بخشی از مقاله
چکیده
بیماری لکهموجی با عامل Alternaria alternata از مهمترین بیمارگرهای گوجه فرنگی بوده که از تهدیدهای جدی برای این محصول در ایران به شمار میرود در مطالعه حاضر بذر سه گیاه دارویی رازیانه - Foeniculum vulgare - ، شوید - Anethum graveolens - و زنیان - Trachyspermum copticum - از خانواده چتریان - Apiaceae - تهیه و اسانس گیاهان به روش تقطیر با آب به وسیله دستگاه کلونجر استخراج گردید. با استفاده از دستگاه گاز کروماتوگرافی ترکیبات اسانسها مشخص گردید. اثر ضد قارچی اسانسهای استخراج شده روی میزان پوسیدگی میوههای گوجه فرنگی با غلظتهای 1000 و ppm 2000 در سه تکرار بررسی شد.
نتایج نشان داد که با افزایش غلظت اسانسها از میزان پوسیدگی میوههای گوجه فرنگی جلوگیری میشود و بین درصد بازداری اسانسها در گیاهان مختلف تفاوت معنیداری وجود ندارد. اسانس گیاه رازیانه در غلظت ppm 2000 در میزان بازداری از پوسیدگی میوههای گوجه فرنگی بیشترین تاثیر را داشت. می-توان با خالصسازی ترکیبات مؤثر موجود در اسانس این گیاهان، به عنوان ماده مؤثره در فرمولاسیون قارچکشها استفاده کرد و جایگزین مناسبی در استفاده از سموم شیمیایی باشند.
مقدمه
بیماریهای پس از برداشت گیاهان، بیماریهایی هستند که در دورههای برداشت، درجه بندی، بسته بندی، انبارداری، حمل و نقل محصول به بازار و نهایتا مصرف کننده به وجود میآیند و حتی در درجه حرارت معمولی اتاق و یا یخچال و در واقع تا زمان مصرف و خورده شدن محصول به رشد و توسعه خود ادامه می دهند . - Agrios, 2005 - تمامی انواع فرآوردههای گیاهی مساعد برای بیماریهای پس از برداشت هستند ولی به طور کلی هر اندازه که سطح خارجی محصول تردتر و آبدارتر و میزان آب کل محصول بیشتر باشد به همان میزان حساستر و مستعدتر به زخم، جراحت و الودگی به وسیله قارچها و باکتری هاست.
میوهها و سبزیها علاوه بر آنکه مقادیر زیادی آب درون بافتهای خود دارند، برای جلوگیری از چروکیدگی در رطوبتهای نسبی بالا نیز نگهداری میشوند که این امر زمینه بسیار مناسبی را جهت حمله میکروارگانیسمها فراهم میکند . - Agrios, 2005 - بیماریهای پس از برداشت عمدتا توسط میکروارگانیسمهای قارچی و باکتریایی ایجاد میشوند و در میوهها، قارچها عامل بسیار مهم تری هستند و برخی گونههای جنسهای Alternaria، Aspergillus، Rhizopus و Penicillium از مهمترین عوامل میکروبی محدود کننده طول عمر پس از برداشت گوجه فرنگی میباشند .
- Abdolmaleki et al., 2010 - کنترل بیماری در مزارع با استفاده از روشهای مختلف از جمله سمپاشی با قارچکشهایی مثل کلروتالونیل، ایپرودیون و مانکوزب صورت میگیرد. اما در اکثر موارد به علت مشکلات زیست محیطی بازماندههای سموم، ایجاد سمیت برای انسان، ایجاد نژادهای مقاوم و در برخی موارد هزینه های بسیار بالا، مصرف این گونه ترکیبات با محدودیت مواجه است . - Agrios, 2005 - تحقیقات نشان میدهد برخی متابولیتهای ثانویه گیاهان دارویی در جلوگیری از رشد قارچ ها مؤثر بوده و جایگزین مناسبی برای سموم شیمیایی هستند.
اغلب مطالعات صورت گرفته از تاثیر اسانس گیاهان دارویی روی میوههای سیب، مرکبات، توت فرنگی و بیماریهای خاکزاد انجام شده است و تحقیقات معدودی روی بیماری لکه موجی گوجه فرنگی در ایران صورت گرفته است - آقاباباگلی و بهداد 1391، کشاورز و همکاران 1393، سیدی و رضوانی مقدم 1395، . - Plotto et al., 2003 اسانسها مخلوط طبیعی بسیار پیچیدهای بوده که شامل حدوداً 20-60 ترکیب در غلظت های کاملاً متفاوت میباشند. آنها با دو یا سه ترکیب اصلی در غلظتهای نسبتاً بالا - 20-70% - در مقایسه با اجزای دیگری که در مقادیر ناچیز موجود هستند، توصیف میشوند.
به طور کلی این اجزای اصلی، خواص بیولوژیکی اسانسها را تعیین میکنند . - Bakkali et al., 2008 - گروه اصلی از Terpene ها و Terpenoid ها و اجزای آروماتیک دیگر و Aliphatic - چربیدار - تشکیل شده که همگی با وزن مولکولی کم، توصیف میشوند . - El-Mohamedy, 2017 - اغلب مطالعات صورت گرفته از تاثیر اسانس گیاهان دارویی روی بیماریهای سیب، مرکبات، توت فرنگی و بیماریهای خاکزاد انجام شده است و تحقیقات معدودی روی بیماری لکه موجی گوجه فرنگی در ایران صورت گرفته است. تحقیق حاضر با هدف ارزیابی اثرات ضد قارچی اسانسهای برخی گیاهان دارویی از تیره نعناع بر علیه قارچ Alternaria alternata، عامل بیماری لکه موجی گوجه فرنگی انجام گردید.
مواد و روشها
جمعآوری گیاهان دارویی و تهیه اسانس:
بذر سه گیاه دارویی رازیانه - Foeniculum vulgare - ، شوید - Anethum graveolens - و زنیان - Trachyspermum - copticum از خانواده چتریان - Apiaceae - در طی سالهای 1396-1395 از کلکسیون گیاهان دارویی مرکز آموزش عالی شهید باکری میاندوآب جمع آوری شدند. پس از خشک کردن در شرایط آزمایشگاه دور از تابش نور مستقیم آفتاب، بذور به وسیله آسیاب خرد شد و استخراج اسانس از طریق روش تقطیر با آب و به وسیله دستگاه کلونجر انجام شد. اسانسهای به دست آمده در شیشه-های تیره در دمای 4 درجه سلسیوس تا زمان آنالیزها و آزمونهای زیست سنجی در یخچال نگهداری شدند.
تاثیر اسانسها روی بازداری از پوسیدگی میوههای گوجه فرنگی:
پس از تهیهی میوههای یک دست، سالم و تازه گوجه فرنگی، آنها زیر جریان ملایم شیر آب به مدت 10 دقیقه شستشو داده شد و پس از خشک شدن با استفاده از محلول هیپوکلرید سدیم نیم درصد ضدعفونی شدند. روی میوهها زخمهایی به قطر 1 میلی-متر و عمق 2 میلیمتر ایجاد گردید. سوسپانسیون اسپور با غلظت 106 اسپور در هر میلیلیتر با استفاده از لام هماسیتومتر تهیه شد و 25 میلیلیتر از سوسپانسیون اسپور به زخمها تلقیح شد. بعد از گذشت یک ساعت 25 میکرولیتر از اسانسهای مختلف گیاهی با غلظتهای 1000 و ppm 2000 به زخمها تزریق شدند.
میوههای شاهد و آلوده نیز به ترتیب با آب مقطر استریل و سوسپانسیون قارچ تلقیح شدند - پیغامی و همکاران، . - 1386 برای هر تیمار سه تکرار در نظر گرفته شد. تیمارها در اتاق کشت در دمای 24 درجه سلسیوس و رطوبت نسبی بالای 80 درصد نگهداری شدند. پس از گذشت 10 روز، قطر لکه بیماری اندازهگیری شد و درصد بازدارندگی از قطر لکه بیماری مطابق فرمول - 1925 - Abbott محاسبه شد.
آنالیز و شناسایی ترکیب اسانسها:
اسانسهای بدست آمده از گونههای گیاهی مختلف با دستگاه کروماتوگرافی گازی همراه با طیف سنجی جرمی - GC-MS - مورد شناسایی قرار گرفت. پس از یافتن برنامهریزی مناسب حرارتی ستون برای جداسازی کامل ترکیبهای اسانسها و تعیین درصد هر ترکیب، از هر گونه گیاهی 10 میکرولیتر اسانس به دستگاه GC-MS تزریق شد و طیف جرمی ترکیبها تعیین گردید.
تجزیه و تحلیل آماری دادهها:
این آزمایش بهصورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی طراحی و اجرا گردید. دادههای بدست آمده مورد تجزیه و تحلیل آماری با نرم افزار SAS 9.1 قرار گرفته و آنالیز واریانس دادهها با استفاده از ANOVA در سطح احتمال %5 و مقایسه میانگینها با آزمون چند دامنهای دانکن محاسبه شد.
نتایج و بحث
در مطالعه حاضر اسانس بذر سه گیاه دارویی رازیانه - Foeniculum vulgare - ، شوید - Anethum graveolens - و زنیان - Trachyspermum copticum - از خانواده چتریان - Apiaceae - با استفاده از کلونجر استخراج شد و نوع ترکیبات و درصد آنها با دستگاه کروماتوگرافی گازی همراه با طیف سنجی جرمی - GC-MS - مورد شناسایی قرار گرفت. سپس، اثر ضد قارچی اسانس-های گیاهان مذکور استخراج شده روی قارچ Alternaria alternata به روش اختلاط عصاره بر روی میوههای گوجه فرنگی بررسی شد.
تاثیر اسانس بر بازداری از رشد قارچ در میوه گوجه فرنگی.
اثر ضد قارچی اسانسهای استخراج شده روی قارچ Alternaria alternata بر روی میوه بررسی شد. نتایج حاصل از تجزیه واریانس - جدول - 1 نشان داد، اثر ساده اسانس بر بازداری از پوسیدگی میوه غیر معنیدار ولی اثر ساده غلظت اسانس در سطح % 5 معنی دار نشان داد بطوریکه غلظت ppm 2000 با 37/17 درصد و غلظت ppm1000 با 24/12 درصد اثرات ضد قارچی خود را نشان دادند. اثرات متقابل اسانس و غلظت در سطع %5 معنی داری نشان داد. بررسی مقایسات میانگین مربوط به اثرات متقابل نشان داد که بیشترین تاثیر ضد قارچی را در بین سه گیاه دارویی تیره چتریان مورد استفاده در این آزمایش،گیاه دارویی رازیانه با 41/9 درصد و با غلظت ppm2000 از خود نشان داد. - شکل - 1
