بخشی از مقاله
چکیده
به منظور شناسایی و درك روابط بین صفات مهم زراعی در گندم، 30 لاین امیدبخش گندم در قالب طرح بلوکهاي کامل تصادفی در سه تکرار در ایستگاه تحقیقات کشاورزي اردبیل اجرا گردید. در این مطالعه صفات ارتفاع بوته، وزن بوته، طول پدانکل، وزن پدانکل، تعداد دانه در سنبله، وزن دانه در سنبله، وزن هزار دانه، عملکرد دانه، شاخص برداشت، طول برگ پرچم، عرض برگ پرچم، مساحت برگ پرچم و میزان کلروفیل مورد ارزیابی قرار گرفتند.
نتایج حاصل از تجزیه واریانس نشان داد که بین ژنوتیپ هاي مورد بررسی براي صفات ارتفاع بوته، طول پدانکل، عملکرد دانه، میزان کلروفیل و مساحت برگ پرچم در سطح احتمال %1 و در مورد صفات وزن پدانکل و شاخص برداشت در سطح احتمال %5 اختلاف معنی داري وجود داشت.
تجزیه بايپلات نشان داد که عملکرد دانه با صفات عملکرد بیولوژیک، میزان کلروفیل، ارتفاع بوته و روز تا رسیدگی همبستگی مثبت دارد. صفات شاخص برداشت، مساحت سطح برگ پرچم و وزن هزار دانه همبستگی منفی با عملکرد دانه داشتند. نمایش پلیگان بايپلات نشان داد از نظر صفت عملکرد ژنوتیپهاي شماره 22 و 16 به ترتیب بهترین و بدترین بودند. بر اساس عملکرد دانه و زودرسی ژنوتیپ شماره 22، 9 و 5 بهترین انتخاب شدند.
مقدمه
گندم - Triticum aestivum L - یکی از قدیمیترین و پرارزشترین گیاهان روي زمین است که بیش از هر محصول دیگري در دنیا کشت میشود و بیش از هر محصول دیگري تأمین کالري نموده و بیشترین پروتئین را در جیرة غذایی انسان عرضه میکند. بررسیهاي علمی نشان میدهد که کشت گندم از حدود 3000 سال قبل از میلاد مسیح یعنی حدود 5000 سال پیش در مصر رواج داشته است، طبق مدارك موجود یکی از نباتاتی که در دنیا کشت میشده گندم میباشد و موطن اصلی گندم آسیاي مرکزي است. منطقهي پیداش آن ابتدا در سوریه و فلسطین بوده و از آنجا به مصر و بین النحرین و سپس به ایران آمده و بعداً از طریق ایران به هندوستان، چین و روسیه و بالاخره به اروپا رفته و سپس به سایر نقاط دنیا انتقال یافته است. گندم حدود یکسوم از تولیدات زراعی جهان، بیش از نیمی از کالري و نزدیک به نیمی از پروتئین مورد نیاز بشر را تامین می کند.
گندم اکثرا در زمینهاي کم باران تولید میشود. حدود %35 از اراضی کشورهاي در حال توسعه با رطوبت اولیه محدود براي تولید گندم کشت میشود
خشکی و کم آبی یکی از مهمترین عوامل محیطی محدود کننده تولید گندم در مناطق خشک و نیمه خشک میباشد
افزایش عملکرد دانه گندم در این گونه مناطق از طریق به نژادي و تولید ارقام سازگار و مقاوم به خشکی چندان موفق نبوده است. زیرا صفات گیاهی و عوامل محیطی بسیاري در بیان پدیدههاي مقاومت به خشکی و افزایش محصول دخالت داشته و این صفات و عوامل اثرات متقابل با هم نشان می دهند. بنابراین، از دیدگاه به نژادي پارهاي از خصوصیات مقاومت به خشکی در واریتههاي زراعی باید مورد توجه قرار گیرد.
بخش قابل توجهی از اراضی دیم کشور که از حاصلخیزي درخور توجهی برخوردارند، در مناطق ساحل خزر - استان گلستان، استان مازندران و بخشی از استان اردبیل - واقع گردیده و طی خشکی سال هاي اخیر خسارات قابل توجهی را متحمل شدهاند در مجموع با توجه به روند رو به افزایش جمعیت در کشورهاي در حال توسعه و ایران و اهمیت اقتصادي و سیاسی تولید این گیاه باید نگاهی ویژه به تولید و اصلاح آن داشت. از طرف دیگر محدودیت ارقام سازگار به خشکی، شوري، سرما و مقاوم به بیماريها و آفات و سازگار با شرایط موجود در مناطق مختلف یکی دیگر از عواملی است که تولید این غله را در کشورهاي در حال توسعه و ایران با بحران روبهرو کرده است
انتخاب ژنوتیپهاي متحمل به تنش به دو روش مستقیم - سنجش عملکرد - و غیرمستقیم بر اساس صفات مورفولوژیک و فیزیولوژیک که با تحمل تنش همبستگی دارند انجام میشود. انتخاب براي عملکرد در شرایط تنش همراه با وراثتپذیري پایین و اثرمتقابل زیاد بین ژنوتیپ و محیط است، بنابراین به تنهایی کارساز نیست و باید براي بهبود عملکرد، صفاتی را که همبستگی بالایی با آن داشته و کمتر تحت تاثیر محیط قرار دارند، در نظر گرفت . - 3 - لذا هدف از این تحقیق بررسی ارتباط بین صفات مختلف با عملکرد تحت شرایط دیم با استفاده از بايپلات میباشد.
مواد و روشها
به منظور بررسی ارتباط بین صفات مختلف زراعی و مورفولوژیکی با عملکرد دانه، تعداد 30 ژنوتیپ گندم نان - جدول - 1 در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی با 3 تکرار در شرایط دیم بررسی شد. این آزمایش در ایستگاه تحقیقات کشاورزي اردبیل اجرا گردید. هر واحد آزمایشی شامل 4 ردیف به فاصله20 سانتی متر و طول 4 متر با تراکم کاشت 400 بذر در مترمربع بود.
در زمان کاشت بذور با سم کربوکسیتیرام 2 - در هزار - ضدعفونی شدند. بعد از انجام عملیات متداول تهیه زمین - شامل:
شخم، پخش کود، دیسک، تسطیح و ایجاد فارو - بصورت دستی در آبان ماه سال 92 کشت گردید. به منظور مبارزه با علفهاي هرز در مرحله پنجهزنی گندم زمانی که علفهاي هرز 54 برگه بودند از علفکش توفوردي براي از بین بردن پهن برگها و از علفکش تاپیک براي از بین بردن باریک برگها استفاده شد.
در این آزمایش صفاتی نظیر ارتفاع بوته، وزن بوته، طول پدانکل، وزن پدانکل، تعداد دانه در سنبله، وزن دانه در سنبله، وزن هزار دانه، عملکرد، شاخص برداشت، مساحت برگ پرچم و میزان کلروفیل مورد ارزیابی قرار گرفتند. تجزیه واریانس دادهها با استفاده از نرم افزار SAS انجام پذیرفت و براي بررسی ارتباط بین صفات مختلف از بايپلات توسط نرم افزار GGEbiplot استفاده گردید.
جدول-1ژنوتیپهاي گندم مورد مطالعه در این آزمایش
نتایج و بحث
نتایج حاصل از تجزیه واریانس - جدول - 2 نشان داد که در بین ژنوتیپ هاي مورد بررسی در شرایط تنش خشکی از نظر صفات ارتفاع بوته، طول پدانکل، عملکرد دانه، میزان کلروفیل و مساحت برگ پرچم در سطح احتمال %1 و در مورد صفات وزن پدانکل و شاخص برداشت در سطح احتمال %5 اختلاف معنی داري وجود داشت. ولی در مورد صفات وزن بوته، تعداد دانه در سنبله، وزن دانه در سنبله و وزن هزار دانه معنی دار نبودند. نتایج نشان دادند که تنوع ژنتیکی در بین ژنوتیپ هاي مورد مطالعه براي اکثر صفات مورد بررسی در شرایط داراي تنش خشکی وجود داشتند.
شکل 1 نمایش بايپلات ژنوتیپ در صفت را نشان میدهد. در بايپلات اگر زاویه بین وکتورهاي دو صفت کمتر از 90 درجه باشد همبستگی مثبت بین دو صفت وجود دارد هرچه زاویه کمتر همبستگی قويتر خواهد بود. اگر زاویه 90 درجه یا نزدیک آن باشد عدم همبستگی بین دو صفت را نشان میدهد. اگر زاویه بیشتر از 90 درجه باشد همبستگی منفی بین دو صفت وجود دارد
