بخشی از مقاله
چکیده:
سطح وسیعی از حوزه های آبخیز کشور را مراتع تشکیل میدهند. این سطوح بنا به دلایل مختلف از منابع مهم تولید رسوب محسوب میشوند. اعمال هرگونه مدیریت و برنامهریزی دقیق در خصوص حفاظت خاک و جلو گیری از تشدید فرسایش، توقف و یا کاهش خسارتها لازم است عوامل مؤثر و اساسی در ایجاد فرسایش خاک را شناسایی و با شناخت آنها برنامههای حفاظت خاک در عرصههای مختلف را طراحی و اجرا نمود.
برای شناسایی عوامل مؤثر در فرسایش خاک مراتع، عرصه ای 30 هکتاری از مراتع تپه ماهوری موسوم به شکر کلات واقع در 120 کیلومتری شمال شرق مشهد که معرف مناطق خشک و نیمه خشک بوده و از نظر زمین شناسی، پوشش گیاهی، خاک، شیب و غیرو متنوع بوده انتخاب گردید. پس از مطالعه و تهیه نقشه های زمین شناسی، خاکشناسی، پوشش گیاهی و شیب و انطباق آنها با یکدیگر مناطق همگن و مناسب احداث پلاتهای آزمایشی رواناب و رسوب تعیین و در مجموع 80 پلات کامل در شرایط مختلف احداث شد.
به منظور تعیین نقش بارندگی یک دستگاه باران نگار درعرصه نصب و برای تعیین ارزش کمی پارامترهای مربوط به خاک پلاتهای احداثی از طریق میدانی و در قالب نمونه برداری از آن و برای اندازه گیری پارامترهای مربوط به پوشش گیاهی از طریق ترانسکت خطی و کوادرات در هر سال دو مرتبه اقدام گردید. شیب هر یک از پلاتها نیز توسط دوربین نقشه برداری تعیین شد. نمونه برداری رواناب و رسوب حاصل از هر نوبت بارندگی در طول چهار سال انجام ودر مجموع 45 مورد جهت بررسی انتخاب گردیدند.
تجزیه و تحلیل داده ها و تعیین همبستگی بین رسوب حاصل از هر نوبت بارندگی در پلاتها با پارامترهای - طول شیب، در صد شیب، در صد سنگریزه سطح خاک، در صد لاشبرگ سطح خاک، در صد پوشش گیاهی، در صد سیلت، در صد رس، در صد شن، در صد مواد آلی خاک، در صد کلسیم، هدایت الکتریکی، اسیدیته خاک، سختی، شدت متوسط و حداکثر شدت نیمساعته بارندگی - ، سالانه و کلی و نیز تعیین مؤثرترین آنها بر تولید رسوب و برآورد ضرایب مربوطه و همچنین تعیین اثر مستقیم معنی داری پارامترهای مؤثر در تولید رسوب و فرسایش انجام گرفت.
با توجه به نتایج آماری حاصل از سه بررسی همبستگی، رگرسیون گام به گام و تجزیه مسیر، مهمترین پارامترهای مؤثر بر تولید رسوب در سطح معنی داری - P < 0 /001 - ، در سال اول به ترتیب در صد پوشش گیاهی، حد اکثر شدت نیم ساعته بارندگی، در صد لاشبرگ و در صد شیب، در سال دوم به ترتیب حداکثر شدت نیمساعته بارندگی، در صد پوشش گیاهی - بزرگی ضریب این دو پارامتر به یکدیگر بسیار نزدیک بوده - ، در صد شیب و در صد رس، در سال سوم به ترتیب در صد شیب، در صد پوشش گیاهی و حداکثر شدت نیمساعته بارندگی و در سال چهارم مهمترین پارامترهای مؤثر بر تولید رسوب، در صد پوشش گیاهی در سطح معنی داری - - P < 0/001 و پس از آن حداکثر شدت نیم ساعته بارندگی و در صد شیب در سطح معنی داری - - P < 0/01 بودند. در مجموع بر اساس نتایج آماری انجام شده، مهمترین عوامل مؤثر در ایجاد فرسایش و تولید رسوب در سطح - - P < 0/001 در صد پوشش گیاهی، حداکثر شدت نیم ساعته بارندگی، در صد شیب، در صد لاشبرگ و پس از این پارامترها در صد رس در سطح - - P < 0/01 بودند.
مقدمه:
خاک، بستر اصلی رویشهای گیاهی و یکی از با ارزشترین ثروتهای ملی کشورها بوده که تأمین کننده احتیاجات انسانها است. افزایش جمعیت ونیاز بیشتر به تولید مواد غذایی در مناطق زیادی از جهان منجمله کشور ما، موازنه استفاده از منابع طبیعی را بهم زده و باعث ایجاد فرسایش خاک گردیدهاست. مقدار تقریبی رسوبات خارجشده از حوزه های آبخیز کشور که صرفاﹰ بر اساس رسوبسنجی برآورد گردیده بیش از دو میلیارد تن در سال میباشد. میزان کل فرسایش با تخمین 2 میلیارد تن رسوب تحویلی به رودخانهها - احتساب نسبت رسوب - SDR % 30 تقریباﹰ برابر 6/7 میلیارد تن خاک میباشد که از بستر اصلی خود جابجا میگردد
هرچند که همه این مقدار خاک از دسترس خارج نمی گردد، اما جدا شدن خاک از جایگاه اصلی خود باعث کم شدن حاصلخیزی خاک شده و کاهش شدید تولیدات بیولوﮊیک را به دارد بود
تخریب اراضی و فرسایش خاک در عرصههای جنگلی، مرتعی و کشاورزی کشور در همه جا مشهود است. شاید در یک برهه زمانی کوتاهمدت پدیده فرسایش خاک در مراتع محسوس نباشد و در تولیدات مراتع نیز بازتابی از خود نشان ندهد ولی در یک فاصله زمانی درازمدت تأثیر سوﺀ فرسایش در کاهش محصولات مراتع نمودار شده که گاهی نیز درمان ناپذیر است.
در کشور ما سرمایهگذاری در بخش مراتع به عهده دولت میباشد و تولیدات آن به قدری کاهش یافته که سرمایهگذاری در آن، توجیه اقتصادی را دچار مشکل کردهاست. بدین ترتیب در صورتیکه بتوان عوامل مؤثر در ایجاد فرسایش خاک در مراتع را مشخص کرد
