بخشی از مقاله
چکیده
فرآیند مصرف آب در جهان، محدودیت منابع آب تجدید شونده، از یک سو و تصرفات غیر قانونی حریم و بستر دریاچهها از سوی دیگر بر اهمیت و حساسیت حفظ حریم و بستر دریاچهها افزوده است و با توجه به اینکه اقدامات کیفری در راستای حفاظت و بهرهبرداری بهینه از حریم و بستر دریاچهها ضعیف است و این امر باعث نابودی دریاچهها شده است، باید دید دلیل عملکرد ضعیف قانون در این زمینه چیست و تا چه حد تصویب قوانین مدون به بهبود عملکرد حفاظت و حفظ حریم و بستر دریاچهها کمک میکند.
در این پژوهش به شناسایی خللها و ضعفهای قانونی و پیشنهاد راهکار مناسب جهت رفع آن، بررسی قوانین و آرای صادره قضات و ضرورت حمایت کیفری از حریم و بستر دریاچهها اشاره شده از این رو پیشنهادات لازم جهت حمایت قانونی و دستیابی به قانونی جامع که پاسخگوی زمان حال باشد و دارای ضمانت اجرایی متناسب بوده و به توان برای حفاظت هر چه بیشتر دریاچهها دچار خلل و ضعف قانونی و اجرایی نشد ارائه می گردد.
-1 مقدمه
از گذشتههای دور آبادانی بدون آب امکان پذیر نبوده است و هر جا آب بوده آن مکان نیز آباد بوده است. معمولاً اطراف دریاچهها و رودخانهها بهترین مکان برای زیستن بوده و هست و در زمان حال با توجه به افزایش جمعیت و بهرهبرداریهای بیرویه، این منابع از نابودی مصون نماندهاند. پس باید به جدیت و درستی از آنها محافظت کرد.
در آیندهای نه چندان دور نابودی دریاچهها و دخل و تصرفات غیرقانونی در حریم و بستر دریاچهها حتمی است. این واقعیت را نیز باید به خاطر داشت که منابع آبی و دریاچهها به عنوان یک منبع تجدید شونده محسوب میشود لیکن یک منبع محدود و آسیب پذیر که توزیع آن در سطح کشورها، مناطق و حتی سالیان مختلف در یک نقطه یکنواخت نیست. در اینجاست که ضرورت حمایت قانونی برای حفظ دریاچهها و حریم و بستر آن لازم مینماید.
کمبود منابع آب و دخل و تصرفات غیر قانونی ، تفکیک اراضی داخل در حریم دریاچهها از یک سو و عدم قانون مناسب در حفظ و بهرهبرداری بهینه از حریم و بستر دریاچهها و به طور کلی منابع آبی از سوی دیگر، مشکلات اصلی پیش روی توسعه اقتصادی، اجتماعی کشور محسوب میشود. همچنین کمبود آب مهمترین تنگنای توسعه کشاورزی به شمار می-آید. به طوری که بر اساس شاخص موسسه بینالمللی مدیریت آب، ایران در وضعیت بحران شدید آبی قرار دارد.
در ایران 93,5 درصد منابع آب کشور در بخش کشاورزی مصرف میشود که از متوسط مصرف جهانی آب 70 - درصد - بالاتر است. لذا بهبود و ضرورت حمایت قانونی از حریم و بستر دریاچهها و جلوگیری از تصرفات غیر قانونی در حریم و بستر دریاچهها را افزایش میدهد. لذا مطالعات انجام شده در راستای ضرورت حفظ حریم و بستر دریاچهها و به طور موردی حریم و بستر دریاچه زریبار و شناسایی خللها و کمبودهای قانونی گردآوری شده است.
-2 مواد و روشها
نظر به اینکه حمایت مناسبی از حریم و بستر دریاچهها نشده است، متاسفانه جرایم و تخلفات فراوانی در حریم و بستر دریاچهها صورت میگیرد قبل از اشاره به آن، نظر به اینکه حریم و بستر و نحوهی تعیین و میزان حریم ممکن است برای دانشجویان حقوق زیاد آشنا نباشد، قبل از هر چیز لازم است در مورد دریاچه، حریم و بستر و جرایم صورت گرفته در آن توضیح داده شود.
دریاچه
دریاچه: گودال تقریباً بزرگی که در پوستهی زمین از آب پر شده باشد. مانند دریاچههای خزر و بایکال. آب پارهای از دریاچهها شور و پارهای دیگر نسبتاً شیرین و رقیق است که به دو دسته دریاچههای بزرگ و دریاچههای داخلی کوچک تقسیم میشوند.
بستر: آن قسمت از دریاچه، رودخانه، نهر یا مسیل است که در هر محل با توجه به آمار هیدرولوژیکی و داغاب و حداکثر طغیان یا دوره برگشت 25 ساله به وسیله وزارت نیرو یا شرکتهای آب منطقهای تعیین میشود.
حریم: آن قسمت از اراضی دریاچه، رودخانه، مسیل، نهر طبیعی یا سنتی، مرداب یا برکهی طبیعی است که بلافاصله پس از بستر قرار دارد و به عنوان حق ارتفاق برای کمال انتفاع و حفاظت آنها لازم است و طبق مقررات این آیین نامه توسط وزارت نیرو و یا شرکتهای آب منطقهای تعیین میگردد.
حریم از دیدگاه حقوقدانان
حریم: آن مقدار از مساحتهای مجاور است که برای دوام و بقاء رقبه احیاء شده در اراضی موات، عرفاً و عادتاً ضروری است که تعیین آن بر حسب تشخیص عرف و خبره یا کارشناس است. [2] یکی از حقوقعینی که میتوان آنرا نوعی حق ارتفاق دانست، حق حریم است.حق حریم، حقی است که مالک زمین، قنات، نهر، چاه و امثال آن برای کمال استفاده از ملک خود نسبت به اراضی مجاور دارد، شناختن حق حریم برای مالک، نسبت به اراضی مجاور برای جلوگیری از تضرر اوست، چه تصرفات دیگران در اراضی مجاور قنات و چاه و غیر آن ممکن است موجب است به زیان مالک باشد
مفاهیم و دیدگاههای نظری در مورد حریم و بستر دریاچهها
دریاچه سطح پوشیده از آبی که با دریا - آب های آزاد - ارتباطی ندارد و بستر نیز آن قسمت از دریاچه، رودخانه، نهر یا مسیل است که در هر محل با توجه به آمار هیدرولوژیکی و دغاب و حداکثر طغیان یا دوره برگشت 25 ساله به وسیله وزارت نیرو یا شرکتهای آب منطقهای تعیین میشود.در مناطقی که ضرورت ایجاب مینماید سیلاب با دوره برگشت کمتر یا بیشتر 25 ساله ملاک محاسبه قرار گیرد، سازمانهای آب منطقهای حسب مورد با ارائه ی نقشههای مربوطه و توجیهات فنی از حوزهی ستادی وزارت نیرو مجوز لازم را اخذ خواهند نمود. تغییرات طبیعی بستر رودخانهها، مسیلها یا انهار طبیعی در بستر سابق تاثیری نداشته و بستر سابق کماکان در اختیار حکومت اسلامی است، لیکن حریم برای آن منظور نخواهد شد.
قوانین مرتبط با حریم و بستر
در اصل 45 قانون توزیع عادلانه آب و ماده 1 و 2 قانون توزیع عادلانه آب مصوب 1361 به بحث حریم و بستر پرداخته شده است.
ماده 1 قانون توزیع عادلانه آب بیان مینماید:» بر اساس اصل 45 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، آبهای دریاها و آبهای جاری در رودها و هر مسیر طبیعی دیگر اعم از سطحی و زیرزمینی، سیلابها و فاضلابها و زهآب ها و دریاچه-ها و مردابها و برکههای طبیعی و چشمهسارها و آبهای معدنی و منابع آبهای زیرزمینی از مشترکات بوده و در اختیار حکومت اسلامی و طبق مصالح عامه از آنها بهرهبرداری میشود. مسولیت حفظ و اجازه و نظارت بر بهرهبرداری از آنها به دولت محول میشود
در ماده 2 این قانون به بستر منابع آبی اشاره کرده و ذکر مینماید که: »بستر انهار طبیعی و کانالهای عمومی و رودخانهها اعم از اینکه آب دایم یا فصلی داشته باشد و مسیلها و بستر مردابها و برکههای طبیعی در اختیار حکومت اسلامی ایران است و همچنین است اراضی ساحلی و اراضی مستحدثه که در اثر پایین رفتن سطح آب دریاها و دریاچهها و یا خشک شدن مردابها و باتلاقها پدید آمده باشد در صورت عدم احیاء، قبل از تصویب قانون نحوه احیاء اراضی در حکومت جمهوری اسلامی ایران است.« حال باید دید این قوانین کامل بوده و توانسته است که حمایت مناسبی از حریم و بستر دریاچهها داشته باشد؟
در ادامه به بررسی جرایم صورت گرفته در حریم و بستر دریاچهها و به طور موردی دریاچهی زریبار اشاره میشود.
دریاچهی زریبار
دریاچهی زریبار در موقعیت جغرافیایی N: 35324 , E: 460746 و در ارتفاع 1285 متری از سطح دریا در استان کردستان، شهرستان مریوان قرار دارد. دریاچهی زریبار در فاصله 3 کیلومتری غرب شهر مریوان و از مکانهای دیدنی و گردشگری استان کردستان است. آب دریاچهی زریبار شیرین است و از تعدادی چشمه خود جوش و بارش تامین می-گردد. در بیشتر زمستانها سطح دریاچه یخ میبندد.
طول دریاچهی زریبار حدود 6 کیلومتر و عرض آن حدود 1700 تا 3000 متر است. وسعت دریاچه به دلیل تغییرات حجم آبی در فصول مختلف متغیر و حداکثر عمق آن حدود 6 متر است. در اطراف این دریاچه چندین روستا وجود دارد که وجود این دریاچه بر توسعه آنها تاثیر میگذارد
وجه تسمیه زریوار و زریبار که هردو در منطقه متداول است، به واژه "زری" که در زبان کردی به معنی دریاچه است، باز میگردد. پسوند "وار" و "بار" پسوند تشبیهی و زریوار یا زریبار به معنی دریاچه وار است. زریبار به عنوان یک واحد اکولوژیکی و یک اکوسیستم آبی پدیدهای بسیار زیبا و نادر است. زریبار با قرار گرفتن در در یک درهی طولینسبتاً وسیعی از دو طرف غرب و شرق با کوههای پوشیده از جنگل احاطه شده است
جرایم و تخلفات صورت گرفته در حریم و بستر دریاچهی زریبار
- آلودگی بستر دریاچه زریبار
- دستگاههای حفاری غیر مجاز و ضعفهای قانون و بررسی مشکلات موجود
- نصب موتور تلمبه و برداشتهای غیر مجاز از بستر دریاچه زریبار.
