بخشی از مقاله
چکیده
قرآن و حدیث برنامه جامعی براي بشریت به ارمغان آورده که بدون تردید حکمتهاي فراوانی در بر دارد و هرگاه این برنامه گرانسنگ با اصول اساسی مشترك مذاهب همراه شود، نه تنها خاستگاه مطلوب را تشکیل خواهد داد، بلکه عموم بشریت از جمله مسلمانان از برکات لایتناهی آن برخوردار و متنعم خواهند بود؛با توجه به آیه هایی همچون »إن هذه امتکم امه واحده« در بیان اینکه وحدت از صفات امت است و »حبل االله« در بیان محور وحدت و غیره، می توان به اهمیت وحدت و تأکید پروردگار بر وحدت میان امت مسلمان به خوبی پی برد. داعیه انسجام مربوط به موضعگیريهاي عملی همه افراد امت اسلامی نسبت به چالشهاي فراروي امت است، چه چالشهاي خارجی و چه چالشهاي داخلی. در تحقیق حاضر جنبه هاي مختلف مبانی نظري وحدت اسلامی شامل: شیوه هاي نمادینه کردن وحدت، راهکارهاي عملی تحقق وحدت در جامعه اسلامی و نقش رسانه ها در تحکیم مبانی وحدت اسلامی مورد بررسی قرار گرفت.
هر سه مبحث ذکر شده به طور کامل تجزیه و تحلیل شد و راهکارهاي مفید و راهگشاي ارائه شده علماي اندیشمند اسلامی به منظور دستیابی به وحدت اسلامی کاملا بررسی شد. با توجه به تحقیق حاضرمیتوان نتیجه گرفت که به منظور افزایش وحدت اسلامی و دستیابی به انسجام اسلامی باید راهکارهاي مفید ي که عالمان اسلامی ارائه کرده اند را در جامعه ابتدا نهادینه نمود و سپس تدابیري اندیشیده شود که این راهکارها را بتوان در جامعه اجرا نمود. در این رابطه نقش رسانه ها در ایفاي نقش مثبت جهت اجرایی شدن این مسأله به خوبی مشخص است. به همین جهت باید رسانه ها را در جهت مناسبی جهتدهی نماییم تا وحدت اسلامی در جهان هرچه بیتر از پیش نمایان شود.
کلمات کلیدي: وحدت اسلامی، انسجام اسلامی، رسانه ها، تحکیم مبانی اسلامی
الف. شیوه هاي نمادینه کردن وحدت
.1 خاستگاه وحدت در قرآن و حدیث چیست؟
خاستگاه وحدت هم در قرآن مجید، هم در حدیث شریف، و هم در سیره ائمه اطهار - ع - متجلی است. اصولا قرآن و حدیث برنامه جامعی براي بشریت به ارمغان آورده که بدون تردید حکمتهاي فراوانی در بر دارد و هرگاه این برنامه گرانسنگ با اصول اساسی مشترك مذاهب همراه شود، نه تنها خاستگاه مطلوب را تشکیل خواهد داد، بلکه عموم بشریت از جمله مسلمانان از برکات لایتناهی آن برخوردار و متنعم خواهند بود؛ چه، خطاب »یا ایهاالذین آمنوا« خطابی عام است و تمامی مسلمانان را از هر گروه و فرقه و نحله شامل میشود. هر یک از آیات و احادیث گرانقدر بر جنبه و بعد خاصی تأکید دارند.
»إن هذه امتکم امه واحده« در بیان اینکه وحدت از صفات امت است؛ »حبل االله« در بیان محور وحدت است: »واذکروا نعمه االله علیکم إذکنتم أعداء فألف بین قلوبکم فأصبحتم بنعمته إخوانا و کنتم علی شفا حفره من النار فأنقذکم منها« در یادآوري آثار و برکات وحدت است؛ »خلقکم من نفس واحده« در بیان وحدت اصل خلقت و آفرینش از نفس واحده است؛ »شرع لکم من الدین ما وصی به نوحا و الذي أوحینا إلیک و ما وصینا به ابراهیم و موسی و عیسی أن أقیموا الدین و لاتتفرقوا فیه« در بیان وحدت مسیر است و دهها آیه دیگر در باب عدم برتري انسانها بر یکدیگر جز با معیار و ملاك علم، تقوا و جهاد وتوکل و توسل به ذات ربوبی و نیز تلاش در تهذیب و تزکیه نفس و عمل به عبادات و نفی هرگونه شرك و الحاد، احساس تکلیف و مسئولیت، مماشات و مدارا، درك ناراحتی و درد دیگران، گفتوگو با ادبیات قرآن و حدیث و...، همه اینها از مصادیق خاستگاه وحدت است .
.2مشخصههاي تقریب مقبول و مطلوب چیست؟
ما گاهی از وحدت سخن میگوییم، گاهی از انسجام و گاهی از تقریب. مقصود ما از تقریب، تقریب اندیشههاست؛ یعنی تقریب بین اندیشههاي مذاهب اسلامی. تقریب مقدمه تحقق انسجام اسلامی یا وحدت است. این هدف ناظر به موضعگیري هاي عملی است. داعیه انسجام مربوط به موضعگیريهاي عملی همه افراد امت اسلامی نسبت به چالشهاي فراروي امت است، چه چالشهاي خارجی و چه چالشهاي داخلی، مسائل بزرگ امت، مسئله فقر، حقوق بشر، خانواده، اقتصاد و... و مسائل وارداتی مثل سکولاریسم، جهانیسازي، تهاجمات فرهنگی و...، در مورد همه اینها امت اسلامی باید یک موضع منسجم داشته باشد. مقام معظم رهبري کلمه »انسجام« را به کار برده است؛ زیرا براي تحقق وحدت، راههاي گوناگونی وجود دارد، اما مهم، انسجام همه این امت در قبال این چالشهاست.
پس منظور ما از وحدت، وحدت موضعگیري هاي عملی است و راهی که این امکان رابه وجود میآورد، تقریب مذاهب است. در مسئله تقریب، ما این داعیه را نداریم که مذاهب از مواضع خودشان عقبنشینی کنند، بلکه همه مذاهب باید با قوت و استدلال و منطق از موضعگیريها و از خطوط اصلی خود دفاع کنند. ما در فراخوانی به تقریب، به عقبنشینی دعوت نمیکنیم .اصولا تقریب در چهار مرحله انجام میگیرد: نخست، جستجوي مشترکات است؛ یعنی به این سمت برویم که حوزه مشترك بین مذاهب را کشف کنیم. برخی از محققان مدعی هستند که نود درصد مساحت زندگی مسلمانان، از نظر فکري، تمدنی و رفتاري، مشترك است.
گاهی بعضی از محققان این مساحت مشترك را به سطح نودوپنج درصد میرسانند و برخی هم حتی بالاتر، حالا ما بیاییم هشتاد و پنج درصد را در نظر بگیریم که این خود مساحت عظیمی است که باید کشف شود. ما با این هدف تقریبا بیست جلد کتاب از روایات مشترك را چاپ کردهایم .مرحله دوم، مرحله توسعه این دایره است. من احساس میکنم که مجال توسعه خیلی باز است، حتی در اصول فقه، نه فقط در فقه و جزئیاتش. در اصول فقه هم اگر همدیگر را خوب بشناسیم، میبینیم که خیلی زمینههاي مشترك وجود دارد. من به عنوان نمونه، به یک مسئله از اصول فقه و یک مورد از حدیث اشاره میکنم. درخصوص اصول فقه شما به قیاس توجه کنید. اجتهادها و قیاسهاي ما و آنها خیلی به هم نزدیک است.
در موارد کمی از قیاسها ما با هم اختلاف داریم. در مسئله استحسان هم همین طور است. اگر تعریفهاي استحسان را ببینیم، بعضی از تعریفها را، هم اهل تشیع و هم اهل سنت رد می کنند، مثل »ما یستحسنه المجتهد بعقله« این را نه اهل سنت قبول دارند و نه اهل تشیع. برخیها را هم اهل تشیع و هم اهل سنت قبول دارند: »تقدیم اهم الدلیلین.«یکی دیگر از راهکارها، تعمیق شعائر وحدتآفرین است، مثل حج، نمازهاي جمعه و جماعت و... لذا امام خمینی - ره - مسئله وحدت و مسئله برائت از مشرکین را در حج مطرح کرد و این عین هدف انبیاست. بزرگترین هنر امام این بود که بیداري اسلامی را رهبري کرد و رشد و توسعه داد و مقام معظم رهبري هم بر همین تأکید دارند.
ب. راهکارهاي عملی تحقق وحدت در جامعه اسلامی -1 نهادینهسازى اصول مشترك
نخستینگام براى دستیابی شیعه و سنی به اتحاد و همبستگی، نهادینهسازى اصول مشترك بین آنان است. توحید و یگانگی خداوند، نبوت، معاد و حیات پس از مرگ، اصول مشترکی است که همگان بدان باور دارند ولی در صحنه عمل به فراموشی سپرده شدهاند. این اصول بیشتر حالت فردى به خود گرفته و به صورت باورهاى ذهنی و فردى درآمدهاند و هیچ کارکرد اجتماعی و بیرونی ندارند. در حالی که این اصول هویت و کارکرد اجتماعی دارند. در زمان رسول خدا - ص - این اصول بناى حرکت اجتماعی، ساماندهی، شکلگیرى پیوندها بستگیها و داد و ستدهاى انسانی بود و در روابط،
