بخشی از مقاله
چکیده
ریسک و مدیریت ریسک در چند سال اخیر به موضوعی حساس و ضروری برای سازمانها و خصوصا مدیران تبدیل شده است ، چرا که در یک محیط بی ثبات و نا مطمئن، هر لحطه می توان انتظار وقوع رخدادهای خارج از برنامه و غیرمنتظره را داشت.
در این پژوهش، تعداد 24 ریسک از میان ریسکهای راهسازی که بیشترین تاثیر را بر پروژه داشته اند، براساس منبع و عامل بوجود آورنده ریسک، دسته بندی شدهاند. در انتهای با در نظر گرفتن اولویتها و منشاء ریسکهای راهسازی، راهکارهایی به منظور کاهش از آن ارائه شده است.
مقدمه
در کشور پهناور ایران با توجه به گستردگی و پراکندگی حوزههای استقراری جمعیت، ساخت و توسعه راههای زمینی از اهمیت و جایگاه ویژهای برخوردار است و به عنوان یکی از مهمترین زیرساختها محسوب میشود واضح است که حجم عظیم سرمایهی درگیر و زمان نسبتا طولانی اجرای پروژههای راهسازی به ویژه در مناطق کوهستانی با عوامل طبیعی خاص خود، همگی موید توجه خاص به این مقوله و انجام پژوهش کاربردی در زمینه راه و راهسازی میباشد. وجود ریسک وعدم قطعیت در پروژه موجب کاهش دقت درتخمین مناسب اهداف شده و از کارایی پروژهها میکاهد. بنابراین شناخت ریسکهای پروژه، کاملاً ضروری میباشد.
شناسایی و طبقه بندی ریسکها، سختترین و مهمترین بخش از فرایند مدیریت ریسک است، زیرا در صورت عدم شناسایی، آن ریسک از تحلیلهای بعدی حذف شده ونمیتوان برنامهریزی مناسبی جهت پاسخ به آن انجام داد. نظرخبرگان و کارشناسان در شناسایی ریسکها مهمترین گام بشمار میآید. این پژوهش بدنبال شناسایی مهمترین ریسکهای پروژههای راهسازی کشور است و با شناسایی مهمترین ریسک-های موجود در پروژهها، می توان راهکارهای مفیدی را جهت کاهش یا حذف آنها ارائه نمود.
مروری بر ادبیات موضوع
مفهوم ریسک
ریسک از نظر تئوری به معنای احتمال انحراف از نیل به هدف مطلوب است. در تئوری ریسک اصطلاحاتی نظیر عدم قطعیت یا نامشخص بودن وضعیت و شرایط عدم اطمینان از آینده نیز هم ارز با اصطلاحات ریسک به کار میرود. مفهوم ریسک ، در تئوری احتمالات ریشه دارد و بالطبع از بخت آزمایی و شرطبندی نشات گرفته است. بطور کلی هر تلاش و هر حرکت بشری، ریسکهایی را در بر دارد. مفهوم ریسک میتواند به شکلهای مختلفی بیان شود. ریسک را بصورت زیر نیز تعریف میکنند: "رویدادی نامعین یا موقعیتی که اگر اتفاق بیافتد بر هدف پروژه تاثیر مثبت یا منفی خواهد گذاشت. ریسک دلیلی دارد و در صورت اتفاق نیز تجربهای از آن حاصل میشود
تعریف ریسک پروژه
ریسک همان مشکل به وجود آمده است و این یک تعریف بسیار ساده از ریسک است و یا به عبارتی، سئوالی است که یک مدیر پروژه با آن مواجه است "چه مشکلاتی پیش روی پروژه بوده و چگونه میشود آنرا حل کرد؟"
ریسک پروژه میتواند دو رویداد کاملا متماز را پوشش دهد، یکی رویدادهای غیرقطعی که میتوان آنها را به خوبی تشریح کرد و دیگری شرایط عمومیتری که خیلی مشخص نبوده ولی میتوانند منجر به عدم قطعیت شوند.
مروری بر برخی کارهای انجام گرفته در شناسایی ریسکهای پروژه
شناسایی ریسکهای پروژه موضوع مطالعات زیادی بوده است. محققان مختلفی به مطالعه این ریسکها پرداختهاند و مدلهایی را برای تشخیص ریسکهای پروژه و نحوه طبقه بندی آنها ارائه دادهاند. از بین تحقیقات متعددی که به مطالعه در این زمینه پرداختهاند، مهمترین آنها در ادامه آمده است.
ریسکهای شناسایی شده توسط اسمیت و مرنا :2 آنها ریسکها را به دو دسته کلی ، عمومی و پروژه تقسیم کردهاند. دسته اول آنهایی هستند که به نظر خارج از حیطه کنترل پروژه هستند و دومین دسته شامل ریسکهای پروژه هستند
جدول - - 2-2 طبقه بندی ریسک ارائه شده اسمیت و مرنا
در نقد این دسته بندی کوماراسوامی3 اعتقاد دارد که بعضی از ریسکهای عمومی را نیز اسپانسر4 تحت کنترل داشته باشد، بخصوص اگر دولت در پروژه سهیم باشد .
ریسکهای شناسایی شده توسط سازمان توسعه صنعتی سازمان ملل متحد : 5 - UNIDO - ریسکهای پروژه در BOT را به دو دسته اصلی ریسکهای عمومی - کشوری - و ریسکهای پروژه تقسیم شده است .
ریسکهای عمومی را ریسکهایی معرفی کرده که در ارتباط با محیط سیاسی، قانونی و اقتصادی دولت میزبان است و ریسکهایی را شامل می شود که سرمایهگذاران پروژه و بانیان کنترل کمی را روی آنها دارند و یا هیچ کنترلی روی آنها ندارند، این ریسکها به فاکتورهایی نظیر رشد اقتصادی کشور، محیط سیاسی آن، مالیات، سیستم قانونی و تبدیل پول جاری وابسته است.
ریسکهای پروژه که تا حدی توسط سرمایهگذاران قابل کنترل میباشد. در این تقسیم بندی، ریسکهای عمومی به سه گروه سیاسی، اقتصادی و قانونی تقسیم شده است. همچنانکه ریسکهای پروژه براساس مراحل پیشرفت پروژه به سه گروه توسعه، ساخت و تکمیل و بهرهبرداری دسته بندی شدهاند
ریسکهای شناسایی شده توسط بکر و مکنزی:6 بکر و مکنزی ریسکهای پروژههای راهسازی را در شش دسته عمده ریسکهای سیاسی، قانونی، اتمام ساخت، بهرهبرداری، مالی، درآمد و بازار تقسیم کردهاند.
مدل تحقیق
فرایند شناسایی ریسک فعالیتی پیوسته است که استمرار آن به سطح ریسکها و شرایط پروژه بستگی دارد. در مرحله شناسایی مهمترین ریسک های پروژه های راهسازی، با استفاده از روش دلفی و مصاحبه با کارشناسان و متخصصین مربوطه ، تعدادی از مهمترین ریسکهای تاثیرگذار بر این پروژه ها شناسایی شده اند . ریسک ها در اختیار خبرگان راهسازی قرار گرفت و با استفاده از نظرات آنان ، تعدادی از ریسک ها حذف و مواردی به ریسک ها افزوده گردیده است .
اگرچه جمعبندی مشخصههای ریسک پروژههای راهسازی، کار دشواری است اما ریسکها را از نظر اینکه بخش خصوصی توانایی کنترل آن را دارد یا آنکه خارج از حیطه کنترل بوده و دولت میبایست آنها را مدیریت کند، به دو دسته اصلی ریسکهای خارج پروژه و ریسکهای داخل پروژه تقسیم شدهاند.
در حقیقت این تقسیم بندی براساس منبع و عامل بوجود آورنده ریسک صورت گرفته است. عامل بوجود آورنده ریسکهای خارجی، خارج از پروژه بوده و خود ناشی از عوامل متعدد است. بخشی از این ریسکها به شاخصهای کلان کشور بر میگردد.
