بخشی از مقاله
خلاصه
صنعت ساخت و ساز یک نوع تجارت رقابتی همراه با ریسک زیاد به حساب میآید که با مشکلات بسیاری همچون همکاری ضعیف، عدم اعتماد و ارتباط غیر موثر که منجر به روابط ناسازگار بین طرفین میشود، مواجه میباشد. بنابراین شناسایی و تحلیل عوامل موفقیت در این پروژههای از اولویتهای موجود در این صنعت به شمار میرود. عوامل بحرانی موفقیت، عوامل یا فاکتورهایی هستند که یک مدیر پروژه باید آنها را شناسایی و کنترل کند. شناخت این عوامل موجب "موفقیت" پروژه شده و عدم تأمین آنها احتمال "شکست" پروژه را افزایش می دهد . از آنجایی که هر سازمان، ماموریتی دارد که دلیل وجودی، مسیر و جهت آنرا مشخص می کند، رسیدن به ماموریت نیازمند مشارکت کل سازمان است، همچنین اهداف بلندمدت وکیفی باید در جهت ماموریت باشد.
اما در بسیاری از سازمانها علیرغم شروع خوب و با اتکاء بر یک روش یا مدل اجرایی پس از گذشت مدت زمان و صرف هزینه های زیاد به علت عدم توجه مدیران و برنامه ریزان سازمان به مجموعه ای از عوامل تاثیرگذار بر روند اجراء، برنامهها منتهی به شکست می شوند که علاوه بر صرف هزینه و زمان، مقاومت سازمان به تغییرات بعدی و انگیزه مدیران وکارکنان کاهش می یابد. این عوامل تاثیرگذار که برای تحقق ماموریت سازمان و محقق شدن اهداف آن لازم است، عوامل بحرانی موفقیت هستند، که از یک طرف استراتژیهای کوتاه مدت سازمان را تدوین می کنند و از طرف دیگر، شناسایی شایستگیها یکی از منابع تدوین استراتژی های اصلی سازمان بوده و سازمان را به سوی کسب یک شایستگی محوری هدایت می کند. از این رو در پژوهش حاضر به بررسی فاکتورهای موفقیت در پروژههای ساخت و ساز پرداخته خواهد شد.
کلمات کلیدی: فاکتورهای بحرانی موفقیت، موفقیت پروژه، مدیریت ساخت و ساز، مدیریت موفق پروژه.
.1 مقدمه
در دنیای رقابتی امروز، تعریف مجموعه ای از عوامل بحرانی موفقیت و تهیه چک لیستی جهت ارزیابی عملکرد پیمانکار در پروژه های عمرانی به ویژه صنعت ساخت و ساز، یک نیاز برای کارفرمایان در صنعت ساخت می باشد. خروجی های متداول از قبیل انجام پروژه مطابق زمان بندی، در چارچوب مالی تعیین شده و با کیفیت موردنظر، نیازهای اولیه کارفرما می باشند و دیگر نمی توانند معیاری برای تعیین عملکرد خوب پیمانکار شناخته شوند و عوامل زیادی تحت عنوان عوامل بحرانی موفقیت وجود دارند که به عنوان ورودی پروژه عمل می نمایند و می توانند منجر به خروجی مطلوب برای پروژه که همان مطابقت با برنامه زمانبندی، هزینه و کیفیت می باشند، شوند.
در نتیجه آن دسته از پیمانکارانی که تمایل دارند در بازار رقابتی امروز جایگاهی داشته و برای مدت طولانی با کارفرمایان همکاری و تعامل داشته باشند باید به این عوامل بحرانی موفقیت اهمیت دهند. فاکتورهای بحرانی موفقیت و شایستگی های سازمانی، از ارکان جدایی پذیر نظام های مدرن مدیریت و برنامه ریزی استراتژیک به شمار می روند. از یک طرف، یکی از ارکان سیستم های مشهور مدیریت عملکرد استراتژیک، شناسایی فاکتورهای بحرانی موفقیت و مشخص کردن جایگاه آن در کارت امتیازی شرکت است[1] و فاکتورهای بحرانی موفقیت، استراتژی های کوتاه مدت سازمان را تدوین می کنند و از طرف دیگر، شناسایی شایستگی ها یکی از منابع تدوین استراتژی های اصلی سازمان بوده و سازمان را به سوی کسب یک شایستگی محوری هدایت می کند.
عوامل بحرانی موفقیت، عوامل یا فاکتورهایی هستند که یک مدیر پروژه باید آنها را شناسایی و کنترل کند. شناخت این عوامل موجب "موفقیت" پروژه شده و عدم تأمین آنها احتمال "شکست" پروژه را افزایش می دهد. این عوامل بحرانی وجود دارند و "خلق" نمی شوند و باید آنها را در لایه های مختلف سازمانی یا محیطی پروژه شناسایی و کشف کرد. مهمترین منابع استخراج این عوامل صنعت، سازمان و همچنین مدیران در سطوح مختلف سازمانی هستند. با شناسایی عوامل بحرانی موفقیت می توان سیستم های اطلاعاتی مفید و ضروری را برای تصمیم گیری در مراحل مختلف پروژه تهیه و موفقیت پروژه را در فازهای مختلف محقق نمود. رسیدن به اهداف استراتژیک صنعت، سازمان و پروژه در سطح بودجه و زمان تعیین شده و همچنین موفقیت طرف های مختلف پروژه با شناسایی و مدیریت عوامل بحرانی تضمین می شود.
.2 پیشینه تحقیق
از سال 1994، مشارکت پروژه ای در صنعت ساخت و ساز کشور هنگ کنک توانسته محبوبیت زیادی را کسب کند. تعدادی از فاکتورهای احتمالی که به موفقیت در شراکت کمک می کند، پا به ظهور نهاده اند و مستحق بررسی بیشتری نیز می باشند.لاسو و گلدبرگ - 2008 - ، در مقاله خود بررسی کاملی را در مورد پیشرفتمفهوم شراکت و مخصوصاً فاکتورهای بحرانی موفقیت در راستای پروژه های شراکتی از دیدگاه کشور هنگ کنگ شناسایی کرده اند. یک بررسی پرسشنامه ای به شرکت کنندگان پروژه و دارای تجربه عملی در شراکت داده شد تا نظرات طرفین، کارفرمایان مختلف، مشاوران و پیمانکاران در رابطه با فاکتورهای شراکتی موفقیت بررسی و ارزیابی شود.
همچنین می توان استراتژی های موثری را برای عملکرد بهتر پروژه و مکانیزم های بهتر حل نزاع پیشنهاد داد. شراکت جزء اولین مرحله از توسعه در منطقه هنگ کنگ محسوب می شود و قواعد شراکتی بیشتری باید در طیف گسترده ای از صنعت ساخت و ساز اجرا شود، ترجحاًی به عنوان پیش قرارداد به جای پس قرارداد. در نتیجه، مزیت های اجرا و عملکرد شراکتی را می توان بطور کامل محقق ساخت.یو چونگ کوگ و پینگ کیت لو - 2012 - ، به بررسی فاکتورهای بحرانی و مختلف موفقیت برای بخش های گوناگون پروژه های ساخت و ساز با اطلاعات بدست آمده از تخصص های مختلفی همچون مهندسان عمران و ساخت و ساز، مهندسان مکانیک و برق، معماران و نقشه برداران پرداختند.
از روش سلسله مراتبی تحلیل برای قضاوت ذهنی 27 کارشناس در امر ساخت و ساز استفاده شد تا 10 تا از 67 مورد فاکتور بحرانی در موفقیت شناسایی شود تا جنبه های پروژه، تنظیمات قراردادی، شرکت کنندگان پروژه و فرآیند های متقابل نیز توصیف شود. نتایج بررسی اخیر نشان داد که مناسب بودن طرح ها و مشخصات فنی و مهارت مدیر پروژه دو تا از فاکتورهای موفقیت از میان 10 مورد فاکتور موفقیت با توجه به عملکرد برنامه زمانی، کیفیت، بودجه برای اقدامات معماری، مهندسی عمرانی و ساختمانی، مهندسی برق و مکانیک پروژه های ساخت و ساز می باشد.
با اینکه فاکتورهای گوناگونی شناسایی شده اند که برای یک فرآیند مختصر سازی موفقیت آمیز حائز اهمیت هستند، به نظر می رسد تعدادی از تحقیقات یک بررسی جامعه را با استفاده از تحلیل فاکتور انجام داده اند تا بطور سیستماتیک دیدگاه های متخصصان در زمینه اهمیت نسبی فاکتور بحرانی موفقیت در فرآیند مختصر سازی طبقه بندی کنند.
یک بررسی در کشور هنگ کنگ، انگلستان، آمریکا و استرالیا انجام شد تا نظرات متخصصان ساخت و ساز درباره فاکتورهای بحرانی موفقیت برای مختصر سازی پروژه ساخت و ساز را جمع آوری کنند. از طریق تحلیل فاکتور، اعتبار و تحلیل های معتبر سازی، هفت نوع فاکتور بحرانی موفقیت شناسایی شد: - 1 - کسب و کار کارفرما، سازمان، و نیازمندی های پروژه ؛ - 2 - نیازمندی های سهام داران ؛ - 3 - دانش، تجربه، و پیش زمینه فرهنگی سهامداران ؛ - 4 - تصمیم گیری و مهارت های مدیریتی مدیران عالی رتبه پروژه ؛ - 5 - صلاحیت تیم طراحی ؛ - 6 - علاقه یکسان سهامداران ؛ و - 7 - فرآیند مختصر سازی.
شاید مشارکت یکی از خلاقانه ترین پیشرفت ها در انجام هرچه کارآمدتر پروژه و کاهش اختلافات در ساخت و ساز به حساب بیاید. مشارکت می تواند مبنای درستی را برای دستیابی به موقعیت برد - برد و اجرای چارچوب کاری مربوط به همکاری ارائه کند. فاکتورهای گوناگونی در رابطه با موفقیت در مشارکت شناسایی شده اند. وی تانگ چن، تانگ - تسان چن - 2008 - ، با بررسی خود سعی داشتند فاکتورها را براساس میزان اهمیت شان در رابطه با موفقیت از هم متمایز سازند.از طریق یک بررسی پرسشنامه ای با رهبری شرکت کنندگان پروژه و با تجربه مشارکتی مستقیم، نظرات طرفین مختلف قرارداد، از جمله کارمندان دولتی، صاحبان، طراحان و پیمانکاران، در رابطه با فاکتورهای بحرانی موفقیت در مشارکت ساخت و ساز کشور تایوان ارزیابی شدند.
با استفاده از تکنیک تحلیل فاکتور، 19 فاکتور بحرانی موفقیت در چهار شاخه تقسیم بندی می شوند، که مهمترین شاخه همان فرهنگ مشارکت در تیم، به دنبال آن هدف بلند مدت کیفی، اهداف سازگار و تقسیم منابع می باشند. این نتایج نشان می دهد که مالکان پروژه، طراحان، پیمانکاران، و سایر بخش های مربوطه که مستقماًی یا غیر مستقیم در این کار دخالت داشته باشند همگی بطور قابل توجهی بر موفقیت شراکت ساخت و ساز تاثیر می گذارند. در نتیجه شراکت موفق در ساخت و ساز نیازمند تلاش مشترک از سوی تمامی طرفین فعال در قرارداد می باشد.ایده مشترکی در میان محققان وجود دارد که مهمترین دلایل موفقیت پروژه را می توان به وجود یا عدم وجود ویژگی های خاص در پروژه نسبت داد، یعنی همان فاکتورهای بحرانی موفقیت و به دلیل تاثیراتشان روی کارایی پروژه، نیازمند توجه خاص از سوی مدیریت به این فاکتور های می باشند.
زوهر و همکاران - 2012 - ، تمایزی را بین فاکتورهای بحرانی موفقیت و براساس سوابق سازمانی شرکت کنندگان پروژه قائل شدند. این بررسی به متخصصان فعال در ساخت و ساز پیشنهاد داده شد تا لیستی از 53 فاکتور احتمالی را تهیه کنند. این متخصصان شامل افرادی چون مهندس عمران/ساختمان، معمار، مهندس مکانیک، مهندسان برق، و نقشه بردار ها می شدند که در سمت مشاور، مدیر و پیمانکار و با تجربه کار کردن در کشورهای توسعه یافته مثل کانادا، انگلستان و آمریکا و همچنین کشورهای در حال توسعه یعنی پاکستان، عربستان صعودی و امارات فعالیت داشته اند. نتایج حاصل از این بررسی به شرح زیر است؛ پرسنل پیمانکاری از اهمیت بازبینی سایت برای عملکرد کیفی آگاه هستند، همچنین آن را برای حفظ نقدینگی - عملکرد بودجه - نیز بسیار ضروری می دانند که به نوبه خود بر سودآوری نیز - عملکرد برنامه زمانی - تاثیر می گذارد و همچنین اهمیت به آموزش از سوی مدیران برای عملکرد های بودجه و برنامه زمانی نشان می دهد که مدیریت ساخت و ساز یک سری فعالیت های روزمره و عادی محسوب نمیشود، چراکه ذاتاً پیچیده و نوآورانه است .
فاکتورهای بحرانی موفقیت و شایستگی های سازمانی، از ارکان جدایی ناپذیر نظام های مدرن مدیریت و برنامه ریزی استراتژیک به شمار می روند. بسیاری از استراتژیست ها با درک کلیات و مفاهیم فاکتورهای بحرانی موفقیت و شایستگی ها و بر پایه قضاوت های ذهنی و تجربی، به ارائه رویکردهایی در زمینه استخراج فاکتورهای بحرانی موفقیت و شکست می پردازند. عدم وجود یک مدل جامع، کامل و سیستماتیک به طوری که اولا با سایر اجزای نظام مدیریت استراتژیک هماهنگ باشد و ثانیا بصورت یکپارچه و همزمان به شناسایی فاکتورهای بحرانی موفقیت و شایستگی ها بپردازد و ثالثا
