بخشی از مقاله
چکیده:
گویش لکی هرسینی که جزء گویش های کردی جنوبی به شمار می رود؛ در اصل از خانواده زبان های هند و اروپایی نشأت گرفته است. برخی از گویشوران هرسینی، به گویش لکی هرسینی صحبت می کنند. هدف نویسنده، از صرف فعل، تلاش جهت بقای این گویش است. برای انجام این پژوهش، هم از روش کتابخانه ای و هم از روش میدانی - شمّ زبانی نویسنده، ضبط و تحلیل مصاحبه با 30 گویشور - استفاده شده است.
بخشی از نتایج حاصله از پژوهش عبارتند از: -1 فعل گویش لکی هرسینی دارای ویژگی های شش گانه شخص و شمار، زمان، گذر، معلوم و مجهول، وجه و نمود است. -2 تمامی شناسه های فاعلی زمان های گذشته و حال به استثنای سوّم شخص مفرد، یکسان اند. -3 دوازده زمان مهم در گویش لکی هرسینی وجود دارد که شش مورد به زمان گذشته - ساده، استمراری، مستمر، نقلی، بعید و التزامی - ، پنج مورد به زمان حال - اخباری، استمراری، مستمر، التزامی و امر - و یک مورد نیز به زمان آینده تعلّق دارد.
به هنگام ساختن فعل گذشته بعید، هم از پایه حال و هم از پایه گذشته استفاده می شود. -4 در زمان گذشته التزامی نیز که دارای دو الگوی اصلی ساخت فعل است؛ پایه های گذشته و حال استفاده می گردد. -5 طریقه ساختن زمان های حال اخباری و استمراری یکسان است. -6 فعل های زمان های حال اخباری، حال مستمر و گذشته بعید نیز می توانند بیانگر زمان آینده باشند. -7 زمان هایی مانند گذشته بعید استمراری و گذشته نقلی استمراری در این گویش وجود ندارد.
مقدمه
شهرستان هرسین با مساحتی حدود 1173 کیلومتر مربع، در شرق استان کرمانشاه واقع شده است. برخی از مردم این شهرستان به گویش لکی هرسینی تکلم می کنند. گویش لکی هرسینی در اصل از خانواده ی زبان های هند و اروپایی نشأت گرفته است. این خانواده ی زبانی در هزاره های قبل از میلاد مسیح در بخش هایی از اروپا، جنوب و جنوب غربی آسیا رواج داشته است. پژوهشگران به نامی چون: پالیزبان - 1380 - و ارانسکی - 1378 - ، گویش لکی هرسینی را به درستی در خانواده ی زبان های هند و ایرانی گنجانده اند. گویش لکی هرسینی یکی از گویش های زیرمجموعه ی زبان کردی است.
گویش لکی هرسینی که دارای گونه های اصلی: کلهری، ایلامی، کوهدشتی، شیروانی و گروسی می باشد در استان کرمانشاه - مانند: هرسین، گیلان غرب، دینور، قصر شیرین - ، استان همدان، استان ایلام، استان قزوین و بخش هایی از مناطق کردنشین خانقین و بدره ی کشور عراق، تکلم می شود. در این پژوهش بر آنیم تا فعل گویش لکی هرسینی را از دیدگاه صرفی - ساختواژی - بررسی نماییم.
در این راستا، ویژگی های فعل و انواع آن را ارائه کنیم. برای بیان دقیق تر مفاهیم مربوط به ساختواژه ی فعل، از مثال های متنوع در جملات و جداول استفاده می کنیم. برای انجام این پژوهش، هم از روش کتابخانه ای و هم از روش میدانی استفاده کرده ایم. در روش میدانی، علاوه بر بهره جستن از شمّ زبانی نویسنده این پژوهش، مصاحبه با 30 گویشور نیز ضبط و تحلیل شده است.
هدف این جستار، هرچند اندک و ناچیز، اما درجهت احیای گویش های محلی است. نویسنده این پژوهش، وظیفه خود می داند که با ارائه بخش اصلی گویش لکی هرسینی، یعنی فعل این گویش، از زوال و فراموشی بیشتر این گویش، جلوگیری نماید. از طرفی بسیاری از جوانان و نوجوانان نسل جدید، شناختی علمی از این گویش ندارند. به همین دلیل، نگارنده این مقاله، با بررسی علمی بخشی از این گویش، یعنی همان فعل گویش، تاحدی به آنان در شناخت این گویش کمک می کند.
دستورنویسان سنتی و جدید، بررسی های کم و بیش مشابهی ازفعل و صرف فعل ارائه داده اند که به نمونه هایی از آن ها اشاره می شود: کتاب دستور زبان فارسی پنج استاد - 131:1380 - ، کتاب مبانی علمی دستور زبان فارسی - شفائی . - 71-68 :1363 دستور نویسان سنتی زیر نیز در زمینه فعل و صرف فعل زبان فارسی، تحقیقاتی انجام داده اند: ناتل خانلری - 1355 - ، خیامپور - 1384 - ، احمدی گیوی - 1384 - ، دستور نویسان ساخت گرا نیز در زمینه فعل و صرف فعل زبان فارسی، تحقیقاتی انجام داده اند.
از جمله: صادقی 1372 - ، - 236-246، باطنی - 1380 - ، وحیدیان کامیار - . - 1373 دستور نویسان زایشی-گشتاری نیز در زمینه فعل زبان فارسی، بررسی ها و تحقیقاتی انجام داده اند. در این زمینه، می توان به موارد زیر اشاره کرد: مشکوه الدینی - 1370 - ، ابو محبوب - 1375 - ، غلامعلی زاده - 1374 - ، دبرمقدّمی 1384 - ، - 149-200، گلفام - 1385 - ، افراشی . - 1386 - در زمینه گویش لکی هرسینی، می توان کتاب های فرهنگ لکی - ایزدپناه: - 1367 و دستور زبان لکی، ضرب المثل ها و واژه نامه - عالی پور خرّم آبادی: - 1384 که فقط در مورد قوم لک ساکن در استان لرستان می باشد؛ را ذکر کرد. کتاب جامعه شناسی هویت گروهی و قومی در ایران با نمونه گویشوران لکی - همزه ای: - 1385 را نیز درباره لک ها می توان نام برد.
پایان نامه هایی درباره گویش لکی هرسینی انجام شده است که صرفأ به آن ها، اشاره می کنیم: کاکاوند - 1371 - ، عزیزی - 1374 - ، کاظمی - 1384 - ، مرادی . - 1387 - با دقت و توجه در مطالعات انجام شده در زمینه دستور نویسی با توجه به آثار متفاوت دستور نویسان سنتی، ساخت گرا و زایشی- گشتاری و هم چنین در مورد فعل در زبان فارسی و سایر گویش های ایرانی و همچنین آثار موجود در گویش لکی هرسینی، می توان پی برد که تاکنون هیچ اثری - شامل کتاب، پایان نامه، مقاله ، نشریه و غیره - در مورد صرف فعل گویش لکی هرسینی نگاشته نشده است و تا جایی که نگارنده مطلع است؛ موضوع پژوهش کنونی، تازه و بدیع بوده و هیچ فردی در مورد آن کار تحقیقی انجام نداده است.
یافته ها
ویژگی های شش گانه فعل گویش لکی هرسینی جمله از گروه تشکیل می شود و گروه فعلی جزء سه گروه تشکیل دهنده ی جمله است. از طرفی فعل مهم ترین عضو گروه فعلی به شمار می رود.
