بخشی از مقاله
چکیده فارسی:
در پی افزایش بیش از چهار برابری قیمت نفت خام در سالهای دهه 1970 و تشکیل سازمان بین المللی انرژی، مسئله نحوه استفاده از انرژی به یکی از مسائل راهبردی کشورهای وارد کننده انرژی تبدیل گردید.
امروزه اغلب کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه به مباحث مدیریت انرژی به عنوان مقولهای اقتصادی و زیست محیطی نگاه میکنند. به دنبال این سیاستها، کشورهای پیشرفته به منظور گسترش فعالیتهای مدیریت مصرف انرژی به تأسیس نهادهایی با نام شرکتهای خدمات انرژی1 همت گماردند و از اوائل دهه 80 میلادی در کشورهای خود جهت ارتقاء و ترویج فرهنگ بهینهسازی انرژی، شرکتهای خصوصی خدمات انرژی را حمایت نمودند. در حالی که این شرکتها در کشور ما به خوبی شناخته نشدهاند و فعالیت و عملکردشان در راستای بهرهوری انرژی به درستی صورت نپذیرفته و در این راه با مشکلات بسیاری رو به رو هستند. این مشکلات مانع از فعالیت مؤثرو نتیجه مطلوب و در نهایت رسیدن به حداکثر بهرهوری انرژی در ایران خواهد شد.
این مقاله توصیفی با هدف شناسایی مهمترین موانع و چالشهای فعالیتهای شرکتهای خدمات انرژی در ایران و بررسی گردش کار شرکتهای خدمات انرژی و بسترسازی جهت توسعه و ارتقاء کارایی آنها میباشد.
مقدمه
در پی افزایش بیش از چهار برابری قیمت نفت خام در سالهای دهه 1970 و تشکیل سازمان بین المللی انرژی، مسئله نحوه استفاده از انرژیهای فسیلی به یکی از مسائل راهبردی کشورهای وارد کننده نفت تبدیل گردید. موضوع صرفهجویی در مصرف انرژی نه تنها همچون بسیاری از مسائل تأثیرگذار بر سود مالی برای آنها اهمیت داشته، بلکه از دیدگاه محیط زیست و تجدید ناپذیر بودن انرژی نیز قابل توجه بوده است.
امروزه اغلب کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه به مباحث مدیریت مصرف انرژی به عنوان مقولهای اقتصادی و زیست محیطی نگاه می کنند. سه اصل اساسی که به عنوان مثلث سیاست انرژی خط مشی فعالیتهای انرژی این کشورها را تشکیل میدهند عبارتند از:
الف - اطمینان از عرضه با ثبات انرژی؛
ب - سازگاری با محیط زیست؛
ج - استفاده از ساز و کار بازار.
به دنبال این سیاستها، کشورهای پیشرفته به منظور گسترش فعالیتهای مدیریت مصرف انرژی به تأسیس نهادهایی با نام شرکتهای خدمات انرژیهمت1 گماردند و بعضاً از اوائل دهه 1980 در کشورهای خود جهت ارتقاء و ترویج فرهنگ بهینهسازی انرژی، شرکتهای خصوصی خدمات انرژی را حمایت نمودند. این شرکتها با بهرهگیری از حمایتهای دولت خویش و فعالیت مناسب و اصولی، با بررسی فرصتهای موجود در صرفهجویی انرژی نقش بزرگی در افزایش بهرهوری انرژی در جهان ایفا میکنند.
در حالی که این شرکتها در کشور ما به خوبی شناخته نشدهاند و فعالیت و عملکردشان در راستای بهرهوری انرژی به درستی صورت نپذیرفته و در این راه با مشکلات بسیاری رو به رو هستند. این مشکلات مانع از فعالیت مؤثر، نتیجه مطلوب، رضایت مشتری و شرکت و در نهایت رسیدن به حداکثر بهرهوری انرژی در ایران خواهد شد. در این مقاله در نظر است به بررسی گردش کار شرکتهای خدمات انرژی و بسترسازی جهت توسعه و ارتقاء کارایی آنها پرداخت شود.
سؤالات تحقیق شامل موارد زیر میباشد:
1. چالشهای موجود بر سر راه فعالیتهای شرکتهای خدمات انرژی در ایران چه هستند؟
2. آیا زیرساختها برای فعالیت شرکتهای خدمات انرژی در ایران مناسب است؟
3. آیا قوانین و مقررات برای حمایت از شرکتهای خدمات انرژی در ایران مناسب است؟
4. آیا دانش و مهارتهای تخصصی مشاوران برای فعالیت شرکتهای خدمات انرژی در ایران مناسب است؟
فرضیههای تحقیق شامل موارد زیر میباشد:
1. زیرساختها برای فعالیت شرکتهای خدمات انرژی در ایران مناسب است.
2. منابع مالی برای فعالیت شرکتهای خدمات انرژی در ایران مناسب است.
3. قوانین و مقررات برای حمایت از شرکتهای خدمات انرژی در ایران مناسب است.
4. دانش و مهارتهای تخصصی مشاوران برای فعالیت شرکتهای خدمات انرژی در ایران مناسب است.
5. فضای کسب و کار شرکتهای خدمات انرژی در ایران مناسب است.
مبانی نظری و پیشینه تحقیق
بر اساس مطالعات و ممیزیهای انرژی انجام شده توسط وزارت نیرو و تراز نامه انرژی طی یک دهه گذشته، میزان تلفات انرژی در بخشهای مختلف مصرف کننده انرژی اعم از صنعت، خانگی، تجاری و حمل و نقل به طور متوسط بین 20 الی 30 درصد برآورد میشود. این در حالی است که مصرف نهایی انرژی در سال 1391 در کشور بالغ بر 1600 میلیون بشکه معادل نفت خام بوده است. با فرض 10 درصد امکان کاهش در میزان تلفات از طریق بهینهسازی و مدیریت انرژی، سالیانه حدود 160 میلیون بشکه نفت خام، پتانسیل صرفهجویی انرژی وجود دارد. البته با توجه به رشد سالیانه 8 تا 10 درصدی بخشهای مختلف مصرف کننده انرژی، این پتانسیل به همین نسبت افزایش خواهد یافت
جهت دستیابی به این صرفهجویی و درآمد ملی، قطعاً ایجاد ساختاری مجزا، فراگیر و تخصصی اجتناب ناپذیر است که در قالب شرکتهای خصوصی فعال امکان پذیر بوده و البته نظارت و حمایت اصولی و مستمر دولت را پشتوانه خود میطلبد. لیکن فعالیت این شرکتها در ایران عمدتاً به صورت دستوری و بدون شکلگیری تقاضای حقیقی و مؤثر متقاضیان - تقاضای کاهش یا بهره وری مصرف انرژی از طرف مصرف کنندگانی همچون صنایع - انجام میپذیرفت
بنابراین این شرکتها از اهداف اولیه در نظر گرفته شده منحرف شده و کارنامهی قابل قبولی ارائه ندادهاند. با توجه به اهمیت نقش این شرکتها در بهرهوری انرژی در ایران و نتایج مطلوب فعالیت مؤثر شرکتهای خدمات انرژی در سراسر جهان پیشنهاد و ضرورت اساسی این است که کاستیهای موجود شناسایی، و ساز و کارهایی جهت بهبود فعالیت طراحی شود.
آمارها حاکی از آن است که مصرف فرآوردههای نفتی در ایران در کمتر از دو دهه به سه برابر افزایش پیدا کرده است و متوسط رشد مصرف سالانه انرژی در ایران حدود 10 درصد است. از سوی دیگر مصرف نادرست و اتلاف غیرمنطقی و نامعقول انرژی، هزینههای میلیاردی برای کشور در پی داشته است. شاخص شدت مصرف انرژی ایران در سهلگیرانهترین1 روش محاسبه حدود دو برابر متوسط جهانی و برابر 242 تن معادل نفت خام به میلیون دلار استضمناً. در دو دهه اخیر رشد نیاز مصرف به انرژی الکتریکی بیشتر از 3/6 برابر بوده است
روند مصرف بی رویه و اتلاف هولناک انرژی در ایران و بیتوجهی و بی تفاوتی نسبت به آن به حدی است که تاکنون اتلاف این همه سرمایههای عظیم مالی کمتر ما را به خود آورده است و شاید بتوان گفت بیشتر شاهد اتلاف انرژی در کشور بودهایم، تا فکر چاره اندیشی برای آن و اقدامات انجام شده مفید فایده واقع نشده و یا کم بهره بوده است
فعالیتهای بهینهسازی مصرف انرژی در جهان در دهه 1970 و با سه محور انرژی، اقتصاد و محیط زیست آغاز شد. کشورهای صنعتی در نتیجه این فعالیتها سودهای قابل توجهی کسب نموده و تا حدودی بحران انرژی را مهار کردند.
امروزه اغلب کشورهای جهان به مدیریت مصرف انرژی به عنوان یک منبع جدید انرژی مینگرند که اعمال این مدیریت منجر به شکوفایی صنعت، اقتصاد و بروز فرهنگ مصرف منطقی شده است و نسل جدیدی از تکنولوژیهای پاک پا به عرصه وجود گذاشته است. به دنبال این فعالیتها که منشأ توجه و ایجاد آن بحرانهای نفتی دهه 70 میلادی بود، کشورهای صنعتی به منظور گسترش فعالیتهای مدیریت مصرف انرژی به تأسیس شرکتهای خدمات انرژیهمت گمارند و بعضاً از اوائل دهه 1980 در کشورهای خود جهت ارتقاء و ترویج فرهنگ بهینهسازی انرژی شرکتهای خصوصی خدمات انرژی را حمایت نمودند
با وجود عدم فعالیت جدی بخش خصوصی در قالب شرکتهای خدمات انرژی در ایران، پتانسیل قابل توجه صرفهجویی در بخشهای مختلف مصرفکننده میتواند بازار مناسبی را برای این شرکتها فراهم نماید.
