بخشی از مقاله
چکیده
به همان میزان که به قواعد اخلاقی در کل جامعه نیاز است، وجود قواعد خاص اخلاقی در یک جامعه تخصصی نیز از ضروریات است. این قواعد کمک میکند تا در روابط دو سویه حداکثر مطلوبیت حاصل گردد. اخلاق حرفه-ای، مجموعه استانداردها و قواعدی است که بر نحوه رفتار اعضای یک حرفه حاکم است. با توجه به نتایجی که در سیستم آموزش مهندسی در کشور وجود دارد خلاء دروس مناسب در رشتههای فنی و مهندسی به خصوص آموزش اخلاق مهندسی و روانشناسی کار، در دانشگاهها کاملاً مشهود است. به نظر میرسد توسعه متوازن فرهنگ، دانش، صنعت و اخلاق به صورت توام میتواند زمینه ساز رسیدن به توسعه پایدار باشد و بهترین بستر برای شروع این تغییر در دانشگاهها میسر است.
در راستای تبیین اخلاق در حرفه مهندسی، ضرورت حرکتی جدید در کشور احساس میگردد و این موضوع که ایران، کشوری اسلامی و استوار بر ارزشهای والای اخلاقی و انسانی است، بر پیچیدگی مسئله میافزاید . لذا با توجه به تجربه موفق جوامع مهندسی جهان در تدوین آیین نامههای اخلاقی، این امر میتواند به عنوان راهکاری مناسب به شرط لحاظ نمودن شرایط بومیسازی در دستور کار قرار گیرد پیشنهادی که در این مقاله ارائه میشود در گام نخست برای رسیدن به اخلاق حرفه مهندسی ایجاد "کمپین اخلاق حرفهای مهندسی" میباشد.
واژههای کلیدی: اخلاق حرفهای، اخلاق مهندسی، اخلاق در ژئوماتیک.
-1 مقدمه
اخلاق، اخلاق کاربردی و اخلاق حرفهای سه اصطلاحی است که به علت نزدیکی معنای آنها اغلب به جای یکدیگر به کار میروند. اخلاق، علمی است که با شناساندن صفات نیک و بد و اَعمال درست و نادرست انسان، شخص را به صفات نیک دعوت میکند و به صورت کلی بحث میشود. با به کار بسته شدن یک حوزه خاص و جزئی، اخلاق کاربردی ایجاد میشود. بنابراین اخلاق کاربردی علمی است که با به کار بستن نظریههای اخلاقی در یک حوزه خاص مانند: پزشکی، محیط زیست، تجارت، هنر و ... در صدد حل مشکلات و معضلات اخلاقی ان حوزه است. اخلاق حرفهای به بیان الزامات و وظایف اخلاقی یک حرفه و شغل خاص مانند: معلمی، وکالت، مهندسی، مدیریت و ... می-پردازد.
اخلاق حرفهای، مجموعه استانداردها و قواعدی است که بر نحوه رفتار اعضای یک حرفه حاکم است . [2]با توجه به نتایجی که در سیستم آموزش مهندسی در کشور وجود دارد و خلاء دروس مناسب در رشتههای فنی و مهندسی به خصوص آموزش اخلاق مهندسی و تاریخ علم و روانشناسی کار، در دانشگاهها کاملاً مشهود است. به دلیل عدم آموزش مناسب مهندسان در زمینه رفتار و مسئولیتهای مهندسی همه ساله ضرر و زیانهای مادی و غیر مادی فراوانی به کشور وارد میشود. با توجه به اهمیت این شاخه علم در دانشگاههای مختلف جهان ضرورت توجه مسوولان آموزش عالی در بخش مهندسی برای ارائه دروس اخلاق در زمینه حرفه مهندسی وجود دارد . [1]
-2 اخلاق مهندسی
ابتدا باید دانست که مهندس کیست؟ مهندس فردی است که از دانش مربوط به تخصص خودکاملاً برخوردار بوده، این دانش را به روز نگه داشته و با ابتکار و خلاقیت میتواند مسائل مربوط به سلامت، بهداشت، درمان، آموزش، کشاورزی، مسکن، حمل و نقل، صنعت و ... را حل کند و در نهایت آسایش و رفاه بیشتری را برای مردم فراهم سازد. اخلاق مهندسی مشتمل است بر مسئولیتها و حقوقی که میبایست توسط آنان که در کارهای مهندسی دخیل هستند صحه گذارده شود و همچنین ایده آلهای مطلوب و تعهدات شخصی در مهندسی است.
اخلاق مهندسی در اصل مجموعهای از تصمیمات، سیاستها و ارزشهاست که در افعال مهندسی به لحاظ اخلاقی مطلوب هستند. برخورداری از اخلاق مهندسی موجب میشود که مهندسان خود کنترل کننده فعالیتهای خود باشند و در سطحی بالاتر بتوانند از منافع جامعه انسانی و سلامت جامعه حمایت کنند . [5]برخورداری از ارزشهای انسانی و اخلاق مهندسی میتواند برای مهندسان و جامعه آرامش خاطر، رضایت باطن و در نهایت شادی وافر پدید آوردمهندسِ. برخوردار از اخلاق مهندسی، رسالت خود را در ارائه مؤثرین خدمات بی ریا به کسانی که بیشترین نیاز را دارند میداند و در جهت تحقق این رسالت گام بر میدارد . [4]
1؛-2 حوزههای اخلاقی در مهندسی
مهندسان از نظر اخلاقی در حوزههای فردی و اجتماعی ظاهر میشوند که میتوان به تعدادی از آنها اشاره کرد:
- 1 اخلاق تکنیکی یا فنی که مربوط به تصمیمات فنی و علمی است که توسط مهندسین اتخاذ میگردد.
- 2 اخلاق حرفهای که با سایر مهندسان، مدیران، کارمندان و کارگران مرتبط میگردد.
- 3 اخلاق اجتماعی که به تعهدات ملی و میهنی و جامعه انسانی ارتباط مییابد.
2؛-2 اخلاق خرد و اخلاق کلان در مهندسی
در مبحث اخلاق مهندسی، تفکیکی در حوزه فردی مهندسین و حوزه اجتماعی صورت میگیرد و رفتارهای مهندسی به دو بخش تقسیم می گردد : [6]
الف - اخلاق خرد : اخلاق خرد به تصمیمات اخلاقی اتخاذ شده در حیطه شخصی و یا روابط داخلی در حرفه مهندسی ارتباط پیدا میکند.
ب - اخلاق کلان : اخلاق کلان به مسئولیت اجتماعی حرفه مهندسی و تصمیمات اجتماعی و جبههگیری آن گروه در برابر تکنولوژی اشاره دارد.
-3 اخلاق مهندسی در کشورهای مختلف
اولین تحقیقات درباره اخلاق مهندسی در دهه 1990 در ایالات متحده انجام شد. اخلاق مهندسی در ابتدا به صورت اعمال و تصمیماتی که توسط افراد به صورت فردی یا جمعی در ارتباط با حرفه مهندسی گرفته میشود تعریف شد ولی بعدها از آن به عنوان وسیله ای برای کنترل تکنولوژی نام برده شد. تقریبا تمام جهان محققان بر توجه مهندسان به مسوولیتهای حرفهای اعتقاد دارند .[6] درحال حاضر درسی با عنوان اخلاق مهندسی در دانشگاههای آمریکا، اروپا، استرالیا و... تدریس میشود. در این درس مباحثی چون نقش مهندسان در جامعه، تئوری اخلاق و ارتباط آن با اخلاق مهندسی و مسوولیتهای حرفهای مهندسان در جامعه، اقتصاد مهندسی، طرز رفتار با کارگران و روشهای مدیریت، مسائل زیست محیطی و وظائف و حقوق مهندسان در جامعه مورد بررسی قرار می-گیرد.
پیش از انقلاب درسی با عنوان آشنایی با حرفه اخلاق مهندسی در دانشگاه شیراز تدریس میشد و از ارائه چنین درسی در سایر دانشگاهها اطلاعی در دست نیست. در سالهای اخیر دانشجویان حرفه پزشکی موظف به گذراندن درسی با عنوان اخلاق پزشکی دارند و در حقیقت دانشگاههای علوم پزشکی در زمینه آموزش اخلاق حرفه-ای در ایران پیش قدم هستنداخیراً. در دانشگاه صنعتی شریف نیز درسی با عنوان اخلاق مهندسی در سرفصل دروس دانشجویان گنجانده شده و متخصصان حوزه مهندسی در پی تحقیقاتی در این زمینه هستند . [1]
به نظر میرسد توسعه متوازن فرهنگ، دانش، صنعت و اخلاق به صورت توام میتواند زمینه ساز رسیدن به توسعه پایدار باشد و بهترین بستر برای شروع این تغییر در دانشگاهها میسر است. اما باید توجه کرد که این رویه به صورت معمول درآید و مانند دروس عمومی یا پایه یا تخصصی به آن ارزش داده شده و در کلیه مقاطع ، رشتهها و دانشگاههای کشور این واحد درسی ارائه و تدریس گردد. چرا که بعد از اتمام تحصیلات، دانش آموخته نیازمند یک منشور اخلاقی برای اجرای کار از بابت تعامل، حق و حقوق، اختیارات و وظایف در جامعه میباشد.
-4 آیین نامههای اخلاقی در حرفه مهندسی
1؛-4 مفاهیم
به منظور دسترسی مهندسین به دستورالعملها و رهنمودهای اخلاقی در حرفه مهندسی، مجامع حرفهای مهندسی جهان اقدام به تدوین آیین نامههای اخلاقی نمودهاند که لازمه عضویت در این مجامع حرفهای پایبندی و تبعیت از این قواعد اخلاقی است. این اصول علاوه بر اینکه راهنماییهای اخلاقی متناسب با شرایط و موضوعات کاری را در اختیار هر مهندس میگذارد باعث ایجاد هماهنگی در مهندسین در زمان تصمیم گیریها و در موقعیتهای مبهم اخلاقی میشود و این در حالیست که هدف از حرفهای شدن نیز ایجاد هماهنگی و تثبیت یک رویه ثابت در تصمیم گیریهاست . [2] همچنین وجود آیین نامههای اخلاقی موجب میشود کارفرمایان قادر نباشند مهندسین را به گرفتن تصمیماتی مغایر با اخلاق مجبور سازند زیرا این قوانین حامی آنهاست و در آخر باید اشاره نمود ، تدوین
