بخشی از مقاله
چکیده
کشور ایران با توجه به ویژگی های جغرافیایی و عوامل طبیعی فراوان در بردارنده انواع مختلفی از میراث زمین شناسی می باشد که حفاظت این میراث به عنوان یک رویکرد جدید ضروریست. هدف از این پژوهش، تهیه نقشه تنوع زمینی شهرستان مشهد با استفاده از الگوریتم بهینه سازی توافقی ویکور است. ابتدا نقشه عوامل موثر در تنوع زمینی شامل انرژی1 - طبقات ارتفاعی - ، لیتولوژی، ژئومورفولوژی، کاربری اراضی و شاخص پوشش گیاهی نرمال شده2 در محیط GIS تهیه شد. سپس بر اساس الگوریتم ویکور، درجه سودمندی3 و پشیمانی4 انتخاب گزینه های برتر - دهستان ها - ، مشخص و در پایان با محاسبه میزان شاخص ویکور - Q - ، دهستان ها بر حسب درجه تنوع زمینی امتیاز دهی شدند . نتایج نشان داد که دهستان کارده با کمترین میزان شاخص ویکور دارای بیشترین تنوع زمینی و دهستان میان ولایت با حداکثر شاخص بهینه سازی - Q - و حداکثر فاصله از مقدار ایده آل، دارای پایین ترین درجه حساسیت یا استعداد نسبت به تنوع زمینی است.
کلید واژه ها: تنوع زمینی، میراث زمینی، حفاظت زمینی، سیستم اطلاعات جغرافیایی، شهرستان مشهد، شاخص ویکور
مقدمه
نخستین گام در بررسی های مشتمل بر ارزیابی های توصیفی شناخت ادبیات آن است. در ارزیابی میراث زمین شناسی لازم است واژه شناسی آن و عبارتی چون تنوع زمین شناسی و حفاظت زمین شناسی مرور شوند - موحد . - 1391 تنوع زمینی شامل شواهد محیط های گذشته و حال تاریخ زمین است. بنابراین، درک اهمیت این اسناد و حفظ آنچه که میراث مشترک بشریت نامیده میشود، بسیار ضروری است. لذا مطالعه تنوع زمینی در جهت حفظ و شناسایی میراث زمین شناسی امری ضروریست - نکویی صدر، حاج علیلو . - 1390 رایج ترین مفهوم تنوع زمینی توسط منشور میراث طبیعی استرالیا - AHC 2002 - ارائه شده است و تنوع زمینی بطور عام توسط گری - 2004 - 5، زاوالنسکی - 2008 - 6، سرانو و رویز فلانو - 2007 - 7 بعنوان یک اصل اساسی از حفاظت زمینی و حفاظت مکان ها بیان شده است، بنابراین برخی محققین به سرعت متوجه شدند که لازمه ی توجه بیشتری به زمین شناسی، ژئومورفولوژی به همان اندازه توجه به زیست شناسی است، و چون زمین تهدید میشود پس نیاز به حفاظت دارد، بنابراین مفهوم تنوع زمینی به عنوان ابزاری کارآمد برای مدیریت مناطق حفاظت شده بکارگرفته شد - رویز فلنو . - 2007
تنوع زمینی به محدوده ی تنوع طبیعی ویژگی های زمین شناسی - سنگ بستر - ، لندفرم ها، خاک، و فعالیت و فرایند های ساخته دست بشر گفته می شود - زاوالنسکی، . - 2008 امروزه حفاظت زمین شناسی در دنیا بعنوان نگرشی نو و برای حفظ میراث زمین شناسی که بخشی از میراث طبیعی محسوب میشوند گسترش وسیعی یافته است. در ایران نه تنها روش های حفاظت زمین شناسی مدون نشده اند بلکه روشهای ارزیابی و توصیف میراث های زمین شناسی نیز تهیه نشده اند، پس لازم است که تحقیقاتی در این مورد انجام شود علاوه بر این تنوع زمینی شامل شواهد محیط های گذشته، حال و ژئواکوتوریسم ها در تاریخ زمین است. بنابراین، درک اهمیت این اسناد و حفظ آنچه که میراث مشترک بشریت نامیده می شود، بسیار ضروری است.
پس تنوع زمینی با افزایش درک درباره ی زمین قدرت استفاده ی انسان از سیاره زمین را افزایش می دهد و با توجه به اینکه اساسی ترین متغیرهای پیشرفت و توسعه ی همه جانبه هر کشوری، شناسایی، ثبت و نگهداری از میراث متعلق به مردم آن کشور است در نتیجه مطالعه تنوع زمینی در جهت حفظ و شناسایی میراث زمین شناسی امری ضروریست. هدف اصلی این پژوهش تهیه نقشه تنوع زمینی شهرستان مشهد می باشد. درارتباط با تهیه نقشه تنوع و همچنین تعریف و توصیف تنوع زمینی از پژوهش های انجام شده در سایر کشورها طی سالهای اخیر، می توان به کارهای گری - 2004 - ، ارهارتیک و زورن - 2012 - 8 ، ماری و همکاران - 2006 - 9 ، لوتوو هجورت10 - 2009 - ،کوزلووسکی - 2015 - 11 اشاره داشت.
استفان کوزلووسکی - 2004 - در این مقاله تعربف تنوع نظیر آنچه که برای تنوع زیستی آمده ارائه شده است. و ژئوزولوژی بعنوان علمی که در رابطه با محافظت و نجات زمین تمرکز دارد بیان شد، همچنین بر روی اطلس تنوع زمینی لهستان کار شده، این اطلس شامل تعدادی از نقشه ها در مقیاس 1:50000بود که به 8 گروه تنوع زمینی ساختار زمین شناسی، تنوع زمینی انرژی سطوح زمین، تنوع زمینی خاک ، تنوع زمینی آبهای سطحی ، تنوع زمینی آبهای زیرزمینی،تنوع زمینی مواد معدنی، تنوع زمینی آبهای درمانی و ساختار چشم انداز در لغت حفاظت تنوع زمینی دسته بندی شد و یک مقیاس پنج مرحله ای برای ارزیابی تنوع زمینی بصورت "بسیار بالا"، "بالا"، "متوسط"، "کم"و "بسیار کم"مورد استفاده قرار گرفت.
لوتو و هجورت - 2009 - در این مطالعه بصورت سیستماتیک فهرست تنوع زمینی و پارامترهای توپوگرافی را در فنلاندو به وسعت 285 کیلومتر مربع بررسی کرده است وکمیت متغیرهای فضایی تنوع زمینی را با استفاده از چهار واحد مختلف و تجزیه و تحلیل رابطه بین تنوع زمینی و وتوپوگرافی با استفاده از یک سیستم شبکه فضایی در مقیاس. چشم انداز - اندازه پنجره تجزیه وتحلیل 500*500 متر - تعیین کرده است. در این مطالعه توصیه شده است که تمرکز بیشتری داشته باشیم بر روی:
❖ کمی کردن الگوهای فضایی تنوع در مناطق مختلف
❖ تعیین محرکهای اصلی که متغییرها و تغییرپذیری تنوع زمینی را کنترل میکنند.
❖ بررسی ارتباط بین تنوع زیستی و تنوع زمینی
زاوالنسکی - 2002 - 12 در پژوهشی به منظور تهیه نقشه تنوع زمینی کوههای کارپات لهستان از توان فرسایش پذیری و هوازدگی لندفرم ها و نیز توان حفاظتی لندفرم ها در برابر هوازدگی بهره برد و بوسیله همپوشانی نقشه های انرژی، نقشه پتانسیل هوازدگی لندفرم ها - حساسیت - و حفاظت لندفرم ها نقشه تنوع زمینی را بدست آورد که هر یک از نقشه ها شامل پنج دسته از تنوع بسیار بالا تا بسیار پایین با مقادیر کمی 1 تا 5 نمایش داده شدند. در نتیجه تجزیه و تحلیل همپوشانی سه نقشه فوق در منطقه مورد مطالعه، 13 دسته به عنوان مجموع مقادیر از سه نقشه در محدوده 3 تا 15 امتیاز بدست آورد.
زاوالنسکی و نجور - 2014 - 13 در مطالعه ایی به منظور تهیه نقشه تنوع زمینی از فاکتور هایی مانند توپوگرافی، شاخص همگرایی ارتفاع نسبی، انرژی لندفرم ها، زمین شناسی، اصول هیدروگرافی استفاده کرده و با ارزش دادن به آنها با استفاده از روش ارزیابی معیارهای چندگانه - MEC - و تولید نقشه نهایی لندفرم های تنوع زمینی در محیط GIS به این نتیجه رسیدند که دو دره ایل گرابن و دربرانس در کوهستان های سوئیس و لهستان می توانند بعنوان ژئوسایتهایی با اهمیت طبیعی در نظر گرفته شوند
