بخشی از مقاله
چکیده
هدف از این پژوهش شناسایی و رتبه بندی عامل دولت و صنایع مرتبط و حمایت کننده مؤثر بر افزایش صادرات کشمش ملایر می باشد. روش تحقیق پیمایشی بوده و جامعه آماری شامل 8 نفر از مدیران موفق شرکتهای تولید و صادرات کشمش یا به عبارتی نخبگان این صنعت در شهرستان ملایر در نظر گرفته شده است. نمونه گیری بصورت سر شماری انجام شده است و از مطالعات کتابخانه ای، پرسشنامه و مصاحبه جهت گردآوری اطلاعات بهره گرفته شده است.
پرسشنامه مربوطه از نوع پرسشنامه های مقایسات زوجی بر اساس تکنیک تحلیل سلسله مراتبی - AHP - 1 بوده که بین نخبگان صنعت مورد نظر توزیع گردیده است. پس از تجزیه و تحلیل نتایج، 2 فرضیه پژوهش تأیید شدند بدین صورت که وزن و اولویت شاخص های مورد بررسی با یکدیگر متفاوت بوده و نیز این مورد در بین عوامل پنجگانه پورتر در ارتباط با افزایش صادرات کشمش ملایر صادق است. همچنین رتبه بندی عوامل و زیر شاخص های اصلی نشان داد که مواد اولیه مرغوب از زیر شاخص صنایع حمایت کننده و ثبات سیاست های پولی و ارزی از زیر شاخص دولت رتبه اول را کسب کرده است.
مقدمه
صادرات به عنوان موتور محرکه اقتصاد و رمز بقای کشورها در بازارهای جهانی نقش مهمی را در عرصه اقتصاد ایفا می کند، زیرا تقویت ظرفیت های تولید و ایجاد ظرفیت های جدید ضمن هموار کردن راه توسعه صادرات نقش دولت را به عنوان تضمین کننده سرمایه گذاری های موجود و کاهش انحصار پررنگ تر می کند. از سوی دیگر صادرات امکان استفاده از بازارهای جهانی را برای رشد تولید داخلی مهیا کرده و بنگاه های تولیدی را قادر می سازد از محدودیت های بازار داخلی رها شده و با توسعه صادرات بازارهای جهانی را هدف قرار داده و از صرفه های اقتصادی حاصل از مقیاس تولید بیشتر بهره برداری کنند.
یکی از مهم ترین ابزارهای استراتژی توسعه صادرات، برخورداری از مزیت نسبی در گردونه مبادلات خارجی است. ممکن است کشوری از لحاظ تولید مزیت داشته باشد ولی از نظر بازرگانی فاقد مزیت باشد. فقدان مزیت بازرگانی از ناکارایی نسبی در بازار کالادر مراحلی همچون بسته بندی، حمل، کنترل کیفیت، استانداردهای تولیدی، عدم دسترسی به اطلاعات مربوط به تجارت جهانی و... ناشی می شود .
بخش صادرات ایران به علت عدم وجود یک سیستم بازاریابی و بازرگانی مناسب و کارا نتوانسته به خوبی توسعه یابد . به طوری که در اغلب موارد کالاو خدمات صادراتی ما با وجود برخورداری از کیفیت مطلوب و حتی فراتر از استانداردهای جهانی به دلیل نبود یک سیستم مناسب تبلیغاتی و اطلاع رسانی در بخش مبادلات خارجی جایگاه شایسته خود را در بازارهای جهانی به دست نیاورده است
شهرستان ملایر یکی از مراکز عمده تولید انگور در کشور محسوب می شود.تولید سالانهدرصد قابل توجهی از کشمش صادراتی کشور در شهرستان ملایر لزوم توجه به صنایع تبدیلی و صادرات محصولات مستقیم و فرآوری شده انگور را برای تاکستان ها دوچندان کرده است.این درحالیست که علاوه بر بهره برداری سنتی و غیرعلمی انگور، در بخش بازاریابی و فروش نیز نداشتن برنامه مدون و علمی جهت فروش محصولات خاصه در حوزه صادرات موجب کاهش بهره وری در تاکستانهای این شهرستان به لحاظ تولید و میزان فروش و صادراتشده است
این تحقیق با محور قرار دادن مدل الماس رقابتی پورتر به بررسی میزان اهمیت و اولویت بندی راهکارهای افزایش سهم صادرات در شرکتهای صادرکننده کشمش شهرستان ملایر می پردازد، لذا متغیرهای مورد استفاده در این تحقیق ، عوامل دولت و صنایع مرتبط از عوامل شش گانه مطرح در مدل الماس پورتر می باشد.
مدل الماس رقابتی پورتر از معروفترین و پرکاربردترین مدلهایی است که در عرصه های گوناگون فعالیت شرکتها از جمله صادرات مطرح شده است.
مقایسه آمارهای مربوط به صادرات ایران و جهان و بعضی از کشورهای دیگر گویای این است که با وجود اینکه ما یکی از کشورهای صادر کننده نفت هستیم ، اما سهم صادرات ما نسبت به کل صادرات جهانی و بعضی از کشورهایی که در چند دهه قبل وضعیت مشابه ما را داشته اند، به طور مشهود از روندی نزولی و کاهنده برخوردار بوده است و این بیانگر جایگاه نسبی اقتصاد ما در چارچوب اقتصاد بین المللی و تجارت جهانی است و به خوبی روند تغییرات رقابت پذیری اقتصاد ما در سطح بین المللی را توضیح می دهد
آمارها نشان می دهد که جایگاه نسبی صادرات ایران از کل صادرات جهانی در طی 25 سال گذشته به شدت رو به کاهش بوده است . نکته قابل ذکر این است که این روند با لحاظ صادرات نفتی بدست می آید. با این حال وضعیت صادرات ما از 2/3 درصد کل صادرات جهان در سال 1975 به 0/35 درصد در سال 1995 کاهش یافته است. وقتی روند تغییرات نسبت صادرات ایران و کره جنوبی به صادرات جهانی را با جزئیات مورد ملاحظه قرار می دهیم ، مشاهده می کنیم که سهم و نسبت مذکور برای کشور ایران به طور مستمر رو به کاهش بوده ، اما برای کشور کره جنوبی به طور مستمر رو به افزایش بوده است.
در گزارش واحد اطلاعات نشریه تخصصی اکونومیست در ماه ژوئن 2010، سهم ایران از صادرات جهانی از 0/53 درصد در سال 2009 به ترتیب به 0/46 و 0/43 درصد در سال های 2013 و 2014 کاهش خواهد یافت. این تحقیق با محور قرار دادن مدل الماس رقابتی پورتر به بررسی میزان اهمیت و اولویت بندی راهکارهای افزایش سهم صادرات در شرکت های تولید کننده و صادرکننده کشمش شهرستان ملایر می پردازد.
توسعه صادرات غیر نفتی نه تنها از دیدگاه ارز آوری آن، بلکه از نظر ایجاد اشتغال در داخل کشور از اولویت ویژه ای برخوردار است. به نظر می رسد تنوع صادرات غیر نفتی نه تنها از دیدگاه اقتصادی ، بلکه به عنوان یک راه حل سیاسی در راستای پیشبرد اهداف دولت نیز مؤثر است - لیدرمان1،. - 2010 خوشبختانه ، امروز مسئولان امر و حتی مردم هم می دانند که پیشرفت واقعی و پایدار اقتصاد کشور تا حد زیادی به توسعه صادرات و به دست آوردن بازارهای مطمئن در کشورهای مختلف وابسته است.
تولید انگور علاوه بر صادرات سهم بهسزایی در درآمد ملی کشور دارد به گونهای با تولید سالانه 3 میلیون تن انگور در کشور بیش از 1,5 میلیارد دلار از ارزش تولید ملی را به خود اختصاص میدهد. طبق آمار سازمان خواروبار و کشاورزی ملل متحد ، فائو، طی سالهای گذشته همواره ایران یکی از 10 تولیدکنندهی بزرگ انگوردر جهان بوده است. همچنین ایران با صادرات بیش از 100هزار تن کشمش در سال، یکی از سه صادرکنندهی بزرگ کشمش در جهان است.
در سال 2011 صادرکنندگان کشور با صدور 112 هزار تن کشمش به کشورهای مختلف جهان 272 میلیون دلار ارز وارد کشور کردهاند که با توجه به صادرات 5,5 میلیارد دلاری بخش کشاورزی در سال 90 حدودا 5 درصد صادرات بخش کشاورزی را به خود اختصاص میدهد. همچنین 15 درصد از سهم تجارت جهانی این محصول در اختیار ایران است. کاهش 35 درصدی قیمت کشمش در شرایط تورم40 درصدی اقتصاد نشان از مشکلات ساختاری در صنعت کشمش میدهد. اما اخیرا افت قیمت این محصول در شرایط تورمی کشور مشکلات جدی برای کشاورزان و معیشت آنان ایجاد کرده است.
با وجود رونق بازار کشمش در سال 90 و 91 از ابتدای سال 92 بازار کشمش برخی مناطق با رکود جدی مواجه گردید. با توجه به تورم بالای 40 درصد کشور و افزایش قیمت نهادههای کشاورزی مثل کود و سم، آب و نیروی کار، کاهش 35 درصدی قیمت کشمش، کشاورزان را مستاصل و مبهوت کرده است! وجود این مشکلات در بازار کشمش نشان از مشکلات ساختاری این بخش دارد. صادرات کشمش ایران از لحاظ ارزش در سالیان 80 تا 91همواره رشد صعودی داشته و از 59 میلیون دلار در سال 80 به 299 میلیون دلار در سال 90 رسیده است.
در سال 91 ، 138 هزار تن کشمش به ارزش 354 میلیون دلار به سایر کشورها صادر شده است که نسبت به سال قبل از نظر ارزشی 18 درصد و از نظر وزنی 12 درصد رشد داشته است.اما در سال 92 بیش از 133 هزار تن کشمش به ارزش 296 میلیون دلار از کشور صادر گردیده که نسبت به مدت مشابه سال قبل از نظر وزنی با 4 درصد کاهش و از نظر ارزشی با 20 درصد کاهش روبرو بوده است.
در طی این مدت مهمترین کشورهای مقصد کشمش صادراتی ایران را روسیه، امارات، الجزایر، اوکراین، پاکستان و عراق تشکیل میدهند.در 9ماههی نخست سال 93 نیز در حدود 92 هزار تن کشمش به ارزش 188 میلیون دلار به سایر کشورها صادر شده است که نسبت به مدت مشابه سال 92 از نظر وزنی 9درصد و از نظر ارزشی با 19 درصد کاهش روبرو بوده است.
دولت بعنوان یک نیروی عمده، همواره در رقابت پذیری مؤثر است و با مداخله خود در امور مختلف سیاسی ، اقتصادی و اجتماعی و اعمال قوانین و مقررات بر رقابت پذیری تأثیر مثبت و حتی منفی داشته است. سیاستهای پولی ، مالی و بازرگانی و قوانین مالیاتی ، سیاستهای حمایتی، سیاستهای اداری و تشکیلاتی ، قوانین مربوط به صادرات و واردات، نرخ ارز، حجم پول و نرخ بهره، تورم ، هزینه های دولت و تصمیم گیری های دیگر در سطح اقتصاد خرد و کلان، توافقهای رسمی و غیر رسمی مقامات سیاسی ، برقراری یا توسعه روابط سیاسی تجاری و یا قطع روابط اقتصادی - تجاری با سایر کشورها از جمله بارزترین عوامل تأثیر گذار بر رقابت پذیری بنگاه ها، صنایع و کشور ها هستند که بطور مستقیم با دولتها در ارتباطند.
دولت به صورت غیر مستقیم از طریق سیاست های پولی و مالی و به طور مستقیم به عنوان خریدار عمده کالاها و خدمات بر روی شرایط تقاضا اثر می گذارد. دولت به عنوان سیاستگذار موضوعات کارگری، آموزش، تشکیل سرمایه، منابع طبیعی و استانداردهای کالا، بر روی منابع اثر می گذارد، دولت با توجه به نقشش بعنوان تنظیم کننده بازرگانی، بر روی رقابت و محیط رقابتی اثر می گذارد. دولت با تقویت عوامل تعیین کننده ، مزیت رقابتی شرکت ها را در داخل کشور بهبود می بخشد. به عبارت دیگر، دولت می تواند مزیت رقابتی را بهبود بخشد و یا آن را کاهش دهد، اما نمی تواند نسبت به ایجاد آن اقدام کند.
