بخشی از مقاله
چکیده
میرزا ابوطالب کلیم کاشانی از شاعران برجسته قرن یازد هم هجري است که به علّت خلق مضامین بدیع و زیبا به خلّاق المعانی شهرت یافته است . او در جوا نی رهسپار هند گردید ودر دربار شا هجهان – پنجمین پادشاه سلسله گورکانیه – به مقام ملک الشعرایی دست یافت . درون مایه هاي گوناگونی در اشعار این شاعر برجسته سبک هندي به چشم می خورد.
از جمله مضامین تغزّلی و عاشقانه، شکوائیه ها ،مضامین اخلاقی،مضامین اعتقادي - حکمی،عرفانی،فلسفی - مضامین طنز آمیز و مطایبه اي ،مضامین اجتماعی و... در این میان یکی از مضمون هاي اصلی اشعار کلیم ،شکوائیه و اندوه سرایی می باشد . او در اشعار خود درد و اندوه را فریاد می کشد و مضامین بکر و خیال انگیزي را در این مورد ساخته و پرداخته است . کلیم گاه از هجران یار می نالد و گاه از روزگار نامراد و ناموا فق و زمانی دیگر هم از تنهایی و بخت سیاه خود.
محور فکري کلیم باعث شده است که واژه هاي تیره و خاکستري زنجیره وار به هم متصل گردند و چهره غمزده شاعررا ترسیم نمایند. بررسی غم در اشعار کلیم نشان می دهد که با اینکه اشعار او را هاله اي از یاس و ناامیدي فراگرفته اما ترکیبات تشبیهی و استعاري او اغلب در خدمت مضمون سازي است و در خواننده احساس غم ایجاد نمی کند.
در این نوشتار قصد آن داریم که مضمون غم و اندوه را در اشعار این شاعر بزرگ بررسی کنیم . در این مقاله سعی شده است تا مضمون اندوه در شعر کلیم هر چه بیشتر و بهتر آشکار و بررسی شود و نمودهاي آن شناسایی و براي هر یک،شوا هدي از دیوان او ذکر گردد. بدیهی است که آشنایی با این مضمون ما را در شناخت هرچه بیشتر اندیشه هاي کلیم یاري می رساند .
مقدمه
سبک هندي یکی مهمترین سبکهاي شعر فارسی محسوب می شود . این سبک از اوایل قرن یازدهم تا اواسط قرن دوازدهم در ایران و هند رواج داشته است و در شکل گیري آن عواملی همچون رسمی شدن مذهب شیعه ، عدم توجه شاهان صفوي به اشعار غیر مذهبی و سفر شاعران به هند مؤثر بوده است . از مهمترین ویژگی هاي سبک هندي میتوان به دقّت در محسوسات ، خیال پردازي هاي غریب ، مضمون یابی ، کاربرد فراوان اسلوب معادله و تشخیص اشاره کرد . شاعران سبک هندي علاقه خاصی به مضمون سازي نشان داده اند هر چیز جزئی و بی اهمیت می تواند براي آنها دستمایه ایجاد یک مضمون نو گردد .
»مضمون عبارت است از معنی جزئی متکی به مناسبات لفظی و رایج در سنت شعر و با موجودات و روابط شعري سرو کار دارد «. مخرمشاهی،38:1381ب یکی از شاعران توانا در خلق مضامین تازه و نو کلیم است او در نجات شعر فارسی از مضامین تکراري و کلیشه اي سهم بسزایی دارد و توانسته مضامین تازه و بکري را به شعر فارسی وارد کند . »مضمون سازي در دیوان کلیم بسیار چشمگیر است و در کمتر غزلی است که حداقل یک یا دو مورد »مضمون سازي« صورت نگرفته باشد. گفتیم که شعر کلیم مضمون هاي بسیار متنوعی را در بر می گیرد و از جمله مضمون هاي اصلی شعر کلیم ، شکوائیه و اندوه سرایی است . دقّت در این مضمون به شناخت و درك بهتر شعر کلیم مؤثر خواهد بود . از این رو بررسی آن می تواند از اهمیت خاصی برخوردار باشد .
اندوه در اشعار کلیم
هنگامی که اشعار کلیم را می خوانیم در می یابیم واژگانی از قبیل قفس، گلخن، گلشن، آه ، اشک ، ویرانی، بخت، آیینه، سیل، رهزن، زخم،خار، چاه، شمع و رمیدن را بیشتر از بقیه واژگان به کار می برد. و اگر کاربرد بیشتر یک یا چند واژه توسط شاعر نشان دهندة علاقه و اندیشه او باشد، با یک نگاه سطحی به این واژه ها در می یابیم که اکثر آنها واژگانی سیاه و یا خاکستري اند و در واقع می توان گفت دنیاي کلیم دنیایی تیره و تار است. دنیایی که غم و غصه از در و دیوار آن می بارد. در جاي جاي دیوان او صحبت از این غم و اندوه است. غم و اندوهی که تمام وجود او را فرا گرفته است و روح او را آزار می دهد.
