بخشی از مقاله
چکیده
بارندگی کم و کمبود منایع آبی در استان قم ،همواره اغلب فعالیت های بخش های مختلف کشاورزی، صنعتی و گردشگری مذهبی آن را تحت تأثیر قرار می دهد و این امر ایجاب می نماید که آمایش سرزمین برای کشت محصولات کشاورزی براساس مسائل آب و هوایی نه تنها در استان قم بلکه در سراسر کشور صورت پذیرد و سبب شود که در برنامه ریزی و تصمیم گیری های امور کشاورزی بصورت علمی ، با نگرش حفظ منابع آبی وسفره های آب زیر زمینی کمک موثری ارائه نماید تا نتیجه مهم در بخش کشاورزی منطقه مبنی بر تولید غذای بیشتر از آب کمتر انجام پذیرد.
در این مقاله سعی شده است با استفاده از استخراج آمار بانک اطلاعات زراعت کل کشور و استان قم طی دوره ده ساله - سالهای زراعی 81-90 - و مقایسه آنها واستخراج وترسیم پارامترهای جوی و اشاره به اقلیم منطقه ، وضعیت محصولات مهم کشاورزی استان قم با مصرف بالای آب و تاثیر پذیری اقلیمی آنها مورد ارزیابی قرار گیرد. بی شک اگر مسائل کشاورزی و کشت وکار براساس شرایط آب و هوائی مورد انتظار سازماندهی شوند ، اثر بخشی آنها افزایش می یابد و سود اقتصادی قابل توجهی نیز عاید خواهد شد.
مقدمه
آمایش اسم مصدر آمودن و آمائیدن بوده و به معنای نرم کننده و مستعد سازی سرزمین می باشد .آمایش سرزمین، شامل برنامهریزی و سازمان دادن به نحوه اشتغال فضا، تعیین محل سکنای انسانها، محل فعالیت و تجهیزات و کنشهای بین عوامل گوناگون نظام اجتماعی- اقتصادی است. این رشته برنامهریزی کلان نیروهای اقتصادی، طبیعی و انسانی را مدنظر دارد.
آمایش سرزمین برای کشت محصولات کشاورزی براساس شرایط دقیق اقلیمی و آب و هوا یی نوعی فعالیت برنامه ریزی بلند مدت در سطوح کلان و خرد است که قصد برقراری ارتباط بین مقوله های چند گانه فضا ، انسان ، امکانات و فعالیت را داردکه بطور جامع نه تنها در استان قم بلکه در سراسر کشور بطور جامع انجام نگرفته و اطلاعات درست و کاملی هم در این رابطه موجود نیست و می توان گفت که الگوی کشت ایده آل در استان قم وکشور تعریف نشده و قطعا باید به این نتیجه رسید که روی کشت محصولات کشاورزی مدیریت مطلوب صورت نگرفته است بطوری که برای تولید یک کیلوگرم محصول کشاورزی به طور متوسط در کشور 4300 لیتر آب مصرف میشود، در حالی که این عدد در کشورهای توسعه یافته کمتر از 3000 لیتر است.
بنابراین مصرف آب کشاورزی در ایران 1.5 برابر کشورهای توسعه یافته است و پیوسته ضعف در مدیریت در قالب کمبود منابع آب توجیه می شود. اگر کشاورز و ماشین های کشاورزی بر اساس شرایط آب و هوائی مورد انتظار سازماندهی شود ، اثر بخشی آنها افزایش می یابد ، و سود اقتصادی قابل توجهی عاید خواهد شد. بعضی از عملیات زراعی و استفاده از نهاده های کشاورزی تاثیر نامطلوب آب و هوا را کاهش می دهند. .همه گیاهان با نیازهای مختلف به آب احتیاج دارند و اگر آب نباشد هر گیاهی بعد از مدتی خشک خواهد شد و از بین خواهد رفت.
حتی گیاهانی که در بیابانها رشد می کنند به کمی آب احتیاج دارند.. در این زمینه باید توجه نمود که آبیاری و کشت آبی ، بعنوان بزرگترین بخش مصرف کننده آب در بخش کشاورزی ، هدر رفت آب زیادی را در کشور ما ومنطقه مورد مطالعه به همراه دارد . با جمعیت فزاینده و آب کمتری که برای تولیدات کشاورزی در دسترس است نیاز آبی یکی از پارامترهای اصلی در امور آبیاری محسوب می شود . نیاز آبی گیاهان زراعی و درختان میوه متفاوت است و تحت تاثیر خصوصیات فیزیولوژی و مراحل رشد و... قرار دارد.
به منظور بهینه کردن مصرف آب در امور کشاورزی ، باید از میزان نیاز حقیقی گیاهان مطلع بود تا علاوه بر تامین آب مورد نیاز گیاه و اجتناب از بروز تنش خشکی و کاهش عملکرد، از مصرف بیش از اندازه آب نیز جلوگیری شود. .بنا به تعریف نیاز آبی گیاه میزان آبی است که برای غلبه بر کاهش آب از طریق تبخیر و تعرق کافی باشد.
همچنین کمبود پارامتر جوی : فشار بخار آب با افزایش بهره وری آب گیاهان رابطه معکوس دارد و کمبود فشار بخار ، همراه با عرض جغرافیایی ، کاهش می یابد و بنابراین نواحی مناسب برای کشاورزی با آبیاری مدبرانه ، در عرضهای جغرافیایی بالاتر قرار می گیرند ، تضمین امنیت غذایی برای نسل های آینده و تولید مورد نیاز محصولات کشاورزی مورد نظر در مناطق مختلف مبهم است.
بررسی ها نشان میدهد مناطق حاصلخیز و مستعد در استان قم از سیاست استفاده با محصولات استراتزیک خاص خود بهره گیری همسان سازی ننموده اند مطالعات نشان می دهد استفاده از درختان پسته وزیتون و....به جای محصولات زراعی وباغی که با کشت آبی چون گندم و ....در بسیاری از مناطق استان راهکار مطمئنی برای جلوگیری از کاهش آبهای زیر زمینی و بطور کلی ، کمبود منابع آبی در منطقه است و ضروری است به عناصر هواشناسی موثر در مقدار تولید و یا عملکرد محصولات زراعی از قبیل :
بارش و پراکندگی آن ،دمای روزانه ، رطوبت نسبی ، سرعت باد و تعداد روزهای یخبندان توجه ویژه وخاص گردد نهایتاً یاد آور می شود کلیه عوامل فوق اعم از افزایش دما و گرم شدن هوای استان، کاهش نزولات آسمانی و همچنین وزش باد و افزایش تبخیر و تعرق میتواند به همراه شور شدن اغلب اراضی زراعی استان نمایانگر آمایش سرزمینی نامناسب در استان و سبب وارد شدن ضرر و زیان به بخش تولید و در نهایت کشاورزان شده است.
مواد و روش ها
تهیه وتنظیم جداول و نمودار های لازم برای تبین موضوع مورد مطالعه صورت پذیرفته و در ادامه مطالب ملاحظه می شود با توجه به جداول و نمودارهای ذکر شده و سایر توضیحات تفصیلی نتیجه می گیریم که که متوسط بارندگی در ایران 240 میلمتر گزارش شده، اما این بارش توزیع بسیار نامنظمی از نظر زمانی و مکانی دارد: بیش از نیمی از بارش در 25 درصد از مساحت کشور رخ می دهد.
در 28 درصد کشور بارندگی کمتر از 100 میلیمتر، 47 درصد از مساحت بارندگی بین 100 تا 250 میلیمتر - از جمله استان قم - و 16درصد مساحت کشور بارندگی بین 250 تا 500 ملیمتر دارند. فقط 8 درصد کشور دارای بارندگی بین 500 تا 1000 میلیمتر - در دامنه متوسط جهانی - قرار دارد. سطحی معادلی یک درصد کشور نیز بارندگی بیش از 1000 میلیمتر دارد. در یک جمع بندی کلی دیگر آمده است که 75 درصد کشور بارندگی کمتر از 250 میلیمتر دارد.
