بخشی از مقاله
چکیده
مطالعه میدانی به منظور شناسایی و برآورد تراکم و فراوانی علفهای هرز مزارع کلزا منطقه آق آباد گنبدکاووس در سال 1395 انجام شد. برای این منظور مزرعه کلزا با سطح زیر کشت بالغ بر 10 هکتار در منطقه آق آباد از توابع شهرستان گنبدکاووس مورد شناسایی قرار گرفت. در این مزرعه از تیمار وجین و علفکشی استفاده نشده است. شناسایی و نمونه برداری از علفهای هرز در مرحله گلدهی با استفاده از کادر 1 × 1 مترمربع بصورت سیستماتیک تصادفی، طبق الگوی حرف W انجام شد. سپس تعداد، جنس و گونه علفهای هرز در هر کادر به تفکیک مشخص گردید. این گونهها بر اساس تک لپه یا دو لپه، چرخه زندگی و مسیر فتوسنتزی طبقه بندی شدند.
همچنین تراکم بوته در مترمربع و درصد فراوانی تک تک گونهها گزارش گردید. نتایج نشان داد که 19 گونه گیاهی متعلق به 11 خانواده تعلق داشتند. بهطوریکه تیره گندمیان و کاسنی با 4 گونه بیشترین تعداد گونههای گیاهی را به خود اختصاص دادند. بیشترین فراوانی و تراکم بوته به علفهرز یولاف وحشی - Avena ludoviciana - به ترتیب 60 درصد و 11/33 بوته در مترمربع تعلق داشت. 78/95 درصد گونهها دو لپه، 21/05 درصد آنها تک لپه بودند. تمامی گونههای مشاهده شده در مرحله گلدهی دارای سیکل زندگی از نوع یکساله بجزء گونههای شبدر خودرو، بی تی راخ، شیر تیغی و کنگر ابلق بودند. همچنین تمام گونههای مورد بررسی دارای مسیر فتوسنتزی از نوع C3 بجزء علفهرز Phalaris minor که دارای مسیر چهار کربنه است، بودند.
کلمات کلیدی: شناسایی، علف هرز، کلزا، تراکم، فراوانی
مقدمه
در بین گونههای گیاهی موجود در هر منطقه، طیف وسیعی از گیاهان همواره با گیاه زراعی کشت شده در مزارع حضور داشته، باعث کاهش ارزش کمی و کیفی محصول زراعی میشوند که از این گونههای گیاهی بهعنوان علفهرز یاد میشود. هر گیاهی که ناخواسته در محلی رویش کند و برای رفع نیازهایش با گیاهان اصلی رقابت نماید، علف هرز شناخته می شود. بر این اساس گیاهانی هم کهاصولاً علف هرز نیستند ولی به طوراتفاقی در زراعتی خاص می رویند و مزاحمت ایجاد میکنند علف هرز نامیده می شوند. علفهای هرز از جمله عوامل اصلی محدود کننده تولید محصولات زراعی به شمار میروند که بر سر رطوبت، عناصر غذایی، نور و فضا به رقابت با گیاهان زراعی می پردازند .[1]
موضوع رقابت علفهای هرز و تراکم آنها در مزارع، از عوامل مهم کاهش محصول میباشند که این خود ضرورت پایش جوامع علف هرز را آشکار میسازد .[2] کاهش محصول زراعی به ساختار جوامع علفهرزی، تراکم و زمان ظهور علفهایهرز بستگی دارد. طبیعی است با روند رو به رشد جمعیت و محدودیت اراضی قابل کشت، کنترل علفهای هرز اهمیت زیادی در افزایش تولید در واحد سطح داشته باشد. اولین و مهمترین گام در مدیریت علفهای هرز یک منطقه، شناسایی نوع گونهها و آشنایی با نحوه پراکنش آنها در منطقه میباشد تا بتوان با دیدی باز و برنامهریزی دقیق به مدیریت آنها پرداخت .[3] بنابراین هدف از تحقیق حاضر شناسایی علفهای هرز کلزای منطقه گنبد کاووس درمرحله فنولوژیکی گلدهی بود.
مواد و روشها
آزمایشی به منظور شناسایی و برآورد تراکم و فراوانی علفهای هرز مزرعه کلزا منطقه آق آباد گنبدکاووس در سال 1395 انجام شد. برای این منظور، مزرعه کلزا با سطح زیر کشت بالغ بر 10 هکتار در منطقه آق آباد از توابع شهرستان گنبدکاووس مورد شناسایی قرار گرفت. در این مزرعه با هماهنگی که به عمل آمده از تیمار وجین و علفکشی استفاده نشده است. شناسایی و نمونه برداری از علفهای هرز در مرحله گلدهی با استفاده از کادر 1 × 1 مترمربع بصورت سیستماتیک تصادفی از 30 نقطه، طبق الگوی حرف W - شکل - 1 که فاصله دو نقطه متوالی 20 قدم بود، انجام شد .[4] شناسایی علفهای هرز بر اساس فلور علفهای هرز ایران و گلستان انجام گرفت. سپس تعداد، جنس و گونه علفهای هرز در هر کادر به تفکیک شناسایی و مشخص گردید. این گونهها بر اساس فرم رویش گیاه - تک لپه یا دو لپه - ، چرخه زندگی - یکساله یا چند سال - و مسیر فتوسنتزی طبقه بندی شدند. همچنین تراکم بوته در مترمربع و درصد فراوانی تک تک گونهها گزارش گردید.
نتایج و بحث
نتایج بررسیجمعیت علفهای هرز در مرحله گیاهچهای کلزا در منطقه آق آباد نشان داد که 19 گونه گیاهی متعلق به 11 خانواده تعلق داشتند. بهطوریکه تیره گندمیان و کاسنی با 4 گونه بیشترین تعداد گونههای گیاهی را به خود اختصاص دادند. تیره لگومینوزه با سه گونه در مرحله بعدی بیشترین تعداد گونهها را دارا بود.بیشترین فراوانی و تراکم بوته به علفهرز یولاف وحشی - Avena - ludoviciana به ترتیب 60 درصد و 11/33 بوته در مترمربع تعلق داشت. بالا بودن میانگین تراکم به ازای تک بوته در یک منطقه میتواند از وجود جامعهای با آلودگی شدید به یکسری علفهرز خاص خبر دهد. بنابراین از علفهای هرز مشکل ساز این مناطق میباشد که مهار این علفهرز نیازمند مدیریت اصولی و بموقع میباشد.
78/95 درصد گونهها دو لپه، 21/05 درصد آنها تک لپه بودند. تمامی گونههای مشاهده شده در مرحله گلدهی دارای سیکل زندگی از نوع یکساله بجزء گونههای شبدر خودرو، بی تی راخ، شیر تیغی و کنگر ابلق به ترتیب دارای سیکل یکساله- چند ساله، یکساله- چند ساله ، یکساله- دو ساله و دو ساله بودند. تمام گونههای مورد بررسی دارای مسیر فتوسنتزی از نوع C3 بجزء علفهرز Phalaris minor که دارای مسیر چهار کربنه است، بودند - جدول . - 1 طی تحقیقی گزارش شد که شناسایی دقیق فلور و مطالعه تنوع گونهای علفهای هرز نقش مهمی در مدیریت این گیاهان دارد .[5]
در آزمایش دیگری تعدادی محقق گزارش نمودند که که بیشترین تراکم جمعیت و زیست توده علفهای هرز در باغات منطقه عباس آباد همدان به ترتیب به میزان 468/3 بوته در مترمربع و 170/4 گرم در مترمربع مربوط به علفهرز چچم - Lolium perenne - است و در بین گونههای غالب نیز کمترین جمعیت به میزان 0/38 بوته در مترمربع و کمترین زیست توده تولیدی به میزان 77 گرم در متر مربع به ترتیب به خاکشیر تلخ، - Sysmbrium irio - و علف پشمکی - Bromus tectorum - اختصاص داشت .[6]
نتیجهگیری
با توجه به غالبیت تعدادی از علفهای هرز بهخصوص یولاف وحشی، مدیریت در کاربرد نهادههای کشاورزی در جهت کنترل جمعیت این علفهرز تا رسیدن به زیر سطح آستانه خسارت در سیستم کشاورزی پایدار ضرورت دارد..
