بخشی از مقاله
چکیده
هدف اصلی این مقاله، ارائه یک مدل جدید برای اولویت بندی ریسک ها در پروژه های سد سازی میباشد. پروژه های سد سازی بدلیل اینکه مستلزم مخارج زیاد و شرایط مکانی پیچیده هستند دارای ریسک های متعددی می باشند . عدم مدیریت صحیح ریسک ها منجر به تاخیر زمانی و افزایش هزینه ها می شود . در تحقیق حاضر با نظر خواهی از متخصصان و با استفاده از استاندارد PMBOK تعداد 42 عنوان ریسک در 4 فاز انجام پروژه شناسایی گردیده است، نتایج پژوهش بیانگر این بودند که عدم تامین بودجه کافی برای اجرای طرح در زمان مناسب و تاخیر در پرداخت های پیمانکاران ، در رتبه اول اهمیت میباشند.
مقدمه
با توجه به کمبود منابع آبی در کشور ایران و ضرورت استفاده بهینه از آب های سطحی در کشاورزی و همچنین تولید برق از طریق نیروگاههای برق - آبی ، سرمایه گذاری عظیمی را بخش سد سازی به خود اختصاص داده است و به عنوان یکی از مهمترین زیرساختها محسوب میشود. کشورهای در حال توسعه برای رسیدن به رشد، مجبور به افزایش سرمایه گذاری در بخشهای زیربنایی هستند.
این بخشها علاوه بر تأمین نیازهای اساسی، تأثیر مثبتی بر تسریع توسعه اقتصادی دارند - کومارسومی و ژانگ1، . - 2001 این اعتقاد که پروژهها سرشار از عدم اطمینانهایی مانند مهارتهای فنی یا کیفیت مدیریت هستند، این واقعیت را تقویت میکند که بسیاری از پروژهها در دستیابی به اهداف منافع، هزینه، محدوده و زمان مورد انتظار شکست میخورند .وجود ریسک و عدم قطعیت در پروژه موجب کاهش دقت در تخمین مناسب اهداف شده و از کارایی پروژهها میکاهد .
بنابراین، نیاز به شناخت و مدیریت ریسک در پروژه،کاملاً روشن است - ویلیامز2، . - 1995 با توجه به اهمیت علم مدیریت پروژه، در سالهای اخیر، استانداردهای متنوعی در این زمینه پدید آمده اند.این استانداردها شامل اصول پایه ای و الزاماتی است که برای مدیریت موفق یک پروژه یا پیاده سازی سیستم مدیریت پروژه یک سازمان لازم به نظر میرسد معروفترین و گسترده ترین استاندارد در بین استانداردهای فوق، پیکره دانش مدیریت پروژه 1 است .این استاندارد، برای هدایت موفق پروژه ها، 9 حوزه دانش را شامل میشود .
از این حوزهها، مدیریت محدوده پروژه، مدیریت زمان روژه،مدیریت هزینه پروژه و مدیریت کیفیت پروژه به عنوان حوزههای اصلی در نظر گرفته میشوند .از مهمترین حوزه های پشتیبان، حوزه مدیریت ریسک است - سبزهپرور، مجید.، . - 1386 هدف مدیریت ریسک پروژه، شناسایی و تجزیه و تحلیل ریسک،به گونه ای است که درک آن آسان شده و بتوان ریسک را به طور مؤثرتری مدیریت کرد - پراسانتا ، - 2010یک فرآیند سیستماتیک مدیریت ریسک، معمولاً به سه دسته تقسیم می گردد -1.شناسایی و دسته بندی ریسک 2. تجزیه و تحلیل ریسک 3. کاهش ریسک - دویجن3 ،. - 2008 در این پژوهش ضمن شناسایی ریسکهای مؤثر بر پروژههای سد سازی ، ساختار شکست ریسکها براساس مراحل اجرای پروژه ارائه می گردد.
ادبیات موضوع
مدیریت ریسک
مدیریت ریسک در بیشتر سازمان های درگیر در پروژه به عنوان رشته کلیدی در نظر گرفته میشود - المار و مارک 4، . - 2010 مدیریت ریسک، فرآیند سیستماتیک شناسایی، تجزیه و تحلیل و پاسخگویی به مدیریت پروژه میباشد که شامل حداکثر نمودن احتمال رخداد حوادث مثبت و نتایج آن و حداقل کردن احتمال رخداد حوادث مضر و نتایج آن است - پراسانتا 5،. - 2010 بوهم - 1991 - 6 فرآیندی دو مرحلهای برای مدیریت ریسک در پروژهها به صورت زیر در نظر میگیرد. مرحله ارزیابی ریسک که شامل شناسایی، تحلیل و اولویت بندی میباشد.
مرحله کنترل ریسک که شامل برنامه ریزی مدیریت ریسک، دقت ریسک، پیگیری و اقدامات اصلاحی میباشد. ارزیابی ریسک عبارت از فرآیند تخمین احتمال وقوع یک رویداد - مطلوب یا نامطلوب - و میزان تأثیر آن است - زنگ و اسمیت 7، . - 2007 این مرحله میتواند به انتخاب پروژههایی با ریسک کمتر و حذف ریسک باقیمانده کمک کند - پراسانتا 8،. - 2010 در قدم اول، با استفاده از یکی از ابزارهای شناسایی ریسک، تهدیدها و فرصتهای عمده ای که میتوانند بر خروجی طرح، پروژه یا فرآیند موردنظر، تأثیرگذار باشند، شناسایی میگردند .
پس از شناسایی ریسکهای اصلی، در قدم دوم، ارزیابی دقیقی در مورد تواتر وقوع و نتایج هر یک از آنها انجام میپذیرد و سپس ریسکهای مختلف را براساس مقادیر بهدست آمده اولویت بندی میکنند . بدین وسیله امکان مقایسه ریسکها با یکدیگر فراهم شده و در فازهای بعدی فرآیند مدیریت ریسک، میتوان در مورد روش مناسب واکنش به ریسکها تصمیمگیری نمود.
انواع ریسک
ریسکهای مؤثر در پروژهها، بر اساس استاندارد9 PMBOKبهطور کلی میتوانند چهار گروه زیر قرار گیرند:ریسک بیرونی : ریسکهای بیرونی پروژه در محدوده اختیارات مدیران پروژه نمیباشند .مدیران پروژه باید آمادگی لازم جهت مواجه شدن با این دسته از ریسکها را داشته باشند و تا آنجا که ممکن است اثرات آنها را به حداقل رسانده و یا حذف کنند .از مهمترین ریسکهای بیرونی میتوان به تغییر در سیاستهای پولی و مالی، بازار سهام، تورم، نرخ مالیات، عوامل محیطی - آب و هوا - ، رخدادهای اجتماعی، قوانین و مقررات، تأمینکنندگان و توزیعکنندگان اشاره کرد - سبزهپرور، مجید.، . - 1386
ریسکهای درون سازمانی :ریسکهایی هستند که معمولاً در اثر کمبود منابع سازمانی به وجود میآیند و در صورتی که برنامهای مناسب جهت کاهش یا حذف این دسته از ریسکها پیشبینی نشده باشد، پروژه با تأخیر زمانی مواجه میشود .فقدان تدوین اولویتهای سازمانی در اجرای پروژه، کمبود منابع و وابستگی های پروژه از مصادیق مهم این نوع ریسک هستند.
ریسکهای فنی کیفی عملکردی : ریسکهایی هستند که در اثر فناوری به کار گرفته شده در پروژه و یا محیط کاری پروژه به وجود میآیند .به عنوان مثال ریسکهای فنی شامل ریسکهای مربوط به طراحی و ساخت محصول هستند .نیازمندی، فناوری، پیچیدگی، عملکرد، اطمینان و کیفیت نیز از این دسته ریسکها هستند. ریسکهای مدیریت پروژه :عدم تخصیص زمان، هزینه و منابع کاری مناسب، استفاده از برنامه نامناسب، عدم توجه کافی مدیریت پروژه به تحقق اهداف، ارتباطات و کنترل ضعیف، جزء مصادیق این گروه ریسکها است - . - PMBOK Guide. - 2008
متدولوژی تحقیق
به طور کلی ریسکهای مؤثر در پروژهها براساس استاندارد PMBOK به چهار گروه ، ریسک فنی کیفی عملکردی، ریسک مدیریت پروژه، ریسک درون سازمانی و ریسک برون سازمانی تقسیم میشوند .در این تحقیق، پروژههای سد سازی ایران مورد بررسی قرار گرفت .براساس این استاندارد، مهمترین ریسکهای این پروژهها در چهار گروه فوق شناسایی گردید.
برای شناسایی ریسک، با انجام مصاحبه و طراحی پرسشنامهای باز، 60 رخداد یا ریسکی که میتواند در قبل ، حین و بعد از عملیات ساخت پروژهها اتفاق افتد، شناسایی گردید و با نظرسنجی از خبرگان - 6 خبره - ، تعداد این ریسک ها به 42 مورد تقلیل یافت. با استفاده از روش دلفی و مصاحبه با کارشناسان و متخصصین مربوطه ، ریسکهای تاثیرگذار بر این پروژه ها شناسایی شده اند.
بررسی ها نشان داده است که برخی از مخاطرات در یکی از مراحل اجرای پروژه با احتمال بیشتری رخ خواهد داد. باید به این نکته توجه نمود که تمام فرایند پروژه های عمرانی جامع بوده و هر مرحله از پروژه به طور قطعی مستقل از بقیه مراحل نمی باشد. در تحقیق حاضر مطابق شکل 1، پروژه های ساخت به چهار مرحله تقسیم شده است . همانگونه که مشاهده می شود این مراحل عبارتند از -1: مرحله استقرار -2 مرحله طراحی -3 مرحله تخمین بودجه و انجام مناقصه -4 مرحله ساخت و تکمیل و بهره برداری .
