بخشی از مقاله
چکیده
مطالعه دقیق حوضهي رسوبی آمودریا و تشخیص محیط رسوبگذاري و ن وع رسوبات نهشته شده در آن زمان، کمک شایانی در شناسایی و اکتشاف میادین نفتی و گازي در ناحیه کپه داغ شرقی میکند. در این راستا، از اطلاعات میدان هاي مرزي کشورها ي همسایه، اطلاعات لرزه نگاري سه بعدي و دو بعدي برداشت ش ده در ناحیه کپه داغ شرقی و چاههاي حفاري شده در میدان خانگیران استفاده شده است.
براین اساس پشته هاي کربناته ریفی در پهنه دشت سرخس در ناحیه کپه داغ شرقی مطالعه شد و به گمان قوي ادامه روند گسترش ریف هاي ژوراسیک حوضه آمودریا است. این مطالعه توانسته است ریفهاي کربناته ژوراسیک پایانی را بعنوان شاخص ترین زون تولیدي گاز در ناحیه کپه داغ شرقی معرفی و آنها را در قسمتهاي مختلف ساختمانهاي خانگیران، چهچهه، اشلر، امیرآباد و توس ردیابی کند.
مقدمه
کپهداغ شرقی و دشت سر خس، بخشی از حوضه رسوبی بزرگ آمودریا با پتانسیل بالاي گازي است، که در خاك ایران قرار دارد و باقی این حوضه در خاك ترکمنستان و ازبکستان و بخش کوچکی از آن در افغانستان گسترش یافته است.
حوضه آمودریا، میدان هاي عظیم گازي چون دولتآباد- دونمز، یولاتان - در کشور ترکمنس تان - و میدانها ي گنبدلی و خانگیران - در کشور ایران - را در خود جاي داده است - شکل -1الف - . حوض ه کپه داغ از زمان تریاس تا نئوژن بر روي پوسته قاره اي ایران-توران تکامل یافته است و واگرایی و همگرایی صفحات ایران و توران باعث دگرشکلی رسوبات نهشته شده در آن شده است. حوضهاي که بعد از برخورد ایران و توران - پ س از کوهزایی کیمرین پیشین - به شکل یک حوضه رس وبی درآمده اس ت - B erberian & K ing, 1981 - و رسوباتی از ژوراسیک تا میوسن به ستبراي حداکثر 9000 متر، بدون نبود چینهشناسی مهم و با رخسارههاي گوناگون در آن روي هم انباشته شده است. در فازهاي آلپ پایانی، کپهداغ وضعیت کن ونی یافته است. گسل عشق آباد با روند N310، این منطقه را از فلات توران در شمال جدا میکند.
مطالعه دقیق این حوضه و تشخیص محیط رسوبی و نوع ر سوبات نهشته شده در آن زمان، کمک شایانی در شناسایی بهتر میادین نفتی و گازي ، اکتشاف و توسعه آنها میکند. در این راستا، با استفاده از اطلاعات میدا نهاي مرزي کشورهاي همسایه، اطلاعا ت لرزه نگاري سه بعدي و دو بعد ي برداشت شده در ناحیه کپه داغ شرقی و چاههاي حفاري شده در میدان خانگیران، مطالعات ژئوفیزیکی و رسوبشناسی گستردهاي با هدف اکتشاف منابع جدید هیدروکربوري صورت گرفته است.
در این تحقیق شناسایی روند و گسترش ریفهاي ژوراسیک حوضه آمودریا، پیگیري آن در ناحیه کپه داغ شرقی و به نقشه در آوردن موقعیت پشته هاي کربناته ریفی در پهنه دشت سرخس، بعنوان مهمترین زون تولیدي گاز یکی از اهداف بوده است. شایا ن ذکر است که سازند مزدوران آخرین واحد سن گچینهاي کربناته ژوراسیک و سنگ مخ زن اصلی میدا ن گازي خانگیران است - افشار حرب، . - 1373 ریفهاي کربناته ژوراسیک - معادل مزدوران - نیز در تعد ادي از میدان هاي کشورهاي ترکمنستان و ازبکستان بعنوان بهترین زون تولیدي گاز شناخته میشود
شکل :1 - الف - هندسه میدان ها و گسترش آنها در حوضه آمودریا نشان می دهد که اغلب مخازن تله هاي چینه اي هستند و توسط عامل ساختمانی تقویت شده اند - Blackbourn, G. 2004 - ، - ب - موقعیت کپه داغ شرقی و ساختمان خانگیران در آن. محدوده قرمز رنگ پهنه اطلاعات لرزه نگاري سه بعدي گنبدلی و خانگیران است. خطوط آبی موقعیت اطلاعات لرزه نگاري دو بعدي وستاره موقعیت رخنمون را نمایش میدهد.
سازند مزدوران در برش الگو از آهکهاي میکریتی ستبر لایه و کوه ساز با رگه ها یا گرهک هاي چرت و لایه هاي مارن و شیل تشکیل شده است. در بخشهاي میانی و بالایی گاهی تناوب گچ و انیدریت نیز وجود دارد. این سازند در یک سکوي کربناته کم ژرفا در مجاورت دریاي ژرف برجاي گذاشته شده و چهار محیط کشندي، لاگونی پشت سد، سد حاشیه فلات قاره و دریاي باز قابل شناسایی است
شکل :2 - الف - نقشه نشانگر RMS-Amplitude در محدوده زمانی 100 میلیثانیه بالایی سازند مزدوران. رنگ گرم محدوده رخساره لرزهاي پیوسته را نشان میدهد، - ب - مقطع عرضی میدان گازي
در بیشتر برش ها، سن سازند مزدوران آکسفوردین-کیمرجین است ولی مرزهاي بالا و پایین آن در همه جا همزمان نیست. رخساره و ضخامت سازند مزدوران بدلیل تغییرات سطح جهانی آب و همچنین وجود بلنداهاي قدیمه در داخل حوضه کششی ژوراسیک میانی ثابت نیس ت. در بعضی نقاط در نیمه پایینی - میدان توس - و یا در بخش بالایی آن - میدان خانگیران - تناوبهاي تبخیري - گچ و انیدریت - وجود دارد و یا گاهی سازند مزدوران به سازند چمن بید تغییر رخساره میدهد. بیشترین تغییر رخساره را میتوان در شرق کپهداغ دید. بخش عمیق ح وضه توسط محیطهاي کم عمق مانند ریفهاي سدي، ریفهاي ستونی و جزایر مرجانی احاطه شده که در امتداد حاشیه آن در طول این زمان شکل گرفته و در اواخر دوره آکسفوردین به حداکثر حالت توپوگرافیکی خود رسیده است. این مجموعه ریفی به عنوان مخزن در حدود نیمی از م خازن هیدروکربن کشف شده در حوضه آمودریا و بیشتر مخازن کشف نشده شناخته میشود
توده هاي ریفی و پشته هاي کربناته در برش هاي صح رایی با توده ها ي مرجانی و عد م وجود لایه بندي در آنها شناخته می شوند. در بازدیدهاي صحرایی ناحیه کپه داغ ریفهاي مزدوران و توده هاي مرجانی آنها مشاه ده می شوند که در شکل 3 نمونه اي از آن نمایش داده شده است.
شکل :3 - ال ف - تصویري از سازند مزدوران در نزدیکی گردنه مزدوران که در شکل -1ب با ستاره نشان داده ش ده است، - ب - بخش ی که با هاله
سفید رنگ مشخص شده، توده هاي بدون لایه بندي ریفی است که توسط سنگهاي داراي لایه بندي پوشیده شده اند.
این توده ها در مقاطع لرزهنگاري از الگوي درهمریخته اي - شکل -4د - که دارند تشخیص د اده می شوند و این پدیدهي رسوبی-لرزهاي در اطلاعات لرزه نگاري سه بعدي گنبدلی-خانگیران و در سازند مزدوران ب ه خوبی قابل تشخیص است.
رأس این سازند در مناطق داراي توده هاي کربناته در مقاطع لرزه نگار ي ناهموار است و همچنین بازتابنده هاي انعکاسی در بدنه هر توده از یکدیگر واگرا میشوند - شکل -4ب - ، که همین رفتارها در مقطعی از میدان گازي کوکدوملک - شکل -2ب - و یا میدانهاي دیگري در کشور ازبکستان و ترکمنستان که از ریفهاي آکسف وردین تولید می کنند، نیز دیده می شود.
با مطالعه گزارشهاي تکمیلی چاهها مشخ ص شد که رخساره ژئوفیزیکی پیوسته منطبق بر رخساره میکریتی سازند مزدوران است و چاههاي حفاري شده در این رخساره لرزه اي، یا تولید ناچیزي داشته و یا خشک بوده اند. اما چاههاي تولیدي میدان خانگیران که برروي رخساره لرزه اي درهم ریخته حفاري ش دهاند تولید بهتري داشته اند - هرچند نقش شکستگی ها در میزان تولید را نمی توان نادیده گرفت - .
براین اساس ، میزان تولید سازند مزدوران در چاههاي میدان خانگیران با رفتار بازتابنده ها و الگوهاي لرزه ا ي این سازند در اطلاعا ت لرزه نگاري سه بعدي خانگیران مقایسه شد. نتیجه حاصله نشان می دهد که از همه چاه هایی که در رخساره ژ ئوفیزیکی درهم ریخته حفاري شده است، %85/2 از آنها تولیدي و از همه چاههایی که در رخساره پیوسته حفاري شده است، فقط %37/5 از آنها تولیدي بوده است - شکل -4ج - .
قابل ذکر است که نقش عاملهاي دیگري مثل سطح آب و گاز، شکستگی ها و تولید چاههاي همجوار در این مطالعه آماري دیده نشده ا ست، اما نکته اي که میتوان برآن تکیه کرد، توانایی اطلاعات لرزه نگار ي سه بعدي در شناسایی زونهاي تولیدي سازند مزدوران است. همانطور که در شکل 2 -الف مشاهده میشود، نشانگر دامنه میتواند گ سترش رخساره تولیدي و پشته هاي کربناته را در اطلاعات سه بعدي نشان دهد و با مقایسه اطلاعات لرزه نگاري سه بعدي و دوبعد ي، رخساره لرزه اي درهمریخته با افزایش ضخامت لایه مزدوران و همچنین وجود بلندهاي قدیمه در زیر آن همخوانی دارد . - Ryzhkov O.A etal, 1982 - از این ویژگی براي جبران ضعف اطلاعات لرزه اي دو بعدي در توانایی و تشخیص تغییرات رخساره استفاده میشود.
