بخشی از مقاله
چکیده
یکی از روندهای توسعه هر چه بیشتر صنعت حمل و نقل، شناسایی عوامل موثر بر عملکرد بارگیری و تخلیه کالا میباشد. در تحقیق حاضر به منظور شناسایی عوامل مؤثر بر تخلیه و بارگیری کالا در بندر بوشهر از دو رویکرد کیفی و کمی استفاده شده است. ابتدا با مطالعه ادبیات موضوع عوامل مؤثر بر تخلیه و بارگیری کالا در بنادر شناسایی گردیدند. سپس جهت شناسایی عوامل در بندر بوشهر از روش میدانی، مصاحبه و تشکیل جلسات کانونی استفاده گردید. سپس از روش کدگذاری به منظور تلخیص عوامل بهدست آمده از فاز کیفی استفاده شد.
در نهایت عوامل در چهار دسته زیرساختی، مدیریتی و منابع انسانی، جغرافیایی- سیاسی و فرآیندی طبقهبندی شدند. سپس تمامی عوامل با بکارگیری رویکرد آزمون فرض فازی به 19 عامل تلخیص یافتند . بمنظور تعیین اهمیت عوامل از تکنیک دیمتل و تحلیل شبکه ای استفاده شده است.
نتایج تحقیق نشان داد که عدم برخورداری از خطوط حملونقل ریلی دارای بیشترین تأثیر بر عملکرد تخلیه و بارگیری کالا در بندر بوشهر است. بعد از این عامل، عدم وجود راهنما و خطکشی در محوطه، عامل مهمی بر عملکرد تخلیه و بارگیری است و دسترسی به اطلاعات بهروز شده در رتبه سوم تأثیر بر عملکرد تخلیه و بارگیری در بندر بوشهر است.
مقدمه
اهداف در سند چشمانداز بیست ساله، در راستای تبدیل شدن ایران به قدرت اقتصادی منطقه و تعامل فعال با اقتصاد بینالملل میباشند که این خودنیازمند وجود یک سیستم توانمند حمل و نقل در کشور است. گسترش صادرات مخصوصاً صادرات غیر نفتی که در برنامههای مختلف اقتصادی کنونی نیز به طور موکد مطرح است، مستلزم گسترش نظام تولید و توزیع میباشد. در واقع سیستم حمل و نقل در ادبیات رشد و توسعه صادرات همسنگ نظام تولید میباشد.
مزیت نسبی در صادرات، در نظام جهانی کنونی که تکنولوژی تولید در آن روزبه روز از طریق گسترش تکنولوژی اطلاعات به سمت همگرایی حرکت میکند، در بهرهبرداری از صرفههای اقتصادی نهفته است. صرفه و مزیت در حملونقل یکی از مهمترین آنهاست. در این میان بندر از دید جابجایی کالا و مسافر در حکم بند یا حلقهای در زنجیره سراسری حمل و نقل است و بعنوان کلیدیترین حلقه در زنجیره حملونقل از ارکان اصلی رشد اقتصادی کشورها محسوب میشود.
به طور کلی بهرهوری یک پایانه بندری را میتوان توسط دو عامل نشان داد : - 1 سرعت و کیفیت عملیات تخلیه و بارگیری کالا بر روی کشتیها - 2 سرعت و کیفیت عملیات دریافت و تحویل کالا توسط کشندها - ورود و خروج کالا از/به ترمینالهای بندر -
فرآیند برنامهریزی عملیات کشتیها شامل برنامهریزی و تخصیص اسکله، تخصیص و زمانبندی گنتریکرین، تخلیه و بارگیری میباشد. در جریان فرآیند برنامهریزی اسکله، زمان پهلوگیری و موقعیت پهلوگیری یک کشتی در یک اسکله باید تعیین گردد. در مساله زمانبندیQuay - QC - Crane، توالی تخلیه و بارگیری کشتیها توسط هر گنتری کرین و همچنین زمانبندی اجرای کارها تعیین میگردد.
اطلاعات ورودی برای این مساله شامل برنامه ذخیرهسازی برای هر کشتی، زمان آمادهسازی هر QC و یک نقشه از محوطه نگهداری کالا جهت تعیین موقعیت ذخیرهسازی هر کالامیباشد. سرانجام در طول فرایند تخلیه و بارگیری، توالی تخلیه و بارگیری هر کالابر اساس برنامه ارائه شده تعیین میگردد.
متاسفانه در حال حاضر وجود عوامل و مشکلات عدیده در زمینه عملیات تخلیه و بارگیری کالا در بنادر ایران سبب توقف و تاخیر کشتی ها در این بنادر شده است. این امر تأثیر منفی مستقیم و بسزایی بر کارایی و بهره وری بنادر ایران و در نتیجه اقتصاد محلی و ملی گذاشته است. یافته های تحقیقی در این زمینه بیانگر این است که در سالهای اخیر متأسفانه تنها حدود یک سوم از بنادر ایران کارا بودهاند.[4] بنابراین در این راستا به راهکارهای پیشرفتهای برای بهبود هر چه بیشتر بازده کار بنادر نیازمندیم.
در این میان بندر بوشهر سالیان متمادی با مشکلات متعددی مواجه بوده است که سبب ترافیک کالا در این بندر شده اند. این مشکلات، مسائلی همچون محدودیت فضای عملیاتی که بدلیل محصور بودن بندر در فضای شهری اتفاق میافتد، میباشند. با اجرایی شدن طرحهای توسعهای جاری حجم تخلیه و بارگیری سالیانه این بندر به میزان 24 درصد افزایش یافت .[5]که این امر خود باعث تشدید بیش از پیش مشکل رسوب کالا شده است. طبق آمار گزارش شده از اداره کل بندر بوشهر، این مسئله باعث شده است که شاخصه بهرهوری این بندر دچار رکود مضاعف شود. علاوه بر این با توجه به توسعه محور ترانزیتی شمال-جنوب در آینده نزدیک و ملحق شدن ایران به هاب ترانزیتی آسیای میانه این مشکل در بندر بوشهر دو چندان خواهد شد.
بنابراین ضروری است که تناسب بین ورودیهای بندر و میزان ظرفیت بندر با سنجش عؤامل مؤثر بر تخلیه و بارگیری که هدف اولیه هر بندر میباشد تعیین گردد. سپس با دسته بندی عوامل مذکور به عوامل قابل کنترل و عوامل غیر قابل کنترل از طریق کنترل بر عوامل محیطی قابل کنترل، در جهت بهینه سازی آن گام موثری برداشته شود.
بنابراین این تحقیق با هدف شناسایی و رتبهبندی عؤامل مؤثر بر عملکرد تخلیه و بارگیری کالا و کمک در جهت تصمیمگیریهای هرچه بهتر صورت میگیرد تا با اولویتبندی و تمرکز بر روی عوامل مهم تر، نه تنها هزینههای مرتبط را به میزان قابل توجهی کاهش داده بلکه درآمد هرچه بیشتر سازمان را در میانمدت و طولانیمدت تضمین نمایند.
ادبیات و پیشینه تحقیق
حمل و نقل را می توان به عنوان یک زنجیره در نظر گرفت که وجود اخلال در یکی از سیستمهای فرعی زنجیره، موجب اخلال در سیستمهای فرعی دیگر شده و نهایتا اخلال در کل سیستم بوجود می آید. هدف اولیه هر بندر انجام بهینه و موثر عملیات تخلیه و بارگیری کالا می باشد. اگر بنادر ظرفیت کافی جهت پهلوگیری و تخلیه کشتی ها نداشته باشند کشتیها منتظر نوبت میمانند. همچنین اگر وسایل حمل جهت حمل کالاهای وارداتی به بنادر به اندازه کافی موجود نباشد کالاها در انبارهای بنادر انباشته شده و موجب تاخیر در تخلیه کشتیها میگردند. با شناسایی عوامل موثر بر کیفیت عملکرد عملیات تخلیه و بارگیری کالا می توان گامی موثر در جهت شناسایی و رفع این نقیصه مهم و در نتیجه افزایش نرخ تخلیه و بارگیری بنادر برداشت.
اصلاح فرایند تخلیه و بارگیری، مشکل رسوب کالا در بنادر را مرتفع میکند. جلوگیری از رسوب کالا باعث رکود تورم در بازارهای اقتصادی و بهبود شاخص های اقتصادی کلان خواهد شد. اصلاح فرآیند مذکور موجب بهره وری بیشتر در کلیه بخشهای اقتصادی کشور خواهد شد. از راهکارهای لازم در این زمینه میتوان از تسریع در فرآیند مربوط به حمل کالای وارداتی و ترانزیتی، جلوگیری از خسارت دموراژ کشتی ها، و فعال کردن پایانه های کانتینری بخش خصوصی نام برد.
در سالهای اخیر تجارت دریایی با تغییرات ساختاری همراه بوده است. این تغییرات ساختاری واحد بار با اندازه یکسان با شکل و فرم بارهای پالت، تریلرهای غلتکی، و کانتینرها را شامل میشود. گروهی از محققان به بررسی تأثیر سیستمها و روشها بر عملیات تخلیه و بارگیری پرداختهاند. این سیستمها و روشهای جدید به طور قابلتوجهی زمان تخلیه و بارگیری را کاهش داده است . از جمله این سیستمها اختراع کشتی های کانتینری کاملا سلولی و ترمینال های گنتری میباشند که محور فرایند بارگیری و تخلیه کانتیننر ها را درترمینال ها شتاب بخشیده اند
واجارگاهی در سال 1392 به بررسی ارزیابی عملکرد کانتینری بندر انزلی با استفاده از شبیه سازی پرداخته است. ایشان به این موضوع اشاره نموده است که شبیه سازی این امکان را فراهم می آورد تا با داشتن سیستم و عملیاتهای مرتبط با آن در دنیای مجازی تصمیمات درست گرفته شود . محقق بر آن شد تا با بررسی پایانه کانتینری بندر انزلی و ارزیابی عملکرد عملیات تخلیه و بارگیری در آن راهکارهایی را برای بهبود بخشیدن به این روند ارائه نماید
سعیدی و جنامی - 1392 - در مقالهای با عنوان کاربرد شبکه پتری و الگوریتم ژنتیک در مدیریت عملیات ترمینالهای کانتینری ،به معرفی دو تکنیک شبکه پتری و الگوریتم ژنتیک پرداختهاند و در ادامه به کاربرد تکنیک الگوریتم ژنتیک در برنامهریزی عملیات تخلیه و بارگیری کانتینر بوسیله جرثقیلها به منظور کمینه ساختن حداکثر زمان مورد استفاده برای ارائه خدمات به کشتی های کانتینری اشاره نموده اند.
با افزایش حجم کانتینرها نیاز به ظرفیت بیشتری در شبکه حمل و نقل بار و به ویژه در کل بنادر احساس می گردد. استراتژی هایی نیاز است که حرکت محموله های بار را از طریق این سیستم و به ویژه ترمینال های کانتینری افزابش داد. به عنوان مثال استراتژی چرخش دوگانه1 برای کشتی های کانتینری میتواند تاثیر بسزایی بر عملیات تخلیه و بارگیری کشتی داشته باشد.
محققان زیادی از جمله ساری و مارتین به تأثیر محل های انباشت کانتینر بر عملیات تخلیه و بارگیری اشاره کردهاند. ساری و مارتین - 2011 - به بیان این موضوع پرداختند که مسئله تخصیص کانتینر و ناحیه انبارش معمولاً با طرح بارچینی کشتیهای کانتینری ارتباط دارد. طرح بارچینی ترتیب بارگیری کانتینرها به درون کشتی را نشان میدهد. اپراتورهای ترمینال باید ناحیه انبارش را به منظور کاهش جابهجاییهای غیر ارزش افزا و زائد هنگام فرایند بارگیری مدیریت کنند .[11] به روشنی حرکات و جابهجاییهای غیر ارزش افزا در بنادر در نتیجه ترکیب کانتینرها با زمانهای توقف متفاوت و الگوهای خروج یا حرکت متفاوت غیرقابل اجتناب میباشند.
کاسرتا و همکارانش - 2011 - به عملیات مرتب سازی مجدد کانتینر ها و مکان یابی مجدد کانتینر ها و در نتیجه تاثیر آن بر عملیات تخلیه و بارگیری اشاره می کنند. ایشان اذعان می کنند که به منظور افزایش کارایی عملیات بارگیری و تخلیه، در دسترس بودن اطلاعات بروز شده درباره وضعیت کانتینر ها و نیز در مورد کشتی ها، تغییر مجدد ترتیب محوطه کاتینری و جایگاه آن امری مهم میباشد. این امر سبب میشود که عملیات بارگیری آینده با کارایی حداکثر انجام شود. افزایش کارایی عملیات بارگیری و تخلیه بر زمان پهلو گیری کشتی ها تاثیرگذار است در نتیجه یک شاخص پذیرفته شده در کارایی بندر به شمار می آید
لی و همکاران - 2008 - طرح بارچینی را در کارایی و بهره برداری بهینه از کشتی بسیار مهم تلقی می کند. ایشان بیان می کنند که در صنعت حمل و نقل کانتینری، کشتی های کانتینری مسافت تکراری را میان بنادر متوالی بر اساس راه های طرح ریزی شده طی می کنند. در هر بندر کانتینر ها تخلیه می شوند و کانتینرهای دیگر برای بنادر مقصد بعدی بارگیری می شوند. مدت زمان مورد نیاز برای بارگیری و تخلیه بستگی به بار روی کشتی دارد، یعنی طرح ریزی بارپچینی یا بارگیری مشخص می کند هر کانتینر کجای کشتی باید بارگیری شود. طرح های بارچینی اگر به خوبی آماده نشود، ممکن است زمان جابه جایی غیر ضروری ایجاد کند.در نتیجه کارایی بندر و بهره برداری از کشتی به شدت تحت تاثیر طرح های بارچینی است
یافته های این محققان نشان میدهد که تعداد حمل ونقلهای مجدد میتواند با بهبود صحت گروه بندی وزنی با کمک یک طبقهبندی کننده دانا و حرفهای، کاهش یابد. البته در نظر گرفتن حساسیت هزینه در طبقهبندی وزنی نیز باید مورد توجه قرار گیرد.
برخی از محققان به بررسی اثر زیرساختها بر عملیات تخلیه و بارگیری پرداختهاند. سود و پاتینسون - 2006 - به نقش مهم خطوط حمل و نقل اشاره می کنند. ایشان بیان می کنند که چین به دلیل اینکه حجم بالایی از تجارت را با کشور های جهان در اختیار دارد اخیرا با تجدید حیات یا تجدید فعالیت کل صنعت خطوط حمل ونقلی، توانسته است پهلو گیری کشتی ها را طولانی تر کند. بدین منظور از جرثقیل های بیشتری استفاده میکند، بهره برداری جاده ها را افزایش میدهد، لایروبی را افزایش میدهد، اراضی را احیا کرده و در نهایت اثربخشی بارگیری و تخلیه را نیز بهبود ببخشد.
لگودیس و همکارانش - 2002 - به مزایایی زیادی که کشتی های جدید و پیشرفته را از طریق فراهم کردن زیرساخت های بندر و تسهیل رویه های بارگیری و تخلیه سریع ایجاد می کنند، اشاره می کنند. این دو مزیت شامل موارد زیر میشود:
· توانایی انجام به موقع عملیات و در نتیجه کاهش زمان انتظار
· توان انجام عملیات تقریبا با همان متوسط سرعت سیستم های حمل و نقل خاکی - مانند کامیون - که با آنها در تماسند.
الیس - 2011 - در تحقیقات خود به بررسی اهمیت نقش ایمنی در عملیات تخلیه و بارگیری پرداخته است. الیس بیان میکند که اشتباهاتی که در هنگام عملیات بارگیری و تخلیه روی می دهد می تواند عملیات را مختل کرده و منجر به آسیب ها و رها شدن کانتینر ها گردد. برای مثال اشتباهات بارگیری و تخلیه مانند افتادن ها، تماس و برخورد های کانتینر ها با هم و با کشتی یا ساختارهای بندر در هنگام بارگیری و تخلیه منجر به چنین اسیب ها و رها شدن می شود. از موارد دیگر می توان به بارچینی نامناسب کالاها، بارگیری نامناسب و ذخیره نامناسب منابع اتش زا، و نیز انباشت نامناسب بار و رویه های نامناسب اشاره کرد.
کاربرد فناوری اطلاعات در زمینه عملیات تخلیه و بارگیری در بندر سنگاپور نشان می دهد که سیستم EDI یا تبادل الکترونیکی داده ها زمان گردش کشتی ها را برای پردازش اطلاعات مرتبط با ورود کشتی ها، بارگیری و تخلیه و خروج آنها کاهش می دهد
روش تحقیق
در این تحقیق به دلیل ماهیت مسأله و متناسب با گزارههای تحقیق از روش تحقیق توصیفی-پیمایشی استفاده گردید. با توجه به اینکه یکی از اهداف تحقیق، استفاده از نتایج یافتهها برای حل مسائل موجود در سازمان بنادر و کشتیرانی استان بوشهر است، پس یک تحقیق کاربردی بوده و از طرف دیگر دارای ماهیتی میدانی میباشد. این مسئله بدین معنی است که بخش عمدهای از اطلاعات از طریق روش میدانی، مصاحبه، تشکیل گروه کانونی و تکمیل پرسشنامه توسط مدیران، کارشناسان و افراد مرتبط در این مقوله گردآوری شدهاست. در نتیجه روش تحقیق این پژوهش از نوع توصیفی- پیمایشی است و در چارچوب تحقیقات کاربردی جای میگیرد.
از جهت دیگر روش تحقیق حاضر ترکیبی است، که در آن از روش های کیفی و کمی به صورت پی در پی استفاده شده است. در این تحقیق پس از شناسایی مهم ترین عوامل مؤثر بر تخلیه و بارگیری کالا با استفاده از ادبیات موضوع، به منظور توسعه و بومیسازی مفاهیم و مدل اولیه از دادههای کیفی استفاده شده است.
روش گردآوری دادهها روش گردآوری دادهها در مرحله کیفی این تحقیق مشاهده، مصاحبه و همچنین برگزاری گروههای کانونی میباشد.استراتژیهای بهکار رفته جهت ارزیابی روایی اطلاعات مشارکت طولانی، مشاهده مداوم در میدان تحقیق و برگشت دادن گزارشات به مشارکتکنندگان میباشند. همچنین محقق با ضبط نمودن تمام جزئیات و تبدیل آنها به متن، پایایی اطلاعات جمعآوری شده را مورد توجه قرار داده است.
