی جهان از دگرگونیها و تغییراتی که حادث شده یا در شرف تکوین است، خبر میدهند - فرصت، . - 91 :1384 آبهای زیرزمینی، رودخانهها، دریاچهها و حتی اقیانوسها آلوده شده و سیستم اکولوژی آنها در حال تخریب است. از تعداد گونههای حیوانات، پرندگان، گیاهان و دیگر موجودات زنده به علت الودگی و نامساعد شدن محیط زیست کاسته میشود و برخی از منابع طبیعی رو به اتمام است؛ به طور کلی چنین به نظر میرسد که طبیعت زیبا و اعجاز انگیز ما در حال نابودی تدریجی است و در نهایت، محیط زیست کرهی ما از جهات مختلف تحت فشار شدید قرار گرفته است.
ارتباط بین محیط زیست و گردشگری بسیار نزدیک است؛ زیرا که از ویژگیهای بسیار مهم محیط زیست، این است که جاذبهای برای گردشگران به شمار میآید. امکانات و زیرساختهای گردشگری نیز، به نوبهی خود، از برخی جنبهها به محیط زیست برمیگردد، همچنین موجب تأثیراتی بر محیط زیست میشود - لیکوریش و جنکینز، . - 86 :1997 تأثیرات منفی زیستمحیطی گردشگری شامل آلودگی هوا، آلودگی خاک، آلودگی آب، مشکل تراکم ترافیکی، ریخت و پاش زبالهها، آسیب به بناهای تاریخی، تخریب گیاهان طبیعی، تخریب حیات وحش و مانند اینهاست.
اگرچه مردم عادی در مورد محیط زیست و کلیات آن چیزهایی میدانند؛ ولی اطلاعات آنها بسیار کم، ناقص و همراه با تخیلات و داستانهای غیرواقعی است. وقتی به مسئلهی مهم و جنبههای زیستمحیطی عمده میرسد، اطلاعات مردم بسیار کم است؛ به طوریکه در حل مشکلات زیستمحیطی با مشکل روبهرو میشوند؛ بنابراین، عدم آگاهی زیستمحیطی باعث میشود که رفتارها و خلق و خوی مردم در مقابل مشکلات زیستمحیطی تغییر نکند - شبیری و عبداللهی، . - 60 :1388
-1پیشینهی پژوهش
در تحقیق تحلیلی در خصوص ضرورت توجه به آموزش محیط زیست، در بخش گردشگری مشهد که توسط سید محمد شبیری و همکاران در زمستان 1391 صورت گرفت؛ تأمین نیروی انسانی آموزش دیده و میزان دانش زیست محیطی آنان میتوان ضامن عملکرد خوبی بر ای دستیابی به اهداف این بخش باشد، نتایج این پژوهش نشان میدهد که تنها 7/36 درصد خانمها و 4/23 درصد آقایان نگرش مثبت نسبت به مفاهیم زیستمحیطی دارند و آموزش محیط زیست در این بخش احتیاج به تأکید بیشتری دارد.
در مقالهی پژوهشی در خصوص »گردشگران ساحلی و حفاظت از محیط زیست - مطالعهی موردی: گردشگران ساحلی استان مازندران - « که توسط ناصر فتاحی و همکاران در بهار 1392 صورت گرفت؛ نتایج نشان داد که گردشگران ساحلی که نگرش محیط زیستی بالاتری دارند، رفتارهای محیط زیستی بیشتری نشان می دهند.همچنین،رفتارهای محیط زیستی گردشگران با نگرانی محیط زیستی و فرصتها رابطه ندارد. از سوی دیگر، نگرانی، ارزش و دانش محیط زیستی با نگرش محیط زیستی رابطه دارد.
در بررسیهای »رفتارهای محیط زیستی در بین گردشگران ساحلی - مطالعهی موردی گردشگران ساحلی بوشهر در ایام نوروز - که توسط مصطفی قدمی و همکاران در سال 1391 صورت گرفت، نشان داد که متوسط دانش محیط زیستی و فرصتها در سطح نسبتا مناسبی قرار ندارد و فرهنگسازی و آموزش در عین حال ایجاد امکانات و فرصتهای لازم در جهت بروز رفتارهای حامی محیط زیست را میطلبد.
فردوسی و همکارانش - 1386 - ، پژوهشی تحت عنوان »رابطه بین دانش محیط زیستی و رفتارهای حفاظت از محیط« انجام دادهاند. بدین منظور، نمونهای به تعداد 242 دانشجو از چهار رشتهی - بهداشت محیط و جغرافیای طبیعی، روانشناسی و تاریخ - از دانشگاه شهید بهشتی مورد آزمون قرار گرفت. نتایج این مطالعه نشان میدهد که دانشجویانی که واحدهایی در زمینهی محیط زیست گذراندهاند، مثل بهداشت محیط و جغرافیای طبیعی، رفتارهای محافظت از محیط بیشتری در مقایسه با دانشجویانی که واحدهایی در این زمینه نگذراندهاند - روانشناسی، تاریخ - نشان میدهند.
در مطالعهی تجربی رابطهی آگاهی و رفتارهای زیستمحیطی لقمان امامقلی و همکار در سال 91، نشان داده شد که بین آگاهی زیستمحیطی و رفتارهای زیست محیطی مسئولانه رابطهی مستقیم و مثبتی وجود دارد. در بررسی »رابطه بین کنش عقلانی و رفتارهای زیست محیطی - مورد مطالعه: جامعهی شهری اندیمشک - که توسط دکتر عبدالرضا نواح و همکار در سال 89 صورت گرفت: بین نگرشهای زیستمحیطی و رفتار زیستمحیطی رابطهی مثبت و معنادار نشانداده شد، یعنی هرچه نگرشهای زیستمحیطی قویتری وجود داشته باشد. رفتارهای محیطگرایانه بهتری شکل میگیرد و میتوان با تغییر نگرشها و دیدگاههای مردم در رفتار و عادات آنها هم تغییراتی ایجاد کرد. اگر نگرشی به اندازه کافی قوی باشد و در وجدان آن مؤثر خواهد بود.
در تحقیق تحلیل جامعهشناختی محیط زیست و رفتار افراد نسبت به آن در مناطق روستایی و شهری استان کرمانشاه که توسط آرش ضیاءپور و همکاران در سال 1391 صورت گرفت، یکی از دلایل غیر مسئولانه بودن رفتارها نسبت به محیط زیست را عدم توجه به مسائلی چون اخلاق زیستمحیطی و نحوهی تعامل با طبیعت در محتوای کتب درسی و نبود دروسی چون جامعه-شناختی زیستمحیطی و اخلاق زیستمحیطی در مقاطع تحصیلی دانشگاهی معرفی کرده است.
-2معرفی محدودهی مورد مطالعه و جاذبههای گردشگری آن
شهرستان تنکابن، یکی از شهرستانهای استان مازندران در شمال ایران است. این شهر از شمال به دریای خزر و از جنوب به رشته کوههای البرز، از سمت شرق به چالوس و از سمت غرب به رامسر متصل است. چهارمین شهر بزرگ مازندران و پرجمعیتترین شهرستان غرب مازندران است. وسعت این شهرستان، 2140 کیلومتر است و لقب توریستی، زیباترین و خوش آب و هواترین ناحیهی شمالی را به خود اختصاص داده است.
این شهرستان بزرگ و زیبا به عنوان مرکز جذب گردشگری مازندران تأیید شده است. مناطق دوهزار، سه هزار، فرهادجوی بسیار زیبا و دیدنی میباشند، قلهی سیالان، قلهی گردکوه، قلهی مازوچال، قلهی شاه رشید، کوه بلور - شاه سفیدکوه - ، اثر طبیعی خشکهداران، منطقهی ییلاقی سههزار، رود سههزار، رود دوهزار، آبگرم معدنی سههزار، دشت دریاسر و ... از جاذبههای گردشگری این شهر هستند.
