بخشی از مقاله
چکیده
هدف از مقاله حاضر شناسایی روش بهینهی آموزش اخلاق در دورهی ابتدایی است. این پژوهش در پارادایم کیفی انجام گرفت. گردآوری دادهها، با روش مصاحبه نیمه ساختاریافته صورت گرفت که در آن افراد مورد مطالعه به شیوه نمونهگیری در دسترس انتخاب شدند. برای تجزیه و تحلیل دادهها از شیوه تحلیل مصاحبهها، کدگذاری باز و کدگذاری انتخابی استفاده گردید. نتایج پژوهش نشان داد که آموزش اخلاق در دورهی ابتدایی از اهمیت بسیاری برخوردار است چون شخصیت فرد در این سنین شکل میگیرد. همچنین معلمان به عنوان الگو نقش بسزایی در آموزش اخلاق دارند. و بعد از پدر و مادر، بهترین نقش تربیتی را بر عهده دارند. از دیدگاه مصاحبهشوندگان از بین روشهای آموزش اخلاق - آموزش مستقیم، الگوی عملی، بحث و مناظره، شفافسازی ارزشها، آموزش شناختی اخلاق، داستانگویی و تشویق - روش الگوی عملی، بهترین روش آموزش اخلاق به دانشآموزان است. همچنین مصاحبه شوندگان بعد از روش الگوی عملی، روش داستانگویی را انتخاب کردند، چون داستان با روحیات کودکان سازگاری بیشتری دارد.
کلیدواژهها: اخلاق، آموزش اخلاق، رشد اخلاقی، دورهی ابتدایی
مقدمه
آموزش اخلاق همواره بخش مهمی از اهداف نظامهای تربیتی است؛ زیرا این نظامها بهمنزله بخشی اساسی از کار خود، در پی آناند که فرهنگ و ارزشهای آن را به نسل آینده انتقال دهند - خسروی و باقری، . - 1387 انسان در صورتی از زندگی سالم و رضایتبخش برخوردار خواهد شد که ابعاد یا جنبههای سهگانه رفتار یعنی جنبه شناختی ، جنبه روانی حرکتی و جنبه عاطفی باهم رشد کنند. از اینروست که اکثر روانشناسان معاصر مخصوصاً روانشناسان رشد و تکامل، به مطالعه اخلاق همت گماشتهاند و تحقیق و چگونگی رشد آن را ضروری میدانند - شعاری نژاد،. - 1377در دین و علم، اخلاق و مناسبات انسانی ارزش و اعتبار خاصی دارند. محیط آموزشی جای مناسبی برای تحکیم اینگونه ارزشهاست. وقتی علم بهعنوان یک ارزش اساسی معرفی شود، وقتی اخلاق بهعنوان مبانی استحکام مناسبات افراد با یکدیگر تلقی گردد و وقتی حقوق و وظایف افراد در مجامع آموزشی محترم شمرده شود، محیط کلاس بهصورت مرکز تربیت اخلاق درمیآید - شریعتمداری، . - 1374
اخلاق باید و نبایدهای ارزشی فلسفی و ملاک و معیار سنجش درستی و نادرستی رفتار شخص نسبت به خود، دیگران و جامعه است - میرکمالی،. - 1375 در تعریفی دیگر اخلاق دانشی است که از اصول و ارزشها صحبت میکند، ارزشهایی که به اعمال و صفات اختیاری انسان مربوط است و تمایز آنها از لحاظ خیر و شر، شایستگی و ناشایستگی و نیکویی و زشتی را نشان میدهد - ساکی،. - 1390 رشد اخلاقی نیز به تغییراتی گفته میشود که با افزایش سن در مبانی فکری، احساسی و رفتاری اصول و روشهای حاکم بر رفتار انسان پدید میآیند - سانتراک2003 به نقل از معنوی پور، . - 1391
با توجه به این که مسئله ارزشهای اخلاقی از عمدهترین مباحث اخلاقی لازم برای رسیدن به کمال و سعادت است که اکتسابی و آموزشی است از این رو آموزش هر علمی باید همراه با آموزش علم اخلاق باشد تا سبب اصلاح و ارتقاء بعد معنوی انسان شود و اینگونه علمآموزی موجب میگردد که انسان در راه راستی و درستی قدم نهد - حسنی، . - 1377 آموزش به فعالیتهایی گفته میشود که با هدف آسان ساختن یادگیری از سوی معلم طرحریزی میشود و بین معلم و یک یا چند یادگیرنده به صورت کنش متقابل جریان مییابد - سیف، . - 1390 آموزش اخلاق و یا تربیت رفتاری، آموزش تمرینهایی با هدف توسعه و گسترش آگاهیهای رفتاری در زمینه اخلاق در کودکان است - جانسون و همکاران، 2011 به نقل از کارور، خوشبخت و مزیدی، . - 1393
تأکید بر تربیت دینی و اخلاقی و تقویت آن در دانشآموزان از این جهت اهمیت دارد که آنها در آیندهای نهچندان دور، مسئولیت اداره جامعه را به عهده خواهند گرفت و اگر این تربیت درست اتفاق بیفتد میتوان امیدوار بود که آیندگان نیز در انتقال آن ارزشها به نسل بعد موفق باشند - نصیری، ایزدیمعز، فلاحی و شمخانی، . - 1390 از طرفی تربیت اخلاقی بهگونهای است که نمیتوان آن را مانند آموزش ریاضی و علوم در ساعاتی خاص اجرا کرد. کودک در هر زمانی باشد، تعلیماتی در این زمینه میگیرد؛ همچون زبان مادری که خود کودک از محیط میگیرد - کریمی، 1373؛ خسروی و باقری، . - 1387 از آنجایی که یکی از عوامل بیرونی مؤثر در تربیت اخلاقی، محیط انسانی و طبیعی است. بنابراین، برنامه درسی، ساختار اداری، فیزیکی و ظاهری مدرسه، تعامل معلم با دانشآموزان و نیز تعامل دانشآموزان با یکدیگر، نقش جدی در تربیت اخلاقی دانشآموزان ایفا میکند - شاملی، . - 1390
بنابراین محیط مدرسه باید آزاد، غنی و صمیمانه باشد تا درونسازی مفاهیم اخلاقی پایدارتر صورت گیرد - کریمی،. - 1372 از طرف دیگر کودک در این سنین 7 - تا11سال - ، با توجه به رشدی که پیدا میکند، مطیع وفرمانبردار میشود و روحیه اطاعت پیدا میکند. به همین دلیل، در این دوره بهترین فرصت برای تعلیم و تربیت فراهم میآید - جمعی از مؤلفان، . - 1385 امام علی - ع - نیز معتقد است که باید در این دوره نمازخواندن را در نظر کودکان بزرگ جلوه داد و دروغ و حرام و...را نظر وی زشت گرداند. همچنین امام معتقدند که باید کودک را در این دوره به بازیهای نیکو سوق داد تا انگیزه و نشاط لازم را برای تعلیم کسب کند - سلحشور، . - 1392
ازآنجاکه برای شکلگیری شخصیت انسان هیچ مکانی بهتر از مدرسه و محیط آموزشوپرورش نیست، آموزش اخلاقی وظیفه مهم مدارس است و چون مدارس از جامعه جدانشدنی است باید ترتیبی اتخاذ شود که آموزشهای اخلاقی در برنامههای مدرسه گنجانده شود - شریفزاده،. - 1374 و مدارس ابتدایی بهعنوان پایه و اساس نظام تعلیم و تربیت مهمترین و اثرگذارترین وظیفه را بر عهده دارند، بنابراین نظام آموزشی موجود باید با گنجاندن مفاهیم به شیوههای مناسب، پایههای اعتقادی دانشآموزان را مبتنی بر ساختار تحول روانی آنها تحکیم بخشد. اما نکته مهمی که باید به آن توجه شود این است که برای آموزش اخلاق به ویژه در دوره دبستان، نمیتوان کلاسی به نام کلاس اخلاق آن هم با چارچوب و قالببندیهای کلاسیک و نمرهای ایجاد کرد.
در این صورت »درس اخلاق« به منزله حفظ و فراگیری طوطیوار و الفاظ و مفاهیم ناقص و نارسا تبدیل میشود که خود به عنوان عامل آسیبزا و تخریبکننده در فضای آموزشی تربیتی مدرسه عمل میکند . به جای آن بهتر است بهتر است فضایل اخلاقی ضمن آموزشهای کلیه دروس و به طور هماهنگ و به صورت عینی و عملی، با روشهای غیرمستقیم، حتیالامکان غیرکلامی و خودانگیخته و طبیعی آموخته شود - کریمی، . - 1373درزمینه آموزش اخلاق تحقیقات بسیاری صورت گرفته است که خود دال بر اهمیت موضوع است. خسروی و باقری - - 1387 معتقدند ارزشهای اخلاقی را میتوان از طریق برنامه درسی ایجاد و منتقل نمود. فرید و همکاران - - 1389
نیز در پژوهشی» اثربخشی روشهای آموزش مستقیم، آموزش شناختی اخلاق، شفافسازی ارزشها و تلفیقی بر قضاوت اخلاقی دانشآموزان« به این نتیجه رسیدند که روشهای آموزشی باعث افزایش و بالا رفتن قضاوت اخلاقی دانشآموزان میشود. و از بین روشهای آموزشی، آموزش شناختی اخلاق بیشترین تأثیر را داشت.مقتدری و رفاهی - - 1390 در تحقیقی به بررسی اثربخشی آموزش ارزشهای زندگی بر رشد اجتماعی کودکان و خودکارآمدی والدین آنان پرداختند. یافتهها نشان داد که آموزش ارزشهای زندگی به کودکان باعث رشد اجتماعی کودکان و خودکارآمدی والدین آنان میشود. مفیدی و کفیلی مقدم - - 1391 در
