بخشی از مقاله
چکیده
کلیه بانکها در جریان عملیات خود با ریسکهایی مواجهند که قادر به از بین بردن آنها نبوده اما امکان مدیریتشان وجود دارد. بنابراین بانکها برای ادامه حیات خود باید ریسکها را کنترل نموده و کاهش دهند که برای این کار، شناسایی عوامل مؤثر بر ریسکهای مختلف بسیار راهگشا خواهد بود. ازآنجاکه دنیای کسبوکار و صنعت با تحولات و دگرگونیهای متعددی همچون جهانیشدن، برونسپاری و ایجاد ائتلافهای استراتژیک مواجه است، مدیریت ریسک در فعالیتهای سازمانها اعم از تجاری و غیرانتفاعی اهمیت روزافزونی یافته است. برای دستیابی به این مفهوم شناسایی و تفکیک انواع ریسک از یکدیگر از اهمیت ویژهای برخوردار میشود. هدف از این مطالعه، شناسایی و ارزیابی ریسکهای مؤثر بر سهم بازار بانکها است.
کلمات کلیدی: شناسایی عوامل، ریسک، بانکها
مقدمه
در سالهای اخیر، همزمان با تخصیص حجم عظیم منابع مالی از طریق بانکهای مختلف دنیا، شاهد بحرانها، زیانها و حتی ورشکستگیهای متعدد بانکها بودهایم. بانکهای موفق به دلایل مختلفی از قبیل خطر یا هزینههای ناشی از نوسانهای نرخ بهره، تورم، ارز و یا بازپرداخت نشدن تسهیلات پرداختی، با بحرانهای متعددی روبرو شدهاند. بحرانهای اجتماعی و پنهان، مسئولین نهادهای نظارتی و اجرایی سیستمهای مالی را بر آن داشته است تا مدیریت ریسک نهادهای مالی و به خصوص بانکها را با جدیت بیشتر و کارشناسانهتری مورد توجه قرار دهند - شایان آرانی، . - 1380گرونینگ در یک مدل، به ریسک وقایع اشاره دارد که به نوعی معنای تغییرات مثبت و منفی در منافع آینده را مد نظر قرار داده و به چهار طبقه ریسک مالی، ریسک عملیاتی، ریسک تجاری، و ریسک وقایع اشاره میکند.
ریسکهای مالی، ریسکهایی هستند که به شدت به یکدیگر وابسته بوده و در مجموع ریسک کلی بانک را افزایش میدهند - اسدی پور، - 1384 و به دو دسته ریسک خاص و بازار تقسیم میشوند. ریسک خاص شامل ریسکهای نقدینگی، اعتباری و ریسک ساختار سرمایه و ریسک بازار شامل ریسکهای نوسان نرخ بهره، ارزی و قیمت است - جول، . - 1999ریسک نقدینگی عدم توانایی بانک در تأمین وجوه برای اعطای تسهیلات یا پرداخت به موقع دیون خود نظیر سپردهها است - ترایپ، . - 1999این ریسکعمدتاً از ساختار داراییها و بدهیهای بانکها ناشی میشود و منشأ اصلی آن، عدم تطابق زمانی بین جریانهای ورودی و خروجی به بانک است؛ از این رو ریسک نقدینگی را میتوان به دو دسته ریسک نقدینگی داراییها و منابع تقسیم نمود - کروهی و مارک، . - 2000
ریسک نقدینگی داراییها به عدم توانایی بانک در فروش داراییهای خود جهت برآوردن نیازهای نقدی غیرمنتظره اشاره دارد. ریسک نقدینگی منابع نیز به عدم جذب منابع توسط بانک به طریق عادی - مانند جذب سپردهها و یا استفاده از تسهیلات و خطوط اعتباری بانکها - باز میگردد - اسدی پور، . - 1384نقدینگی، در دسترس بودن وجه نقد یا معادلهای وجه نقد است. پس میتوان گفت ریسک نقدینگی عبارت است از ریسک عدم آمادگی بانک برای تأمین تسهیلات اعطایی یا پرداخت به موقع دیون بانک - بنکز، . - 2005
از نگاهی دیگر، نقدینگی خاصیتی از داراییها است که به زمان و هزینه تبدیل آنها به پول بستگی دارد. به عبارتی، هزینه مبادله یک دارایی با پول، معیاری برای سنجش نقدینگی آن دارایی است - فرجی، . - 1382یک بانک، زمانی نقدینگی کافی دارد که بتواند وجوه کافی را هم از طریق افزایش بدهیها و هم از طریق تبدیل داراییهای نقد به وجوه نقد، به سرعت و با یک هزینه قابل قبول بدست آورد - فالکونر، . - 2001ریسک نقدینگی به وجوه غیرمتمرکز یک بانک نیز مربوط است که عبارتست از حسابهای جاری، حسابهای پسانداز و سپردههای مدتدار کوچک. این حسابها در برابر تفاوت میان نرخ بهره بانکی و نرخ بهره بازار، غیر حساس هستند - بهرامی و عقیلی کرمانی، . - 1381
انواع ریسک در بانکها
در بانکها همواره مباحث ریسک با مدیریت نقدینگی در ارتباطاند که بهطور مختصر به آنها میپردازیم.
ریسک عملیاتی
ریسک عملیاتی، عموماً ناشی از اشتباهات انسانی یا اتفاقها و خطای تکنیکی تعریف میشود. این ریسک شامل تقلب - موقعیتی که معاملهگرها اطلاعات غلط میدهند - اشتباهات مدیریتی و کاستی کنترل میشود. خطای تکنیکی ممکن است ناشی از نقص در اطلاعات، پردازش معاملات، سیستمهای جابجایی یا بهطور کلی، هر مشکل دیگری در سطح سازمان باشد.ریسکهای عملیاتی ممکن است منجر به ریسکهای اعتباری و بازار شوند. بهعنوان مثال، یک اشتباه عملیاتی در معامله تجاری مانند عدم انجام جابجایی ممکن است ریسک بازار یا ریسک اعتباری را ایجاد کند زیرا هزینه آن به تغییرات قیمت بازار وابسته است - راعی، . - 1387
ریسک اعتباری
ریسک اعتباری از این واقعیت ریشه میگیرد که طرف قرارداد نتواند یا نخواهد تعهدات قرارداد را انجام دهد.ضررهای ناشی از ریسک اعتباری ممکن است قبل از وقوع نکول واقعی طرف قرارداد رخ دهند. بهطور کلیتر، ریسک اعتباری را میتوان بهعنوان ضرر محتمل که در اثر یک رخداد اعتباری اتفاق میافتد بیان کرد. رخداد اعتباری زمانی واقع میشود که توانایی طرف قرارداد در تکمیل تعهداتش تغییر کند. ریسک اعتباری، یکی از مهمترین عوامل تولید ریسک در بانکها و شرکتهای مالی است. این ریسک از این جهت ناشی میشود که دریافتکنندگان تسهیلات توانایی بازپرداخت اقساط بدهی خود به بانک را نداشته باشند - نیک پی، . - 1385
ریسک بازار
ریسک بازار در اثر نوسانهای قیمت داراییها در بازار ایجاد میشود. توضیح اینکه، اشخاص حقیقی و حقوقی داراییهای خود را بهصورت های مختلف مانند پول نقد، سهام، اوراق قرضه، مسکن، طلا و سایر داراییهای با ارزش نگهداری میکنند. تمام این داراییها نیز در معرض تغییرات قیمت قرار دارند، و این نوسانهای قیمتی مداوم، عامل اصلی ایجاد ریسک بازار هستند.ریسک بازار که یکی از عوامل اصلی ایجادکننده ریسک میباشد به همراه ریسک اعتباری، نقش اصلی را در بیشتر ورشکستگیها ایفا می کند. بحرانهای پیاپی و پیوسته مالی ناشی از ریسک مالی که در دو دهه اخیر در مقاطع مختلف در سطح جهان روی دادهاند، لزوم مدیریت یکپارچه و کمی ریسک مالی با تمرکز بر ریسک بازار و ریسک اعتباری را بیش از پیش مطرح ساختهاند.
ریسک نرخ ارز هم یکی از ریسکهای زیرمجموعه ریسک بازار است که به علت تغییرات نرخ ارز روی میدهد. اهمیت این ریسک هنگامی افزایش مییابد که بخش قابلتوجهی از پرتفوی شرکت/سازمان، متشکل از یک ارز و یا ارزهای گوناگون بر اساس وضعیت بازار - سبد ارزی - باشد. حالت دیگری که باعث ایجاد ریسک نرخ ارز میشود، هنگامی روی میدهد که بانک مبادلات ارزی قابلتوجهی داشته باشد و یا اینکه در مورد بانکها سپردههای ارزی دریافت نموده و همچنین تسهیلات ارزی پرداخت نماید - نیک پی، . - 1385
ریسک قانونی
ریسک قانونی زمانی مطرح میشود که یک معامله ازنظر قانونی قابل انجام نباشد. ریسک قانونی در کل با ریسک اعتباری مرتبط است، زیرا طرفین معامله در صورت زیان در یک معامله، به دنبال بستر قانونی برای زیر سؤال بردن اعتبار معامله میگردند. این ریسک میتواند بهصورت شکایت سهامداران علیه شرکتی که ضرر ده باشد، ظاهر شود. ریسکهای قانونی از طریق سیاستهایی که قسمت حقوقی موسسه با مشاوره مدیر ریسک و مدیریت سطح بالا اعمال میکند، کنترل میشوند. مؤسسات باید مطمئن باشند که قراردادهایشان با طرفین قابلیت اجرا دارند. با این حال، وقتی که پای زیانهای بزرگ در میان باشد، کشمکشهای هزینهبر به وجود میآیند، زیرا منافع زیادی درگیر است. ریسک قانونی که ریسک حقوقی نیز نامیده میشود، یکی از ریسکهای اثرگذار بر فعالیت شرکتها است. دو عامل مهم در میزان ریسک حقوقی تأثیرگذار هستند: عامل اول ایجادکننده ریسک حقوقی، نوع و ساختار قوانین، روند قانونگذاری و همچنین تغییرات قوانین میباشد. عامل دوم ایجادکننده ریسک حقوقی نیز روابط حقوقی بین بانک و اشخاص حقیقی و حقوقی مرتبط با بانک است - نیک پی، . - 1385
ریسک نقدینگی
ریسک نقدینگی در اثر ناتوانی یک بانک در تأدیه و کاهش بدهیها یا تأمین منابع برای افزایش داراییها به وجود میآید. در مواقعی که بانک از نقدینگی کافی برخوردار نباشد، نمیتواند با سرعت و هزینه معقول منابع لازم را از محل افزایش بدهی یا تبدیل دارایی به وجه تأمین کنند. این امر بر سودآوری بانک اثر میگذارد. در شرایط بحرانی، نداشتن نقدینگی کافی حتی منجر به ورشکستگی بانک میشود.بانکها به منابع مطمئن برای تأمین وجوه مورد نیاز خود دسترسی دارند. آنها میتوانند وامهای درازمدت پرداخت کنند، حتی اگر این وامها از محل سپردههای کوتاهمدت تأمین مالی شده باشند. آنها از این واقعیت که نرخ بهره در اوضاع و شرایط عادی - هم بهره پرداختی و هم بهره دریافتی - رابطه مستقیم با مدت وام و سپرده دارد، سود میبرند. اما به هرحال، به علت عدم تطابق سررسید داراییها - وامها - و بدهیها - سپردهها - ، بانکها بهطور مستمر با ریسک نقدینگی روبرو هستند. این ریسک هنگامی پدید میآید که سپردهها، اعم از اینکه از بازار عمدهفروشی یا خردهفروشی دریافت شده باشند. سررسید شوند و سپردههای جدید برای جایگزینی آنها وجود نداشته باشند. در چنین شرایطی بعید است که با بازپرداخت وامها بتوان این تفاوت را جبران کرد - نیک پی، . - 1385
