بخشی از مقاله
چکیده:
مهارت های زندگی به مجموعه ای از توانایی های افراد گفته می شود که زمینه سازگاری و رفتار مثبت و مفید آنها را فراهم آورده و به فرد کمک می کند تا مسئولیت ها و نقش اجتماعی خود را بپذیرد و به شکل موثری عمل کند. اختصاص دادن درس مهارت های زندگی از دوره پیش دبستانی تا دانشگاه ضروری به نظر می رسد. به منظور تقویت آداب و مهارت های زندگی، انجام اقداماتی مانند طرح یک مسئله در شروع کلاس درس، گسترش فعالیت های آزمایشگاهی، عملیاتی نمودن دوره های آموزشی دبیران و اساتید، گسترش فعالیت های پژوهشی و اختصاص ساعت پژوهش در دروس شیمی دوره دبیرستان و دانشگاه و ... ضروری به نظر می رسد. روش های آموزش آداب و مهارت های زندگی در دروس شیمی از دبیرستان تا دانشگاه به طور خلاصه عبارتند از: بحث های کلاسی، فعالیت های عملی و آزمایشگاهی، روش حل مسئله، مشارکت در فعالیت های کلاسی، کار در گروه های کوچک، بازی های آموزشی، بازدیدها و اردوهای آموزشی و پژوهش های علمی.
واژگان کلیدی: مهارت های زندگی، آموزش شیمی
مقدمه
زمانی این گونه تصور می شد که دانش آموزان تنها با مطالعه دروس مختلف از آن چنان قدرت تفکری برخوردار می شوند که می دانند در موقعیت های گوناگون چگونه عاقلانه رفتار کنند و عکس العملی همچون افراد بزرگسال و با تجربه از خود نشان دهند. امروزه ثابت شده که این طرز تفکر نادرست است و کودکان و نوجوانان نیاز دارند یاد بگیرند که در هر موقعیت چگونه عکس العمل مناسب از خود بروز دهند. در غیر این صورت، برای انطباق خود با شرایط جدید با فشارهای شدید روانی رو به رو می شوند.
تحولات اجتماعی و فناوری، در کنار دستاوردهای مفیدی که به همراه داشته اند، جوامع امروزی را با مشکلات مختلفی مواجه کرده اند، تعلیم و تربیت امروز پیش از گذشته بر اجتماعی شدن دانش آموزان، رشد فردی و کسب توانایی در حل چالش های بین فردی تاکید دارد و نمی تواند مسائل را به شانس و آزمایش و خطای دانش آموزان واگذار کند.آموزش و پرورش همواره با این انتقاد مواجه بوده است که نظام آموزشی همه چیز را به دانش آموزان یاد می دهد جز درس های زندگی را. شاید به همین دلیل سازمان بهداشت جهانی، نظام های آموزشی و صاحب نظران تربیتی از سال 1993 به فکر طراحی برنامه ای با عنوان مهارت های زندگی افتادند تا به دانش آموزان بیاموزند که چگونه با مسائل فردی، بین فردی و یا فردی-اجتماعی برخورد منطقی و عاقلانه داشته باشند.[1]
دانش آموزان در دوره کودکی و نوجوانی با مسائل مختلفی رو به رو می شوند از جمله ضرورت شناخت خود و هویت فردی، شناخت هویت اجتماعی و انسانی، نحوه ارتباط با دیگران، آداب معاشرت، نحوه رویارویی با بلوغ، چگونگی کنترل هیجانات، ضرورت کنار آمدن با سختی ها، مهارت کنترل نفس، کسب اعتماد به نفس، دستیابی به عزت نفس و رسیدن به آن، مهارت غلبه بر کم رویی، حل چالش های بین فردی، استفاده درست از رسانه ها، استفاده بهینه از زمان، پول، اوقات فراغت، مهارت قاطعیت و جرئت ورزی، مهارت پیشگیری از سوء مصرف مواد، مهارت های خرید و فروش و کارهای بانکی، مهارت کنترل افسردگی و شاد زیستن، اصول موفقیت، آداب و مهارت مطالعه و مهارت های ارتباطی پیشرفته و مهارت های پیچیده تر و پیشرفته تر دیگر.[1]
بیشتر کشورهای جهان، در چند دهه گذشته نگرانی های فزاینده ای را در این خصوص که نظام آموزش و پرورش، آمادگی کافی را برای پرورش مهارت ها و دانش لازم برای کار و زندگی توام با موفقیت در جامعه پیچیده ی امروزی به شهروندان خود نمی دهد شاهد بوده است. در واکنش به این دغدغه ها، تلاش برای بهبود مدارس افزایش یافته و تمام ابعاد سیستم آموزشی، مورد هدف قرار گرفته است. الگوی تدریس انتقال دانش، عموماً در پرورش دانش و توانایی هایی که دانش آموزان برای زندگی روزانه ی خود نیاز دارند نا موفق بوده است.[2]
هرچند در سال های اخیر در کشورهای مختلف به یادگیری مهارت در دوره دبیرستان توجه شده و به تبع آن رشته هایی چون کار و دانش توسعه پیدا کرده است؛ اما آنچه به عنوان آفت این فرایند تلقی می شود آن است که دست اندرکاران سیستم آموزشی گاه با تدوین نظام های ارزشیابی نادرست از جمله کنکور سراسری، نقش عمده ای را در انحراف از هدف اصلی ایفا می کنند که عمدتاً در این فرایند در سطوح شناختی پایین مورد توجه قرار می گیرد.[2]مهارت های زندگی از آن جهت موثر و مفید تلقی می شود که فرد را قادر می سازد تا دانش، نگرش و ارزش های وجودی خود را به توانایی های واقعی و عینی تبدیل کند و بتواند از نیروهای وجودی در جهت شادابی و شادکامی و ایجاد زندگی مثبت برای خود و دیگران بهره گیرد. شخصی که از مهارت های زندگی بهره کامل دارد به احراز موفقیت هایی نایل می شود و در جهت کاهش آسیب های فردی و اجتماعی توانمند خواهد بود.[3]
مفهوم مهارت
مهارت در لغت به معنای ورزیدگی و زبردستی در انجام فن و یا کار است. در فرهنگ وبستر معانی زیر برای واژه مهارت ذکر شده است:
-1توانایی در به کار گیری یک دانش به شکل موثر.
-2دانش و روش انجام یک وظیفه.
-3توانایی و یا هماهنگی در اجرای یک وظیفه فکری یا فیزیکی.
-4شایستگی فنی در انجام یک کار.
5 -توانایی برای توسعه و تکمیل یک کار و انجام استادانه آن.
-6مجموعه ای از فعالیت های هماهنگ و یکپارچه.
مهارت از نظر حیطه ممکن است از نوع شناختی، نگرشی و یا عملی باشد که فرد برای مقابله موثر با یک مشکل و یا رفع یک نیاز در موقعیت های مختلف زندگی باید از خود نشان دهد. کسب این توانایی ها، فرد را قادر می سازد تا در ارتباطات مختلف خود به گونه ای مثبت و سازگارانهعمل کند تا اولاً سلامت فردی و اجتماعی اش تضمین گردد و ثانیاً زندگی فردی و اجتماعی او با شادکامی و موفقیت همراه شود. مهارت به لحاظ موضوع ممکن است به اشکال فردی، خانوادگی، اجتماعی، اقتصادی، علمی، ذهنی و روانی طبقه بندی شود.[4]
تعاریف مهارت های زندگی
آداب و مهارت های زندگی در معنای وسیع آن همه دانش ها و مهارت ها و نگرش هایی را که به تعالی انسان کمک می کنند، در بر می گیرد. اما در معنای خاص آن شامل رفتارها و دانش های نظری و عملی ای است که بر رشد فردی و سلامت، بهبود مناسبات بین فردی و غلبه بر چالش های زندگی و آداب زندگی اجتماعی تاکید دارد.[1]مهارتهای زندگی توانایی هایی هستند که با تمرین مداوم پرورش می یابند و شخص را برای روبهرو شدن با مسایل روزانه زندگی، افزایش توانایی های روانی، اجتماعی و بهداشتی آماده میکنند. سازمان جهانی بهداشت، مهارت های زندگی را چنین تعریف نموده است: توانایی انجام رفتار سازگارانه و مثبت به گونه ای که فرد بتواند با چالش ها و ضروریات زندگی روزمره خود کنار بیاید.[5]
روش های مختلف یاددهی-یادگیری در آموزش آداب و مهارت های زندگی
این روش ها شامل روش های زیر هستند که ممکن است به تنهایی و یا به صورت ترکیبی در آموزش آداب و یا مهارت ها به کار گرفته شوند: بحث های کلاسی، بارش مغزی، تمرین عملی - کار در آزمایشگاه - ، روش حل مسئله، تحلیل وضعیت و مطالعه موردی، کار در گروه های کوچک، فعالیت فردی در کلاس یا منزل، بازی های آموزشی و شبیه سازی، فعالیت های دیداری و شنیداری مانند فیلم
