بخشی از مقاله
چکیده
یکی از مشکلاتی که امنیت اقتصادی و اجتماعی کشور را همواره مورد تهدید قرار میدهد پدیده ی قاچاق کالا و ارز میباشد. این پدیده ی مخرب در نواحی مرزی، زمینه ی ایجاد شغلهای کاذب را فراهم آورده و موجب افزایش بیکاری میگردد. در این پژوهش بر مبنای دریافت نظرات کارشناسان و مرور ادبیات تحقیق، عوامل موثر بر قاچاق کالا در استان بوشهر شناسایی گردید.
این عوامل در چهار گروه جغرافیایی، اقتصادی، ساختاری و انتظامی طبقه بندی شدند . با توجه به ماهیت پیچیده ی عوامل شناسایی شده و همچنین وجود روابط میان این عوامل، از روش فرایند تحلیل شبکهای به منظور اولویتبندی این عوامل استفاده گردید. نتایج پژوهش نشان میدهد که سودآور بودن قاچاق کالا، بیکاری در مناطق مرزی و ساختار قوانین - بازرگانی، گمرکی، مالیاتی و ... - مهمترین عوامل موثر بر قاچاق کالا در استان بوشهر میباشند
مقدمه
قاچاق به معنی فعل و انفعالات و تحرکات مخفیانه و غیرقانونی است که بصورت سازمان دهی شده از سوی قاچاقچیان به دور از دید نهادهای مجری قانون انجام می گیرد Error! Reference source not found.]ٌ.[ واژه قاچاق در اصطلاح لغوی در فرهنگ عمید یعنی خرید و فروش کالاهایی که در انحصار دولت می باشد و یا معامله ی آن منع شده باشد و در ادبیات اقتصاد بین الملل به معنی تجارت غیر قانونی است
نظام جمهوری اسلامی ایران بر پایه ی عدالت محوری و آزادی خواهی بنا گردیده و بعنوان نمادی از الگوی جامعه ی سالم به دنیا عرضه می شود. پر واضح است که تمامی کسانیکه به نوعی منافع آنان با اجرای عدالت الهی و آزادی بر پایه ی آگاهی جامعه بنا شده، هرگز زیر بار استثمار دیگران نخواهند رفت. لذا با هرگونه استثمارگری مخالفت ورزیده و به مقابله و مبارزه با این پدیده ی مخرب می پردازد
قاچاق از دو دیدگاه قابل بحث می باشد : از دیدگاه فردی که در آن فرد یا افراد خاص به دنبال منافع خود می باشند و یا از دیدگاه حکومتی که دولتها در قالب قاچاق به عرضه ی محصولات فرهنگی پرداخته و برنامه هایی که حتی در فعالیتهای نظامی نیز قابل اجرا نمی باشد به راحتی به مرحله اجرا در می آورند ]ُ.[ بحث قاچاق در جمهوری اسلامی از اولویتهای اصلی و محوری دشمنان خارجی و داخلی و منفعت طلب و افراد خاص در جامعه می باشد که ضرورت مبارزه با این پدیده ی مخرب باید در رأس فعالیتهای اقتصادی، فرهنگی، سیاسی،اجتماعی و نهایتاً امنیتی مسئولین قرار گیرد
گسترش پدیده قاچاق و تأثیر مخرب آن در امر تولید و تجارت قانونی و سرمایه گذاری و اشتغال، خطر جدی و بزرگی است که باید با جدیت تمام با آن مبارزه کرد و بر همه دستگاههایی که به نحوی میتوانند در این امر دخیل باشند واجب است که سهم خود را در این مبارزه ایفا دکنن. قاچاق کالا در دنیا به عنوان برنامه یاقتصادی برای فتح بازارها و به شکست کشاندن مراکز تولید کشورها است و بعضاً با اهداف سیاسی صورت میگیرد
ساماندهی وضعیت مبادلات مرزی، حرکت به سمت اقتصاد شفاف و تطبیق رفتار دستگاههای نظارتی بر مبنای اصلاحات انجام شده توسط دولت از مهمترین محورهای عملیاتی در جهت مبارزه با قاچاق کالاست
دستیابی به اقتصادی با رشد و توسعه بخش خصوصی، بدون تصدی گری دولت به عنوان سیاستگذار، برنامه ریز و ناظر از محورهای دیگری بوده است که به همراه کوچک سازی و ارتقا سطح کارایی دولت مورد توجه قرارگرفته است.
قاچاق کالا یکی از چالشهای است که امنیت اقتصادی را تحت تاثیر قرار داده است. از آنجایی که امنیت اقتصادی حق سرمایه گذاران داخلی است، در نتیجه فرهنگ سازی در جهت اطلاع رسانی به تجار و بازرگانان و مصرف کنندگان در خصوص قوانین و مقررات و آثار زیانبار قاچاق کالا و تلاش در جهت رفع موانع و مشکلات فراروی رشد و توسعه ی پایدار اقتصاد ملی و منطقه ای، از وظایف اخلاقی، اسلامی و ملی هر شهروند مسئولیت پذیر است
مشکل قاچاق که به صورت یک زنجیره ی قاچاق می باشد نیازمند نوعی رفتار است که بتواند بر تمام روابط این زنجیره اثر گذاشته و آنها را تخریب کند. شاید مشکل ترین رابطه ی این زنجیره همانا بی تفاوتی کسانی است که در زمان مواجهه با این تخلف فکر می کنند که رفع این مشکل فقط به عهده ی مسئولین کشوری است . قاچاق با تأثیرات مخرب خود بر شیوه های تجاری که با آزادی تجارت مخالف است، بر جامعه بین المللی تأثیر می گذارد. به همین دلیل جستجوی یک استراتژی چند وجهی در مسائل تجاری و برای مبارزه با دارایی های حاصله از پول شویی با اهمیت به نظر می رسد
قاچاق حقیقتی است که در همه ی جوامع دنیا وجود دارد، در اصل قاچاق به فعالیتی اطلاق می شود که به منظور کسب درآمد از طریق حمل کالاها در مرز کشورها و بر خلاف قوانین موجود صورت می گیرد ]ِ.[ تجارت غیر قانونی در بسیاری از تجارتهای خارجی اقتصادهای توسعه یافته نیز دیده می شود. کانال اصلی تجارت غیر قانونی قیمت گذاری غیر معمول کالاهای صادراتی و وارداتی است
بدست آوردن آمارهای دقیق و صحیح در مورد قاچاق نه تنها برای دانشمندان بلکه برای مقامات دولتی و آژانس های بین المللی حائز اهمیت است، اولاً اینکه صورتحساب های اشتباه و قیمت های غیر واقعی در تعاملات بین المللی ممکن است از مالیاتها و تعرفه های بالا، عوارض گمرکی، کلاهبرداری، قیمتهای زیاد در مبادلات بازار سیاه و حتی ترورهای مالی ناشی شده باشددوماً. کشف فاکتورهای اشتباه در تجارت و قاچاق کالاها یک موضوع حساس است چرا که فرارهای مالیاتی بزرگ که در پی قیمت گذاری با کالای با فاکتور کالاهای وارداتی و قیمت گذاری پایین فاکتور کالاهای صادراتی به وجود می آید باعث فرسایش پایه های مالیاتی کشور و افزایش کسری بودجه می شود
فرآیند استخراج این در آمدهای غیر قانونی و انتقال آن به خارج از کشور یا پول شویی آن در بازارهای داخلی اغلب شامل رشوه دهی و دیگر اشکال می شود . موارد بالا قسمتی از طیف جنایی اقتصاد پنهان است که بطور منفی بر جامعه اثر می گذارد ] َ.[ تمامی این موضوعات حساس نیاز به یک رسیدگی عمیق تر به تجارت غیر قانونی و قاچاق در سراسر دنیا را نشان می دهد. در حالی که اکثر نوشته های موجود در رابطه با تأثیرات نظری و تئوریک قاچاق بر رفاه اجتماعی است و تعداد کمی مطالعات تجربی در این مورد وجود دارد
بیان مسأله
قاچاق کالا یکی از چالش های بخش اقتصادی است. لذا شناسایی عوامل موثر بر آن، سیاست گذاری و تحلیل عوامل تاثیرگذار در روند شکل گیری قاچاق بسیار مهم است
ریشه یابی و آسیب شناسی و داشتن دیدگاه استراتژی کلان در خصوص قاچاق از ضروریات امروز اقتصاد کشور با تاکید بر اولویت استانهای مرزی است. چرا که گسترش قاچاق به دلیل کاهش حجم تقاضای داخلی برای تولیدات کشور و کاهش سرمایه گذاری های انجام شده، سبب از بین رفتن فرصت شغلی و اشتغال زایی خواهد شد
روند قاچاق در کشور از یک ریشه ی تاریخی برخوردار است که قبل از انقلاب تا کنون مطرح و در دوره های زمانی بعد از انقلاب، متناسب با شدت مبارزه از افت و خیزهایی برخوردار بوده و اثرات مختلفی بر اشتغال، فرهنگ، اقتصاد و حاکمیت ملی داشته است و همواره به دلیل کاهش درآمدهای ارزی و محدودیت در صادرات و واردات به منظور تامین این منابع ، زمینه ی گرایش به سمت قاچاق را فراهم کرده است. در نتیجه حمایت از تولیدات داخلی، ساماندهی واردات، تخصیص بهینه ارز و تخصیص مناسب آن برای تامین نسبی همه کالاها و ساماندهی فعالان اقتصادی در عرصه تجارت و بازرگانی می تواند در مبارزه با کالاهای قاچاق نقش مهمی داشته باشد از این رو برآن شدیم تا در این پژوهش مهمترین عوامل تأثیرگذار بر این پدیده ی شوم را شناسایی کنیم.
ادبیات تحقیق
- قاچاق کالا
قاچاق از نظر ماهوی به دو شکل انجام می گیرد: از یکسو ممکن است عوامل تجاری غیر قانونی، کالایی را به صورت غیررسمی و مخفیانه بدون پرداخت حقوق گمرکی و رعایت ضوابط تجاری وارد کشور کرده و یا از آن خارج نمایند و از سوی دیگر عوامل تجاری قانونی فعالیت تجاری قانونی خود را به عنوان پوششی برای انجام اعمال متقلبانه در تجارت، مانند دستکاری در اسناد تجاری قرار دهند که به این حالت شبه قاچاق گفته می شود. قانون مجازات مرتکبین قاچاق به صراحت کالاهای قاچاق را به دو گروه موضوع درآمدهای دولت و غیر موضوع درآمدهای دولت تقسیم می کند
سوابق نظری:
از زمانیکه کره ی زمین آهنگ رشد خود را آغاز کرد مردم نواحی مختلف جهان برای رفع نیازهای خود مجبور به مبادله ی کالا با دیگران شدند و در بعضی مناطق به دلایل مختلف از جمله نداشتن منابع کافی برای خرید بعضی کالاها یا به دلیل مصالح جمعی از ورود کالاهای خاصی جلوگیری میکردند، بنابراین سابقه ی امر قاچاق کالا به قرنها پیش بر میگردد و شاید بتوان گفت با پیدایش مکتب سوداگری در قرن شانزدهم میلادی نطفه ی این پدیده ی شوم به عنوان یک آسیب جدی اقتصادی و اجتماعی در اقتصاد کشورها منعقد شد
به موازات رشد مطالعات تجربی در زمینه تجارت غیر قانونی، پدیده قاچاق طی سالها و پس از آن مورد توجه نظریه پردازان تجارت بین الملل قرار گرفت
اولین دیدگاه نظری در زمینه قاچاق توسط بگواتی و هانسن مطرح شد. نتایج تحقیقات این دو نشان می دهد که در حالت عدم همزمانی قاچاق و تجارت قانونی، قاچاق کالا به کاهش رفاه منجر می شود. البته تحت شرایط خاصی امکان افزایش رفاه نیز وجود دارد، این در حالیست که به هنگام وقوع توأمان تجارت قانونی و قاچاق، قاچاق کالالزوماً رفاه اجتماعی را کاهش می دهد
بگواتی و سرینیواسان در مقاله دیگری در قالب یک مدل ریاضی با تأکید بر این نکته که به هنگام محدود شدن تجارت قانونی و وجود قاچاق تحت شرایط رقابتی، قاچاق می تواند رفاه را کاهش یا افزایش دهد ، نتایج بگواتی و هانسن را مورد تائید قرار دادند
شیخ با تعدیل فرضیات مدل بگواتی و هانسن، آثار رفاهی قاچاق را در تحلیل جداگانه ای مورد بررسی قرار داد. وی نتایج به دست آمده توسط بگواتی و هانسن را نقد کرده و معتقد است که در حالت همزمانی تجارت قانونی و قاچاق با فرض آنکه قاچاق علاوه بر هزینه های خطر ضبط و مصادره کالاهای قاچاق از همان عوامل تولیدی که در فعالیت های قانونی مورد استفاده قرار می گیرند، استفاده کند، رفاه افزایش یا کاهش می یابد .در سالهای بعد تلاشهایی از سوی پیت برای تبیین علت قاچاق صورت گرفت.
