بخشی از مقاله
چکیده
امروزه در نظام آموزشی وبه ویژه درآموزش عالی، »مطالعات میان رشته ای « و»تفکر انتقادی« جایگاهی درخورتوجّه دارد.مطالعات میان رشته ای، به عنوان یک نیاز اساسی در محیط های دانشگاهی ودر فرایندهای تولیددانش، افزون برگستراندنِ دانش های گوناگون،موجب گشوده شدن مرزهای جدید درحوزه های دانش پ ژوهی ونیزدورشدن ا ز بحران های ناشی از تک رشته ای می شود . ازسوی دیگر،تفکرانتقادی وآموزش مهارت های آن، به مثابه رویکردی میان رشته ای درنظام آموزشی ،اهمیّت بسزایی دارد .
آموزش اندیشه های انتقادی وبسط وگسترش پرسشگری درمیان افرادِ تاثیرگذاردرفرایندهای رشد جامعه،امروز ه به یک نیازاساسی تبدیل شده است . این مقاله می کوشدبه واکاوی تفکرانتقادی به مثابه رویکردی میان رشته ای وضرورت روی آوردن به آن درتمام حوزه های دانشگاهی، علوم انسانی و به ویژه نقد وتحلیل متون ادبی می پردازد وجنبه های گوناگون این نیازاساسی را موردبررسی قرارمی دهد. کشف معنای متن ونقدوتحلیل ازرهگذر تفکرانتقادی ونقش مرکزیت زدایی درارتقای سطح تفکر انتقادی ، درتحلیل متون ادبی ونبودِ روش علمی ومنسجم درحوزه تفکرانتقادی ، ازمباحثی است که دراین مقاله به آن ها پرداخته می شود.
.1 مقدمه
مطالعات میان رشتهای، امروزه، به نیاز اساسی جامعهنوگرا و تحوّل خواه بشری و دنیای مدرن و پسامدرن تبدیل شده است .عواملی مانند تحوّلات ساختی کارکردی در عرصهی علم، تحوّلات کلّان پارادیمی، تحولات فناوری اطلاعات و ارتباطات،عامل جهانی شدن و تحوّ لات فناوری، بر شکل گیری و روی آوردن به مباحث میان رشته ای تأثیر دارد
بحرانزدایی از رویکردسنّتی به رویکردی مدرن در نظام آموزش عالی و برنامهریزی درسی در رشته های دانشگا هی و ناکارآمدی نظام دانشگاهی درفرایندهای تحوّل گرایی نوین و پویایی جامعه انسانی، از دیگر زمینههای شکل گیری مطالعات میان رشته ای است. از سوی دیگر، نیاز جامعه به انسانهای متفکر، به دلیل پیچیدگی های اجتماعی، فرهنگی، اطلاعرسانی و تحوّ لات شتابنده فناوری و تکنولوژیک، ضرورت توجّه به تفکر انتقادی را دوچندان می کند. پیوند بین مطالعات میان رشته ای را تمرکز بر توسعه مهارت های تفکر انتقادی و تفکر خلّاق می دانند.
امروزه،هدف اصلی آموزش صرفاً انتقال اطلاعات نیست .حجم اطلاعات پیرامون یک رشته تخصصی ، آنقد رزیاد است کهحتّی متخصصین آن رشته قادربه فراگیری آن نیستند. درنظام آموزشی جدید سعی براین است که به دانشجویان کمک شود اطلاعات درست راچگونه پیدا وبازنمایی نمایند؟ چگونه اطلاعات به دست آمده را تحلیل وتلفیق نمایند؟ ومهم تراین که آنها رابه دیگراطلاعات مرتبط سازند ودرموقعیت دیگرازآن ها بهره جویند. به نظرمی رسدکه این اهداف تاحدودی ازطریق روش میان رشته ای دست یافتنی است
نویسنده در این مقاله می کوشد به پیوند مطالعات میان رشته ای و تفکر انتقادی و ضرورت واکاوی تفکر انتقادی که رویکردی میان رشتهای به شمار میرود، به ویژه در نقدوتحلیل متون ادبی بپردازد.
.1 .1 روش تحقیق
روش تحقیق در این مقاله، روش توصیفی تحلیلی است. دادههای پژوهش به صورت کتابخانه ای گردآوری شده و روش تجزیه و تحلیل آماری براساس روش کیفی و در مواردی بر پایهروشی کمّی استوار شده و نیز روش استدلالی در این پژوهش، از نوع روش استقرایی است.
.1 .2 پیشینیهی تحقیق
در دو حوزه مطالعات میان رشتهای و تفکّر انتقادی، تاکنون مقالات و پژوهشهایی صورت گرفته که تا حدّی پژوهشگران را با این گو نه مباحث آشنا کرده است، امّا به ضرورت روی آوردن به تفکر انتقادی به عنوان رویکردی میان رشتهای، به ویژه در حوزهی علوم انسانی و نقد ادبی بسیار اندک پرداخته شده است:
الف - کتابها
در حوزهی مطالعات میان رشتهای میتوان به این موارد اشاره کرد:
- 1998 - Newellدر کتابInterdisciplinarity:Essays from the literature به مفهوم مطالعات میان رشتهای بر مبنای ائتلاف رشته ها و نظریه های علمی علوم شناختی می پردازد. - 2010 - Frodeman در کتاب Oxfrod Handbook of Interdisciplinarity به تحلیلی درس نامهای از مباحث میان رشته ای پرداخته است. کتاب گفتمان میان رشته ای دانش هنوشت علی خورسندی - 1387 - کتابی درخورتوجّه در حوز ه مطالعات میان رشتهای و پیوند این مباحث با حوزه های گوناگون دانش و چندرشتگی به شمار می رود. پیربوویه - 1387 - در کتاب روش رشتهای و روش میانرشتهای، به مبانی نظری و روششناسی مطالعات میان رشتهای پرداخته است.
در زمینه تفکر انتقادی، این کتابها در خورتوجّه است:
Paul و - 2002 - Elder در کتاب Critical thinking به موضوع تفکر انتقادی و شیوه چگونگی آموزش تفکر در میان دانشجویان می پردازد. از همین نویسنده، کتاب های دیگری که همگی ارزنده هستند منتشر شده است. چت ماپیرز - 1986 - در کتاب آموزش تفکر انتقادی به ضرورت ها، کارکردها و فرضیه های گوناگون تفکر انتقادی پرداخته که بسیار کتاب درخورتوجّهی است.
ب - مقالهها
جای خشنود ی است فصل نامهی علمی پژوهشی مطالعات میان رشته ای در علوم انسانی ، زیر نظر پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری از سال 1387 تاکنون، مقالات ارزنده ای در حوزه ی مطالعات میانرشتهای منتشر می کند. مقصود فراستخواه - 1390 - در مقاله »میان رشته گرایی و ظهور علم «.... به عوامل مؤثر شکل گیری این گونه مطالعات و زمینه و پیشینه تاریخی آن ها و ظرفیت ها و محدودیت های مطالعات میان رشته ای می پردازد.
ابراهیم برزگر - 1387 - درمقاله »تاریخچه، چیستی و فلسفه پیدایی علوم میان رشته ای« به مطالعات میان رشته ای به مثابهنوعی رهیافت وجز نگری وتجزیه گرایی علوم پایه ،اشاره کرده که ازآن جایی که یکی از نخستین پژوهش ها در این حوزه به زبان فارسی است، مقاله ارزندهای به شمار می رود. مقالهی »پیشنیازها و موانع تحقّق توسعه ع لوم انسانی میان رشته ای« نوشته غلامحسین خورشیدی و شیوا پیشگاهی - 1391 - در بردارند
مطالب ارزنده ای است مربوط به ضرورت های مطالعات میان رشته ای، موانع توسعه اینگونه مطالعات و چالش های پیش روی میان رشته ها در حوزه علوم انسانی.
