بخشی از مقاله
چکیده:
پیوستن اقتصادهای کوچک به سیستم تجارت جهانی، یکی از مباحث مطرح است. موضوعات مرتبط با کشورهای کوچک، برای چندین دهه در ادبیات اقتصادی مورد بررسی قرار گرفته است. این مقاله با بررسی چالشهای صادرات کالاهای دانش بنیان و صنایع پیشرفته به کشورهای آسیای میانه - - CIS از طریق طرح 5 فرضیه در جامعه آماری - شامل کلیه صادرکنندگان صنایع پیشرفته و دانش بنیان - و حجم450نفر از طریق پرسشنامهای که روایی آن از طریق تحلیل محتوی و اعتبار آن با استفاده از نرم افزار مورد بررسی قرار گرفته است.
نتایج حاصله حاکی از آن است که متغیرهای استانداردهای مورد تقاضای بازار هدف، قوانین و مقررات صادراتی موجود و تشریفات زائد گمرکی، روابط فرهنگی و خواهرخواندگی بین پایتخت کشورهای مورد مبادله، ایجاد مراکز تجاری، شعبات، دفاتر و نمایندگی شرکت های ایرانی و استفاده از تعرفهترجیحی و عدم وجود تفاهم نامههای تعرفهترجیحی توانستهاند بیشترین تأثیر را به صورت مستقیم بر متغیر وابسته یعنی صادرات کالاهای دانش بنیان و صنایع پیشرفته به کشور های آسیای میانه داشته باشد، هریک میتوانند بهطور غیرمستقیم و متقابل بر یکدیگر تاثیرگذار باشند. یعنی استانداردهای مورد تقاضای بازار هدف می تواند در ایجاد مراکز تجاری، شعبات، دفاتر و نمایندگی شرکت های ایرانی و استفاده از تعرفهترجیحی نیز تاثیرگذار باشد.
مقدمه:
تجارت یکی از راههای گسترش روابط و مناسبات فی ما بین کشورها است. سرمایه، تکنولوژی و کالاها به راحتی از مرزها قابل گذر بوده و قادرخواهند بود کشورها را تسخیر نمایند. کشورهای تازه استقلال یافته شوروی سابق یکی از بازارهای قابل دسترسی برای کشورهای حاشیه دریای خزر و نیمکره جنوبی و معتدل زمین میباشند. این گونه کشورها بدلیل بسته بودن نظام سیاسی و کمونیستی بودن خویش، فاقد سرمایهگذاریهای خارجی بوده و بدلیل اتکاء به سرمایهگذاریهای داخلی و منابع درآمدی خویش نتوانستهاند در مدت زمان سلطه حکومت استبدادی کمونیست به رشد قابل ملاحظهای دست یافته و توسعه یابند.
با فرو پاشی شوروی و تشکیل جمهوریهای تازه استقلال یافته، امکان گسترش روابط با اینگونه کشورها بدلیل قراتب فرهنگی و نزدیکی تمدنها برای جمهوری اسلامی ایران فراهم گردید. نزدیکی مسیر از طریق راههای آبی - دریای - ، امکان دسترسی دریایی و مسیرهای هوایی درکنار مسیرهای ترانزیستی شمال جنوب شده است تا دو طرف تمایل به برقراری ارتباط و مناسبات فی ما بین داشته باشند.
مجموعه این عوامل بهترین فرصتهای تجاری و اقتصادی را برای بازرگانان و فعالان اقتصادی جمهوری اسلامی ایران فراهم نموده تا با استفاده از فرصت پیش آمده نسبت به صادرات کالاها و ارائه خدمات مورد نیاز ساکنان سرزمینهای شمالی کشور اقدام نموده و ارزش افزوده برای کالاها و خدمات خویش ایجاد نمایند . از دیر باز تجارت و بازرگانی باعث شده است تا دولتها با یکدیگر روابط حسنهای برقرار نموده و مردان این جوامع ارتباط دوستی، خویشاوندی و تجاری با یکدیگر برقرار نمایند.
جمهوریهای استقلال یافته از شوروی سابق نیز از این موضوع مستثنی نبوده و بدلیل همجواری و قرابت فرهنگی با ساکنان بومی مناطق شمال و مرزی کشور، از جمله کشورهایی است که میتواند بعنوان بازار هدف صادراتی کالاهای کشور قلمداد شوند. علاوه بر حسن همجواری و ارتباط قومیتی فی ما بین، دلایلی چون عدم سرمایهگذاری مناسب در زیر ساختهای اقتصادی کشورهای عضو CIS در زمان شوروی سابق، مصرف گرا بودن ساکنان آن نسبت به تولید سرانه ملی از جمله عواملی است که میتواند راهکاری برای ورود به بازارهای آن محسوب گردد.
بیان مسأله:
پیوستن اقتصادهای کوچک به سیستم تجارت جهانی، یکی از مباحث مطرح است. موضوعات مرتبط با کشورهای کوچک، برای چندین دهه در ادبیات اقتصادی مورد بررسی قرار گرفته است. دلیل توجه به ممالک کوچک، به این باور عمومی باز میگردد که به سبب برخی ویژگی های این کشورها ، آنها به میزان بیشتری در معرض آسیب قرار داشته و ممکن است در جریان فرایند جهانی شدن به آسانی صدمه ببینند.با این همه، در مورد این موضوع میان محققان اتفاق نظر کاملی وجود ندارد. برخی چنین استدلال میکنند که کوچک بودن در جهان کلان امروز یک نقطه ضعف است.
به عنوان نمونه، کشورهای کوچک نمیتوانند از صرفهجویی در مقیاس در زمینه تولید و نیز در حیطه خدمات بهرهمند شوند. این کشورها خصوصاً در رابطه با بلایای طبیعی و شوکهای اقتصادی آسیبپذیری بالاتری دارند، اما برپایه برخی مطالعات دیگر، کوچک بودن در دنیای پویا و در حال تغییر امروز یک امتیاز است. کشورهای کوچک میتوانند به سرعت در برابر تغییرات اقتصاد بین المللی واکنش نشان داداه و خود را به آسانی با الزامات آن تطبیق دهند.
زمانی که جمعیت یک کشور از تنوع کمتری برخوردار باشد، فرآیند تصمیم گیری زودتر و با انعطافپذیری بیشتری صورت خواهد گرفت. هرچند در مورد این عبارت که" کوچک زیباست"، توافق جامعی وجود ندارد، اما در ادبیات موضوعی، زمانی که در مورد ویژگیهای مشترک کشورهای کوچک سخن به میان میآید، تا اندازه زیادی اتفاق نظروجود دارد. دراکثر کشورهای کوچک شاخصهای اجتماعی و تحصیلی نسبتاً مناسب است.
مضافاً این که به صورت سیستماتیک به نظر میرسد تولید ناخالص داخلی و نرخ رشدGDP، در کشورهای کوچک بدتر از کشورهای بزرگ نباشد. هرچند در عمل، برخی از محققان در رد موارد اخیر استدلالهایی دارند. اقتصادهای کوچک از تجارت آزادانهتری برخوردار هستند، زیرا برای تأمین نیازهای داخلی خود به واردات بیشتری اتکاء دارند. صادرات روی بخشهای محدود متمرکز است و اقتصادهای کوچک در مقایسه با کشورهای بزرگ در معرض نوسانات درآمدی بیشتری قرار دارند.
تحقیقات موجود و از جمله تحقیق انجام شده توسط Easterly وKraay در سال 2000 میلادی، چنین نتیجه گیری میکنند که نوسانات بالای درآمد در اقتصادهای کوچک عمدتاً از باز بودن اقتصاد آنهاست و تمرکز صادرات نقشی کم اهمیتی را در این زمینه بازی میکند از آنجائیه یکی از مشکلات اساسی کشورهای درحال توسعه، اتکاء بیش از حد درآمد آنها به صدور یک یا تعداد محدودی کالا از جمله نفت و فرآورده های آن است، بی ثباتی درآمدهای صادراتی را بدنبال خواهد داشت.
بنابراین به منظور کاهش وابستگی اقتصاد به صادرات نفت خام و چرخش به طرف اقتصاد چندمحصولی در صادرات، جهتگیری سیاستهای صادراتی - نگرش به خارج - باید به سود صدور کالاهای غیرنفتی جنبه عملی بخشیده شود، از شبکه مشکلات فراروی صادرات آگاهی حاصل گردد و برای رهایی از مشکلات مزبور تدابیر لازم اندیشیده شود.
تقویت ظرفیتهای تولید و ایجاد ظرفیتهای جدید ضمن هموار کردن راه توسعه صادرات نقش دولت را به عنوان تضمین کننده سرمایه گذاریهای موجود و کاهش انحصار پررنگتر میکند. از سوی دیگر صادرات امکان استفاده از بازارهای جهانی برای رشد تولید داخلی مهیا کرده و بنگاههای تولیدی را قادر میکند تا از محدودیتهای بازار داخلی رها شده و با توسعه صادرات بازارهای جهانی را هدف قرار دهند و از صرفههای اقتصادی حاصل در تولید بیشتر بهره برداری کنند.
جمهوریهای اتحاد جماهیر شوروی پس از استقلال سیاسی نسبت به برقراری ارتباط با کشورهای دیگر به منظور بسط و گسترش روابط سیاسی- اقتصادی خویش
و برقراری مناسبات مناسبات همواره کوشیده اند تا نقش بیشتری در جوامع بین المللی، اتحادیهها و کنوانسیونها ایفاء نمایند. جمهوری اسلامی ایران که یکی از کشورهای پراهمیت واستراتژیک در منطقه خاورمیانه است که هم از لحاظ موقعیت جغرافیایی و هم از لحاظ تنوع اقلیم سرزمینی منحصر بفرد بوده که همواره کانون توجه کشورهای پیشرفته صنعتی بوده است.
از اینرو دولتمردان و سیاستگزاران اقتصادی جمهوری اسلامی ایران که بخوبی به این امر واقف هستند و همواره کوشیدهاند تا با استفاده از فرصتهای پیش روی نسبت به برقراری ارتباطات و مناسبات تجاری و اقتصادی کانالهای افزایش صادرات کالاهای تولیدی را شناسایی نموده و با معرفی آن به فعالان اقتصادیشرایط ایجادارزش افزوده برای کالاها و خدمات ایرانی را فراهم نمایند.
علیرغم سابقهای به قدمت استقلال کشورهای حوزه CIS صادرات کالاهای ایرانی به کشورهای مذکور، هنوز صادرکنندگان با مشکلات عدیده و تنگناهای بسیاری روبرو هستند. این درحالی است که تاکنون سقف صادرات کشور به این حوزه از مبلغ .... فراتر نرفته است. بدین منظور لازم است تا از طریق بررسیهای کارشناسانه، چالشهای پیش روی صادرات به این حوزه مورد شناسایی قرار گرفته و به نقد گذارده شود.
