بخشی از مقاله
مقدمه
یکی از مهمترین و مشکلترین وظایفی که جمعآوري کنندگان ژرم پلاسم با آن روبرو هستند تعریف مناسبترین استراتژي جمعآوري براي یک گونه و منطقه ویژه میباشد. این موضوع بسیار مهم است چون جمعآوري کنندگان در بین دو شرایط تنوع ژنتیکی که تاریخ براي ما اعطاء نموده و آنچه باید در کلکسیونها براي استفاده حال و آینده جمعآوري شود قرار میگیرند. مارشال و براون استراتژي مناسبی براي نمونهگیري به منظور استفاده و حفاظت ژنتیکی گیاهان ارائه دادند. استراتژي اولیه جمعآوري بر اساس چهار فاکتور زیر استوار است - : - 3
- نمونهگیري از حدود 50 جمعیت در یک منطقه جغرافیایی.
- نمونهگیري از حدود 50 گیاه در دو جمعیت.
- نمونهگیري تصادفی در دو منطقه برداشت و نمونهگیري جداگانه در داخل مناطق کوچک مجزا چنانچه رویشگاه در نقطه برداشت - کصطح - ناهمگون باشد.
- نمونهگیري کافی از بذور و یا مواد رویشی از هر بوته گیاه. بسته به شرایط گونههاي گیاهی از نظر تفاوت در فرم زندگی، شرایط اکولوژیکی و صفات ژنتیکی تغییراتی در استراتژي فوق داده می شود. پراکندگی گونهها اغلب نقش مهمی در محدودیت یا گسترش حق انتخاب براي جمعآوري کننده دارد. به علاوه براي گونههایی که در منطقه جغرافیایی محدودي یافت میشود، تعداد Site کمتري نسبت به گونههایی که داراي گسترش جغرافیایی وسیع هستند، انتخاب می شود. همچنین براي گونههاي کمیاب دقت زیادي صرف می شود .
میزان مهاجرت در بین جمعیت نیز نقش اساسی در جمعآوري دارد. هر چه میزان مهاجرت در بین جمعیت ها بیشتر باشد احتمال اینکه داراي ژن هاي مشترك باشند بیشتر بوده و کمتر احتمال اختلاف وجود دارد.در این شرایط بایستی نمونهگیري کمتر اما جمعیت بیشتري جمعآوري شود . تنوع رویشگاهها یکی از فاکتورها است. گونههایی که در محدوده وسیعی از شرایط اکولوژي می رویند داراي تنوع ژنتیکی بیشتري در میان بوم هاي مختلف می باشند. شبدر شیرین گیاهی است که به عنوان گیاه علوفه اي و همچنین در اصلاح خاك داراي اهمیت میباشد.
گونه هاي شبدر شیرین گیاهانی یکساله یا دو ساله می باشند که داراي عادت رشد افراشته و نیمه افراشته بوده و ارتفاع گیاه تا 120 سانتیمتر می رسد. پراکندگی جغرافیایی این گیاه در مرکز و جنوب اروپا، سوریه، لبنان، سوریه، قفقاز، عراق، ایران، افغانستان، آسیاي میانه، هندوستان و چین می باشد گیاهان شبدر شیرین یا اکلیل کوهی به عنوان منابع جدید علوفه در بخش تحقیقات به نژادي گیاهان علوفه در نظر گرفته شده اند که با اجراي این طرح و طرح هاي تکمیلی منابع ژنتیکی پیش اصلاحی براي تحقیقات بعدي به نژادي و تولید بذر مهیا خواهد شد.
این گیاهان به طور خودرو و از دیرباز در علوفه حاصل از مراتع براي تعلیف دام ها استفاده می شده اند و سه گونه فوق الذکر به طور طبیعی در کشور وجود دارند و توسط کشاورزان در تهیه علوفه مراتع همراه با سایر باریک برگیان و لگوم هاي علوفه اي استفاده می شوند. همچنین این مواد بعنوان منابع علوفه جدید براي کشور می تواند وارد چرخه به نژادي و تولید بذر گیاهان علوفه اي شود که یکی از نیازهاي اعلام شده از طرف دفتر نباتات علوفه اي وزارت جهاد کشاورزي است.
روش تحقیق
جمع آوري نمونهها براساس روش و دستورالعمل علنبع صورت میگیرد - 4 - این دستورالعمل براي جمع آوري بذر گیاهان زراعی و خویشاوندان وحشی حاوي نکاتی است بشرح ذیل که در جمعآوري رعایت خواهد شد. براي انتخاب محل جمع آوري، اختلاف ارتفاع، وضعیت توپوگرافی و عرض جغرافیایی که تغییرات آب و هوایی را باعث میشوند مورد توجه قرار داده و زمان مسافرت جمع آوري موقعی انتخاب میگردد که محصول حداکثر رسیدگی را داشته باشد.
مسیر جمع آوري با استفاده از نقشه هاي داراي خطوط تراز به مقیاس 1:500000 و نقشه جاده تعیین میشود اگر براي ورود به یک منطقه اجازه رسمی لازم باشد، باید این مجوز گرفته شود. نمونه گیري به صورت تصادفی خواهد بود. واحد جمع آوري توده است که مجموع نمونهها با هم مخلوط می شوند و در صورت مشاهده مورفوتیپ نمونه هاي مجزا تهیه میگردد. از هر محل نمونه گیري بذر 50 تا 100 بوته، جمع آوري می شود.
نتایج و بحث
به منظور جمعآوري و ارزیابی شبدر شیرین، در سال هاي 1392-94 جمعآوري در شهرستان هاي شهرکرد، لردگان و بروجن انجام شد. در هر برنامه جمعآوري بر اساس روش علنبع، برنامه سفر آغاز و پس از توقف در محل جمعآوري مورد نظر، اطلاعات لازم شامل مشخصات منطقه، محل برداشت، فرم زمین، ارتفاع از سطح دریا، نما یا منظره، عوامل فرساینده ژنتیکی، جامعه گیاهی، آدرس دقیق، نوع نمونه و مشخصات گیاهشناسی آن در فرم اطلاعات مربوطه ثبت شدح در هر نقطه انتخاب محلهاي جمعآوري - تعیین سایت - ، با توجه به تغییر شرایط اکولوژیکی - اختلاف ارتفاع، وضعیت توپوگرافی و عرض جغرافیایی - که تغییرات آب و هوایی را باعث می شوند مورد توجه قرار گرفت.
در زیست مرزها یا به عبارت دیگر هر جا که شرایط اقلیمی و اکولوژیک تغییر میکرد مانند رسیدن از دشت به منطقه کوهستانی و یا از خشکی به رودخانه و یا افزایش و کاهش ارتفاع بدون رعایت فاصله اقدام به انتخاب نقطه محلهاي جمعآوري جدید و برداشت نمونه شد. هر جا گونه جدیدي مشاهده میشد بدون در نظر گرفتن فاصله یا ارتفاع اقدام به برداشت نمونه گردید.
نمونهها بطور تصادفی و بر اساس دستورالعمل علنبع برداشت شد. در طول انجام پروژه تعداد 8 نمونه از شبدر شیرین در شهرستانهاي شهرکرد، بروجن و لردگان شناسایی، جمعآوري و به همراه فرمهاي اطلاعات نمونه به بانک ژن ملی گیاهی ایران ارسال گردید. در نهایت با توجه به اینکه این طرح ملی میباشد با جمعآوري اطلاعات اقلیمی و صفات مورفولوژیکی ، بتانیکی و تاکسونومیکی و ذخیره در کامپیوتر، اقدام به حفاظت دائمی نموده و نتایج حاصله جهت طرح هاي پیشرفته تر و کارهاي به نژادي و تحقیقات پایه در اختیار بخشهاي تحقیقاتی قرار میگیرد.
